A Beschrijving
Schrijver: Harry Mulisch
Titel: Siegfried
Ondertitel: Een zwarte idylle
Druk: Tweede druk
Uitgever: De bezig bij, februari 2001
Eerste druk: februari 2001
Pagina’s: 213
Motto: Warum holt mich der Teufel nicht? Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier.
Indeling: In hoofdstukken (19)

Samenvatting:
De roman heeft 19 hoofdstukken zonder titel. In hoofdstuk acht is er een verdeling met als titel: Falk. In hoofdstuk 18 word een deel van het dagboek van Eva Braun gepresenteerd beginnend op 16.IV.45. Het motto is ook een stuk uit het dagboek (2.III.35).

Hoofdstuk 1
De schrijver Rudolf Herter arriveert met zijn veel jongere vrouw, Maria, op de luchthaven van Wenen. Als internationaal bekend schrijver is hij in deze stad voor een aantal interviews en een lezing. Hij wordt ontvangen door iemand van de Nederlandse ambassade en tijdens de taxirit worden de verschillende sessies besproken. Herter voelt zich zeer vertrouwt in deze stad. Zijn familie stamt uit Oostenrijk! Tijdens de verwelkoming blijkt dat de schrijver een zeer geziene en geërde schrijver is. In het hotel belt Herter nog even met zijn vrouw, de moeder van zijn twee volwassen dochters. Nu wordt het voor de lezer een beetje duidelijk, Herter bezit nogal wat trekjes van Harry Mulisch zelf. Later wordt dat alleen maar beter benadrukt. Kijkend uit het raam denkt hij terug aan zijn eerste bezoek aan Wenen. Aan de ontmoeting die hij had met een Russische soldaat Joeri. Hij zag nog het puin dat de straten van Wenen vulde voor zich. Op dat moment realiseert hij zich eigenlijk hoezeer zijn werk uit memoires bestaat, dat geldt eigenlijk voor zijn werkelijke leven maar ook dat van zijn verbeelding.

Hoofdstuk 2
Maria gaat de stad in en Herter word geïnterviewd door een zekere Sabine. Met enige ironie geeft Herter een beeld van zichzelf, zoals dat naar zij idee te lezen is in de ogen van Sabine. Zo zegt hij, dat hij zijn eigen talent om mooie boeken te schrijven zelf niet begrijpt. Je moet het gewoon doen! Hij slaat zich natuurlijk geroutineerd door het interview heen. Terloops wordt door hem en Sabine wat citaten van Goethe opgehaald. Het interview gaat het grootste deel over De uitvinding van de liefde. Opnieuw komen er uitspraken van Herter waarin Harry Mulisch herkend wordt naar voren.

Daarna begint Herter vooral over zijn nieuwe boek later bekent als Siegfried. Hij wordt door wat van zijn vage uitspraken niet volledig begrepen door Sabine. Ter verduidelijking neemt hij als voorbeeld zijn vrouw Olga. Zij is als een raadsel voor hem, maar volgens hem is het wel mogelijk haar beter te begrijpen, door haar in een totaal fantasie situatie te zetten. Sabine vind dat een beetje eng, Herter begrijpt dat wel en zegt daarom dat je dat beter kunt doen met iemand die je haat. Hitler zegt Herter meteen, dat het belangrijkste deel van het interview is.

Hoofdstuk 3
De uitgesproken gedachten bij het interview laten Herter maar niet los. Hoe kon hij nou in hemelsnaam Hitler in een gefingeerde situatie plaatsen, om op die manier door te dringen tot zijn structuur.

Nadat Herter met zijn vrouw, Maria, het interview vanaf hun hotelkamer bekeken en nadat Herter zich verbaasde over het feit dat hij in alle Oostenrijkse huiskamers te horen en zien was, komt het gesprek met Maria en hem. Maria begrijpt eveneens het idee van Herter niet. Waarom Hitler? Hitler heeft zichzelf toch al in een extreme situatie gedrukt? Juist Hitler moest door Herter onderzocht worden en juist om een paar eigenaardige eigenschappen van de man. Zoals Herter ze opnoemt: Hitler had nooit Auswitch bezocht en Hitler had nooit een gebombardeerde stad bezocht. Was het wel zijn wil dat door zijn toedoen mensen op een grote schaal stierven? Hij Herter kon als gefingeerde situatie Hitler een gebombardeerde stad laten bekijken, nee dat was niet een bevredigende gedachte. Hij wilde iets tegenstrijdig doen, iets dat nooit had kunnen gebeuren. Het gesprek met Maria richt zich vooral op de grote fantasie van Herter. Hij dankt die eigenschap na eigenzeggen aan het feit dat hij veel alleen was, zijn ouders waren gescheiden waardoor hij zijn eigenwereld schiep.

Hoofdstuk 4
De volgende dag is er een aantal interviews. Natuurlijk is er bij de journalisten belangstelling voor de opmerkingen, die Herter tijdens het interview op televisie heeft gemaakt. Herter zwakt zijn uitspraken daarover een beetje af, omdat hij bang is dat het idee misschien zal worden overgenomen door collega’s!

Na deze interviews maakt hij een wandeling door de stad en denkt eraan dat Hitler hier bijna honderd jaar geleden ook wandelde. Misschien wel onderweg naar de opera voor een kaartje voor de Götterdämmerung. Hij ziet de tientallen meters hoge pestzuil aan de Graben en denkt en denkt aan La Peste van Camus. La Peste stond daar natuurlijk voor de Zwarte Dood van het nationaalsocialisme. Waar was het dankbare monument voor de geallieerde geneesheren van 1945?

Terug in het hotel ontmoet hij de beroemde Nederlandse dirigent Constant Ernst. Samen met Maria gaat hij naar het ontvangst op de Nederlandse residentie. Het gesprek gaat over De uitvinding van de liefde en over Wagner. Als het gesprek op Hitler komt, gaan de ambassadeursvrouw en Maria schilderijen van de zeventiende-eeuwse messter bekijken. Herter kan de gedachte niet onderdrukken dat de vrouwen wel eens meer aandacht voor Hitler hebben gehad. Herter zegt opnieuw dat Hitler juist door zijn raadselachtigheid de dominante figuur van de twintigste eeuw was. Herter zou het mooi vinden indien bij het verlaten van de twintigste eeuw, het laatste woord over Hitler zou worden gesproken. Hij spreekt daarbij van de ‘Endlösung der Hitlerfrage.’(blz. 42)

Herter wijst Ernst erop dat ‘dirigent’ vrijwel synoniem is met het Duitse ‘Führer’. De dirigent drilt het orkest, het publiek ziet hem niet, maar wel neemt hij het applaus in ontvangst. Daarbij laat hij even zijn gezicht zien. Maar Hitler heeft nooit zijn gezicht laten zien. Daarom wil Herter juist een gefingeerde spiegel ophangen waardoor het publiek zijn gezicht te zien krijgt. Ernst vertelt daarop van een mislukt repetitie in Salzburg. Er werd slecht gespeeld door het orkest. Plotseling had het orkest de geest gekregen. Ernst begreep er niets van, tot hij ontdekte dat er achter hem iets aan de hand was. Hij draaide zich om en zag Herbert Von Karajan op de drempel staan.

Op de vraag van de ambassadeur Schimmelpenninck wie er bij hem, Herter, op de drempel stond, antwoordt Herter: ‘Goethe? Dostojevski?’ (blz. 44) Maar hij heeft het vage gevoel dat er nog een derde zou zijn. Herter wordt zich ervan bewust dat Richard Strauß in de prachtige residentie heeft gewoond. Hier had de componist met Hugo von Hofmannstahl het libretto van Die Frau ohne Schatten besproken. Herter denkt daarbij aan gesprekken die hem al zeer bekend voorkomen. Als Herter vraagt naar het geheim van Wagner, zegt Ernst, dat diens oneindige melodieën nooit tot een oplossing komen in een grondtoon. De uiteindelijke harmonische oplossing komt in Tristan pas aan het slot, met de verlossende dood. Herter mijmert over deze harmonische oplossing. ‘Harmonische Endlösung zou je misschien ook kunnen zeggen. Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste de Musik.’

Hoofdstuk 5
Terug in het appartement belt hij, voordat hij gaat slapen, nog even met zijn zoontje Marnix in Amsterdam. Eerst krijgt hij zijn vrouw Olga aan de lijn. Zij luistert zonder al te veel belangstelling te tonen. Hij constateert opnieuw dat zijn vrouw voor hem onbegrijpelijk is. Marnix zegt dat als hij dood gaat, hij niet begraven wil worden maar verbrand wil worden. Verder wil hij graag dat zijn as in een zandloper gaat zodat hij voor eeuwig nog ergens voor kan zijn.

Deze zin laat Herter niet meer los. Voor het slapen gaan, mijmert hij verder over oneindigheid en eeuwigheid. Getallen zijn geduldig, denkt hij. Hij denkt aan Constant Ernst die zijn leven heeft gewijd aan muziek. Ook voor hem had de muziek altijd een grote betekenis gehad. Maar sinds twee gehoorsbeschadigingen, een op Cuba en een tijdens een luidruchtige oudejaarsnacht, was luisteren naar muziek geen genoegen meer. Op Cuba was hij destijds om te revalideren van het proces tegen Eichmann. Dagenlang had hij de ondragelijke verhalen van de overlevenden van de vernietigingskampen gehoord.

Die oorlog is voor Herter nog steeds dichtbij. Flarden van beelden uit zijn eigen leven tijdens die oorlog, ziet hij aan zich voorbijgaan. De figuur van Hitler dringt zich weer aan hem op. De dood als grondtoon van diens wezen. En dan komt weer die gedachte. Hoe kon hij onderzoeken of er iets van levensliefde in die man school? Een opstelling om hem onder druk te zetten? Zodat Hitler en face zijn gezicht moest tonen.

Hoofdstuk 6
In de Nationalbibliothek zal Herter een lezing houden over zijn werk, en dan speciaal over Die Erfindung der liebe. Hij wordt daarheen gebracht en tijdens de rit overdenkt hij, hoe iedereen steeds aardiger voor hem wordt. Met uitzondering van een groep Herterhaters in eigen land! Het liefst, zo peinst hij, is hij thuis in zijn eigen werkkamer. Al tijdens zijn schooljaren vond hij, dat ook school hem afhield van zijn eigenlijke bezigheden. Zijn slechte cijfers wezen op luiheid en domheid, zo vonden zijn leraren. Maar hij had ondertussen bewezen noch dom, noch lui te zijn.

Bij aankomst in de Nationalbibliothek is Herter onder de indruk van het gebouw. Ook de ambassadeur Schimmelpenninck is er weer. Als het applaus oplaait, is Herter zich bewust van zijn houding tegenover zoveel publiek. Het kost hem zoveel moeite om naar al die gezichten te kijken. Iets wat hem onderscheidde van Hitler, die in een dergelijk situatie in zijn element was. Hij realiseert zich dat hij wederom bezig is met zijn onderwerp. Het liefst ging hij nu naar zijn kamer om aantekeningen te maken.

In de welkomstspeech wordt Herter met Hugo Groot vergeleken. Toch probeert hij zich in gedachten maar als eenvoudig jongetje voor te stellen. Bij andere gebeurtenissen was hij al een keer vergeleken met Homerus, Dante en Milton! Nee, Hitler zou zich graag spiegelen aan deze grote mannen! Ook zijn familieafkomst uit Wenen, wordt in de welkomstspeech nog even genoemd.

Dan neemt Herter zelf het woord. Hij vertelt het een en ander over de ontstaansgeschiedenis van de Die Erfindung der liebe, waarbij hij ook de rol van de persoonlijk ervaringen aanstipt. Daarbij geeft hij aan dat twee werelden voor zijn schrijverschap van belang zijn: de wereld van de individuele ervaring en die van de mythische verhalen. Het valt hem op, hoe zeer het publiek een kunst verstaat die hij zelf niet bezit. De kunst van het luisteren! Hij was een lezer, geen luisteraar! Bovendien was hij geïnteresseerd die hij tegen kwam of zag. Dan wilde hij weten hoe hun leven eruit zag, wie zij waren. Over de rol van de droom zegt Herter dat hij nog nooit een roman heeft geschreven waarin niet gedroomd werd. De vragen die het publiek hem stelt, zijn hem natuurlijk allemaal al bekend. Hij noemt Thomas Mann als zijn literaire vader en Dostojevski en Goethe als zijn literaire grootvaders.

Tijdens het signeren valt het hem op dat er nieuwsgierig naar Maria wordt gekeken. Waas zij niet dertig jaar jonger, ziet hij het publiek denken? En dan, als Herter wil opstaan na de signeersessie, komt er een ouder echtpaar op hem af. Herter had ze al zien staan. ‘Meneer Herter, kunnen wij u even kort spreken?’ (blz. 65)

Hoofdstuk 7
Hoewel Herter genoeg heeft van de sessie, luister hij toch. Het echtpaar moet in de buurt van de negentig jaar zijn. Zij stellen zich voor als Ullrich en Julia Falk. Zij hebben toevallig het interview op de televisie gezien en waren geboeid door wat Herter daarin over Hitler had gezegd. Dat hij Hitler wilde vangen met fantasie. Falk zegt dat hij misschien kan helpen. Dan blijkt dat het niet om de fantasie gaat, maar om de werkelijkheid! Herter raakt meer dan geïnteresseerd. Ze spreken af dat hij de volgende morgen, bij het echtpaar thuis, op de koffie komt. Hij voelt meteen dat het echtpaar iets weet.

Als het echtpaar is vertrokken, wil Herter het liefst, wat teruggetrokken in een hoekje, wat drinken, maar hij ontkomt niet aan een aantal plichten tijdens de receptie. Zijn belangstelling om kennis te verwerven is gering aanwezig. Mensen telden voor hem alleen als hij ze in zijn verbeeldingswereld kon zetten. Hij neemt gelaten de complimenten voor zijn boek in ontvangst en stelt niet zonder enige ironie vast, dat hij de mensen nogal wat aandoet!

Herter en Maria besluiten te voet terug te keren naar het hotel. Tijdens deze wandeling worden ze overvallen door een hevige storm die voort raast langs een zwarte hemel. Een winstoot doet hen bijna wankelen en om hen heen klinkt het geluid van brekend glas, openwaaiende luiken en gerinkel van vallende fietsen. Het bliksemt en stof en geruis verblinden hen.

Hoofdstuk 8
De volgende ochtend, de dag van de afspraak, gaat Maria naar de Dürertentoonstelling in de Albertina, een grafisch museum. Herter zoekt een taxi om naar de familie Falk te gaan. De lezing van de volgende avond is voor hem al weer ver weg, Hij denkt aan de vele lezingen die hij al heeft gehouden voor uiteenlopen publiek. Ten slotte resteerden hem alleen nog de prestigieuze gezelschappen in zowel binnen- als buitenland. Maar de volgende dag, na zo’n lezing, leek het alsof het nooit gebeurd was. De tijd, zo overweegt hij, was een muil die alles vrat. In de taxi vertelt de chauffeur hem dat de muziek die Herter hoort, door zijn vader wordt gespeeld. Maar ook de chauffeur zelf speelt een deel. Herter kan de gedachte niet van zich afzetten, dat de mensheid toch maar vreemd is verdeeld. Aan de ene kant bloeddorstige figuren en aan de andere kant een ontroerende taxichauffeur die samen met zijn vader muziek maakt.

In het bejaardentehuis Eben Haëzer belandt hij na een lange omweg bij de familie Falk. In de kamer van de familie valt hem een foto op van een blond jongetje, ongeveer 4 a 5 jaar oud, met naast zich een lachende jonge vrouw. Ullrich en Julia Falk zijn duidelijk onder de indruk van zo’n beroemde schrijver. Ullrich vertelt zijn geschiedenis. Hoe hij als kelner de naziekringen leerde kennen. Hij ontmoet Julia en via haar vader maakt hij kennis met en krijgt hij sympathie voor het gedachtegoed van het nationaalsocialisme. Ze trouwen en raken allengs meer betrokken in nationaalsocialistische kringen. In het laatste halfjaar van de oorlog hebben Ullrich en Julia nog bij Seyss-Inquart in Den Haag gewerkt in de huishouding. Herter is verbluft.

Hij vertelt zijn rol bij de putschpoging in de Oostenrijkse bondskanselarij. Daarbij kwam Dollfuss om het leven. Hij en Julia krijgen de kans de huishouding te verzorgen op de Berghof, het buiten van Hitler. Ze worden na een grondig rassenonderzoek aangenomen. Zij zijn blij, want de kans alsnog gepakt te worden voor de putsch bestaat nog steeds. Ze worden ondergebracht in een flatgebouw in een klein appartement. Maar eerst moeten ze de eed zweren van geheimhouding. Dat gold voor alles wat zij zouden horen of zien op de Berghof. Zij vragen Herter de eed over te nemen voor de tijd die hen nog rest. Herter belooft dat. Hij realiseert zich het merkwaardige verbond met Falk, zoals de eed Falk verbond met Hitler.

Hoofdstuk 9
Pas na een week zien Ullrich en Julia Hitler voor het eerst op de Berghof. Eva Braun ontmoeten ze eerder. Niemand wist welke rol Eva in werkelijkheid vervulde. Om politieke redenen moest de relatie met Hitler verborgen blijven. Immers Hitler wilde alle Duitse vrouwen toebehoren. Juffrouw Braun, zoals Ullrich en Julia haar noemden, was een ongelukkige en eenzame vrouw. Vandaar dat ze Julia, die twee jaar jonger was, al snel in vertrouwen nam. Zo vertelt Eva hoezeer zij Bormann haatte. Bormann had naar haar idee een grote invloed op Adolf en wist hoe hij zich onmisbaar kon maken voor Hitler.

Eva vertelt Julia hoe Hitler kennis maakte met haar. Dat was in de fotozaak van Heinrich Hoffmann, waar zij toen werkte. Zelf werkte ze graag in de donkere kamer. Ze hield van zonnebaden maar Hitler had haar dat verboden. Hij haatte het licht. Ook vertelt Eva aan Julia van de zelfmoorden en pogingen daartoe in de kringen van de vriendinnen van Adolf. Ook zijzelf, Eva, had zelfmoordpogingen gedaan toen Hitler haar verwaarloosde. Dat was toen zij alleen was in München. Daarop liet de Führer haar naar de Berghof komen. Was hij dan toch in staat tot liefde? Falk betwijfelt dat.

De dagen op de Obersalzberg verlopen eigenlijk op slaperige wijze. Maar dan ineens verscheen een colonne open Mercedessen. Onrust overal, want Hitler is op de Obersalzberg. Falk beschrijft Hitler als iemand met een starre motoriek, een levend beeld. Iemand die voor hem, Falk, met de dag onbegrijpelijker werd. Een beeld met een leegte die iets zuigends had. In zijn kielzog herkent hij de gedrongen gestalte van Bormann.

Hitler begroet Eva met een galante handkus, terwijl hij de anderen losjes begroet met de opgeheven handpalm van zijn rechterhand. De beheersing en precisie zijn volmaakt, alsof het een acrobaat betreft. Onmenselijk in zijn verschijningsvorm. Het verschrikkelijke en tegelijk betoverende geheim, zo vindt Herter. De fascinatie die Hitler uitoefende berustte op het feit dat hij zielloos was.

Herter wordt besprongen door allerlei gedachten. Straks moet hij deze noteren. Zo realiseert hij zich, dat als Hitler de personificatie van het niets was, in wie niets bestond, hij, Herter, ook niet in staat zou zijn z’n ware gezicht in een literaire spiegel te laten zien. Hitler was de afwezigheid van een wezen!

Herter schrikt van de opdracht die hij zichzelf heeft gesteld. Toch houdt hij eraan vast, maar hij kiest voor zijn verhaal een tussenpersoon, een verteller tussen hem en zijn brisant verhaal. Iemand die er niet voor terugschrok Hitler te vergoddelijken. Al bestond de kans dat hij daar dan zelf het slachtoffer van zou worden. Dat was dan zijn literaire zoon. Zijn aangewezen voornaam zou dan Otto moeten zijn. De chemische reactie van Rudolf Herter en Rudolf Otto. Van de laatste was de uitdrukking ‘mysterium tremendum ac fascinans’ (een huiveringwekkend en obsederend geheim) Hitler moest verbonden worden met deze nihilistische goddelijkheid. (blz. 94)

Hoofdstuk 10
Even later, als Hitler naar binnen is gegaan, moet Ullrich thee en gebak serveren op de kamer van de Führer. Daar ziet Ullrich een heel andere Hitler. Uitgeblust en amorf hangt hij onderuitgezakt in een fauteuil. Geen schaduw meer van de gestalte die hij daareven, buiten, was geweest. Hitler had hem strak aangekeken als om hem te verlammen en tot totale overgave te dwingen. De schrijver Thomas Mann had deze blik ooit omschreven als de basiliskenblik. De basilisk is een fabeldier dat alleen gedood kan worden door hem een spiegel voor te houden. Een basilisk is een nog steeds positief beeld, maar Hitler was de pure negativiteit.

Steeds als de chef Berlijn ontvluchtte, kwamen ook andere prominenten naar de Obersalzberg. Goring en Speer hadden er bv. ook een huis. Opvallend was dat Hitler nooit voor elf uur gewekt mocht worden. In de meest benarde oorlogssituaties mocht van die wektijd niet afgeweken worden.

Herter is benieuwd naar de dromen van Hitler. Ullrich vertelt dan van een nachtmerrie die Hitler in de winter van 1942 heeft. Ullrich treft hem aan, gutsend van het zweet en totaal in de war. ‘Hij was hier,’ was alles wat Hitler tegen hem zegt. Wie is die ‘hij,’ denkt Herter.

Eindeloos kon Hitler ijsberen, en soms zat hij ’s zomers tot na zonsopgang op zijn balkon na te denken. Een keer trof Julia Eva en Hitler aan in een innige omhelzing. ‘Patscherle,' hoort ze hem zeggen. Het is Herter duidelijk, de beide oudjes zitten vol met herinneringen.

Maar dan, zo vertelt Ullrich, worden hij en Julia vlak voor de lunch ontboden op de kamer van Hitler. En te midden van een klein gezelschap komt het grote nieuws eruit. Juffrouw Braun verwacht een kind.

Hoofdstuk 11
Herter is verbijsterd op dit punt van Ullrichs verhaal. Vragen dringen zich aan hem op. Maar hij beseft dat hij het tempo niet moet onderbreken. Ullrich vervolgt zijn verhaal. Bormann legt het probleem aan het gezelschap uit. De zwangerschap mocht onder geen beding in de publiciteit terechtkomen. Daarom moest het een kind van Ullrich en Julia zijn. Het was politiek voor Hitler onmogelijk om te trouwen. Hitler bemoeit zich die ochtend niet verder met de situatie. Hij kijkt vanuit zijn raam naar de Untersberg, het rotsmassief, waarin volgens de sage de Stauffenkeizer Barbarossa sliep. Er wordt besloten dat Ullrich en Julia kamers krijgen op dezelfde gang als de chef en de cheffin.

Het bedrog wordt zorgvuldig in scene gezet. Z0 wordt ook de familie van Julia op de hoogte gebracht van komende gezinsuitbreiding. De dokter van Berchtesgaden krijgt de opdracht de patiënte Falk te verzorgen. Na vier maanden vertrekt Eva van de Berghof voor een langdurige kunstreis naar Italië. Diep in diezelfde nacht keert zij terug op de Berghof. Geen der wachtposten houdt haar aan. Julia krijgt alles te horen van Eva. Intussen speelt Julia de rol van zwangere vrouw.

Op de negende november wordt het kind geboren. Het is een jongetje en krijgt de naam Siegfried. Ullrich en Julia kijken nu beiden naar de foto. Zij zijn ontroerd. Herter bekijkt de foto van dichtbij en probeert zich voor te stellen dat dit het kind van Hitler is. Siegfried, maar natuurlijk, deze naam! De grote Germaanse held. Hitler wordt op de hoogte gesteld van de geboorte en bij binnenkomst in de kamer schijnt het nauwelijks tot hem door te dringen. Hij is met zijn gedachten bij de eerste pogrom.

Het is dezelfde negende november waarop in 1918 de Duitse keizer werd afgezet, waarop in 1923 Hitlers putsch in München was mislukt en waarop in 1989 de Berlijnse muur was gevallen. Het definitieve einde van Hitlers optreden kwam dus 66 jaar na het begin. Precies honderd jaar na zijn geboorte, zo mijmert Herter.

Dan blijkt Hitler zijn pogrom plots te zijn vergeten en neemt hij het kind onhandig op de arm. Hij zegt daarbij plechtig: ‘Ein Kind ward hier geboren’ Dit blijkt een citaat uit een opera van Wagner. (blz. 115) Bij de burgerlijke stand wordt het kind ingeschreven als Siegfried Falk. Eva Braun kan nu haar plaats op de Berghof weer innemen.

Hoofdstuk 12
Na een korte onderbreking, als de directrice van het tehuis even bij de familie Falk langs komt, merkt Herter op dat alles wat Ullrich hem vertelt, erg sensationeel is. Wat zouden Ullrich en Julia wel niet verdiend hebben, indien zij dit verhaal aan een gezaghebbend blad hadden verteld? Ullrich wijst Herter er dan op, dat ook hij nog steeds over de geschiedenis moet zwijgen. Herter beseft dat toch niemand hem zou geloven. Na zijn dood zou men hem nog minder geloven. ja, hij zou geprezen worden voor zijn fantasie en een literaire prijs krijgen, stelt de schrijver niet zonder ironie vast.

Maar Falk is nog niet klaar. Hitler, zo vervolgt hij, is nog niet bijster geïnteresseerd in zijn Siegfried. Voor Ullrich en Julia breekt de gelukkigste tijd aan. Natuurlijk heeft hun verblijf steeds meer het karakter van een gevangenschap, maar Siggi maakt alles goed voor hen. Voor het vaderschap schijnt Hitler niet in de wieg gelegd. Bovendien, zo vertrouwt hij Ullrich een keer toe, wordt het met Siegfried niets, want grote mannen krijgen zelden grote zonen. Julia beschouwt Siggi steeds meer als haar kind.

Ullrich vertelt dan van het loodgieten. Lood laten smelten en dat in water laten lopen en zien welke vorm het dan krijgt. Uit die vorm zou dan de toekomst af te lezen zijn. Herter krijgt vervolgens van Ullrich een loden, pinkvormig voorwerp dat ooit door Hitler zelf is gegoten. Hij de aanblik ervan, komt bij Herter de gedachte aan de basilisk weer op.

Siggi groeit inmiddels op als een actief jongetje dat graag spelletjes doet en ook de ‘ aandacht vraagt van tante Effi en oom Wolf. ‘Wolf,’ denkt Herter, was de schuilnaam van Hitler in de jaren twintig. Falk is naar eigen zeggen volstrekt niet op de hoogte geweest var} alles wat Hitler in Europa uithaalt. In de zomer van 1942 gaan de eerste treinen naar de vernietigingskampen. Ook aan Eva is dat alles voorbij gegaan. Zelf beschouwde Hitler zich als de redder van de mensheid, daarvan is Julia overtuigd.

Langzamerhand begint Hitler zich meer bezig te houden met zijn zoon. Dat valt iedereen op. Ullrich herinnert zich dat Hitler, na het verwoestende bombardement in 1943 op Hamburg, samen met Siggi met een speelgoedautootje had gespeeld. Tegen Bormann had Hitler gezegd dat hij misschien een dynastie zou stichten, zoals Julius Caesar deed met Augustus.

Hoofdstuk 13
Hoewel de oorlog voor Hitler de verkeerde kant opkantelde, was er niemand van het personeel op de Berghof die de toestand onder ogen wilde zien. Zelfs als Duitse steden hevig gebombardeerd worden, geloofd de chef in de overwinning en dus ook het gezelschap om hem heen. Bovendien, het geheime wapen is op komst! Ook juffrouw Braun sluit haar ogen voor de werkelijkheid.

Half juli 1944 vertrekt Hitler van de Berghof om naar Berlijn te gaan. Het afscheid van juffrouw Braun en Siggi duurt lang. Hitler is dan al een oude man. De week daarop pleegt graaf Stauffenberg de aanslag op Hitler. Juffrouw Braun is wanhopig. ‘En toen,'zo vervolgt Falk, ‘begon voor ons de catastrofe’ (blz. 129)

Herter hoort Julia snikken. Dan vertelt Falk hoe op een dag Bormann bij de grote trap op de Berghof verschijnt. Hij gaat naar boven in de bibliotheek, waar de cheffin, Siggi en Julia boeken afstoffen. Bormann deelt mee dat de chef juffrouw Braun bij zich wil hebben. Siggi gaat echter niet mee, zo had de chef bevolen. Als het gezelschap met juffrouw Braun is vertrokken, wordt Falk bij Bormann ontboden. ‘Ik voorvoelde dat er iets vreselijks in de lucht hing,’ zo voegt Julia toe. (blz. 133) Zij was daarop naar Siggi gegaan. Bormann ontvangt Falk staande in zijn werkkamer. ‘Op bevel van de Führer moet u Siegfried doden,‘ was alles wat hij zei. (blz. 135)

Hoofdstuk 14
Herters mond valt open van verbazing. Dit begrijpt hij niet. Hij hoort Julia snikken. Weigeren is niet mogelijk. Wat de chef beveelt, heeft de kracht en geldigheid van een wet. Siegfried zou dan in ieder geval sterven en Ullrich en Julia zouden in een concentratiekamp terechtkomen. Falk bekent dat hij op het moment van de duivelse opdracht zich pas realiseert met wat voor soort mensen hij al die jaren heeft verkeerd. Daarbij heeft hij ervaren dat deze mensen twee kanten vertoonden. Charmante en vernietigende. Het Duitse volk is door hen veranderd. Dat deed wat hen werd opgedragen. Herter kan zijn nieuwsgierigheid niet bedwingen. Dringend vraagt hij naar de afloop. ‘De moord moest een ongeluk lijken,' zo vervolgt Falk. Herter kan zijn misselijkheid bijna niet onderdrukken. (blz. 139)

Pas na de oorlog vertelt Falk Julia wat er is gebeurd. Herter vraagt zich af hoe het allemaal mogelijk is. Ook voor Falk is de hele geschiedenis een raadsel. Op de vraag van Herter of hij en Julia ook gevaar liepen, antwoordt Falk dat zij beiden blijkbaar het vertrouwen hadden van de staf. Want hen doodschieten was op de Berghof toch geen probleem geweest. Falk had dus geen keus. Hij moest de daad volbrengen. Herter probeert zich voor te stellen hoe hij gehandeld zou hebben als hij zijn kleine Marnix moest vermoorden. Maar hij realiseert zich dat het dan zijn eigen kind betrof.

Julia vertrekt naar de slaapkamer en Falk maakt zijn verhaal af. Dan breekt de bewuste dag aan. Falk heeft Siggi beloofd hem de schietbaan te laten zien. Het kind heeft zich al aangekleed en beiden vertrekken, nadat Julia hen tot voorzichtigheid heeft gemaand. Falk wordt tijdens de tocht naar de schietbaan bestormd door allerlei gedachten. Hoe hij eerder op iemand had geschoten, dat was op Dollfuss. Deze was al geraakt maar hij, Falk, had nog een soort genadeschot gelost. Nooit had hij er iemand ook maar van verteld. Op weg naar de schietbaan praat Siggi nog over oom Wolf en tante Effi. Falk ondergaat dit gesprek als een marteling. Een passerende Unterscharffihrer roept met een blik op Siggi, of deze lichting ook al is opgeroepen. Dan, als Falk Siggi demonstreert hoe je een pistool moet vasthouden, lost hij het schot. Kijkend naar het roerloze lichaam zegt hij: ‘Niet ik heb hem gedood, Hitler heeft hem gedood. Niet ik, Hitler. (blz. 148)

Hoofdstuk 15
Falk staat op en opent de deur naar de slaapkamer. Herter is met stomheid geslagen. Als Julia verschijnt, drinken ze samen een glas wijn. Falk is dankbaar dat Herter hem heeft aangehoord. Herter wil weten hoe het verder is gegaan. De volgende dag zendt Bormann uit naam van de chef een condoleantietelegram. Siggi wordt dan begraven op het kerkhof van Berchtesgaden. Het graf hebben Ullrich en Julia nooit bezocht. Er zou wel een grafsteen worden geplaatst, maar toen waren zij al vergeplaatst naar Den Haag, in dienst van Seyss-lnquart. Die wist overigens niet hoe de vork in de steel zat. Dan belt Maria. Zij is lichtelijk ongerust. Bang dat ze hun vliegtuig zullen missen, want zij gaan vandaag terug naar Amsterdam. Herter overhandigt Julia en Ullrich het exemplaar van Die Erfindung der Liebe en schrijft er een opdracht in. Ook geeft hij hen zijn adres. Falk zal de directrice van het tehuis opdracht geven hem te laten weten, wanneer de laatste van hen is gestorven. Dan kan Herter doen met verhaal wat hij wil. Falk bedankt Herter nogmaals. Als hij, Herter, hem niet had willen aanhoren was er niets van Siggi overgebleven.

Hoofdstuk 16
Terug in zijn hotelkamer neemt hij zijn dictafoon en doet zijn verhaal. Aan Maria vertelt hij alleen dat hij iets bloedstollends heeft gehoord van de oudjes. De belangrijkste conclusie voor Herter uit het verhaal van Falk is, dat het laatste woord over Hitler eigenlijk niets is. Beschouwingen over deze figuur schieten te kort, omdat zij ergens over gaan en niet over niets. Hitler is een singulariteit in mensengedaante, omgeven door het zwarte gat van zijn aanhang. Hitler is een filosofisch probleem. Een bundel predikaten zonder subject. In de wiskunde nult de nul — de nul is de Hitler onder de getallen. Maria begrijpt er niets van. Hij probeert het haar uit te leggen. Wanneer, zo vraagt hij zich af, was Adolf veranderd in Hitler? Niemand had daar tot nog toe een bevredigend antwoord op gegeven. Maria probeert nu Herter tot kalmte en rust te manen, maar hij kan er niet mee stoppen. Hitler is de onbegrijpelijkheid in persoon, dat wil zeggen in onpersoon. Een masker zonder gezicht. De manifestatie van het niet-bestaande, nietigende niets. Hij was uniek. Ook brengt hij Richard Wagner, als componist en als antisemiet van de nieuwe soort, in verband met de verklaring. Deze had ook als eerste de vernietiging van de jood in zijn geschriften verkondigd.

Hoofdstuk 17
Herter vertelt Maria over Nietzsche als bewonderend huisvriend van Wagner. Nietzsche had bovendien al enkele schokkende gedachten op papier gezet, zoals de conceptie van de Ubermensch, de heerschappij der sterken, de afschaffing van het medelijden en de stelling dat God dood is. Volgens Herter is Nietzsche het eerste slachtoffer van Hitler. Het nihilisme staat voor de deur, moet bij Nietzsche dan ook gelezen worden als Hitler staat voor de deur. volgens Herter. stapelen zich de toevalligheden op. Hitler wordt geboren in 1889. Hij werd dus verwekt in 1888, precies het moment waarop Nietzsche’s verval inzette. Nietzsche voorspelde dat zijn naam eens verbonden zou worden met een monsterachtige beslissing. Herter kent die monsterachtige beslissing; de fysieke uitroeiing van de joden. Nietzsche’s angsten en grootheidswaanzin werden in Hitler bewaarheid. Na de dood van God stond inderdaad het Niets voor de deur. Herter probeert wat bij te komen van zijn gedachten. Hij denkt aan Siegfried en aan een zin uit Mein Kampf, waarin de wereld na een overwinning door de joden, als mensloos wordt betiteld. Hij denkt aan Falk. Aan het huwelijk van Hitler en Eva. Wat was de zin daarvan na de moord op Siegfried? Waarom juist Braunau uitgekozen als geboorteplaats van Hitler? Waarom die terugkerende bruine kleur, die poepkleur? Een dienstdoende arts in de maand van Hitlers geboorte over Nietzsche: ‘Smeert vaak met uitwerpselen (blz. 181)

Hoofdstuk 18
Via de dagboeknotities van Eva Braun, vanaf 16 april 1945, kan de lezer de laatste dagen van deze geschiedenis volgen. De notities lopen tot en met 29 april 1945, de dag waarop Eva en Adolf in het huwelijk treden. Eva beschrijft haar aankomst in Berlijn en de puinhoop waarin Berlijn is veranderd. Zij is vol aanhankelijkheid voor haar Adolf. Deze is het toonbeeld van een verslagen held geworden. Oud, grijs, gebrekkig ter been en een gebroken stem. De Russen staan voor de deur, hoewel ook de Amerikanen de stad Berlijn volop bombarderen. Samen met Speer bezoekt Eva een concert van de Berliner Philharmoniker. Op het programma heeft Speer Wagner’s Götterdämmerung laten zetten: het brandend Walhalla waarin de goden de dood vinden. De figuur van Speer komt uit deze fragmenten te voorschijn als een wilskrachtig heer die ook niet te bang is om Hitler tegen te spreken. Eva vertelt verder in haar dagboek over haar vertrek van de Berghof in september, waarbij zij naar een sanatorium werd gebracht. Daar werd zij op de hoogte gebracht van de dood van Siggi. Zij uit tevens de wens, dit drama ooit nog met Hitler uit te praten. Hitler laat haar dan weer weghalen uit het sanatorium. Tijdens een bezoek aan haar ouders, zo schrijft zij verder, komt zij de waarheid te weten. De Gestapo heeft haar ouders ervan beschuldigd, niet raszuiver te zijn. Hitler als vader van een verziekt kind! Dat kon niet. Haar vader kan echter met documenten aantonen dat deze bewering onjuist is. Wie zat achter dit complot? Tijdens een gesprek met Hitler, probeert Eva hem te winnen voor de gedachte, dat de Gestapo en vooral Himmler, dit op touw hebben gezet. Hitler wil er niets van weten. Eva Braun heeft vrede met haar lot. En dan, op 29 april 1945, breekt de gelukkigste dag van haar leven aan. Hitler trouwt haar. Hij bekent haar het bedrog rond de raszuiverheid van haar ouders. ‘Ik zal geen opvolger hebben,’ zo zegt hij. Het nationaal—socialisme, waarvan hij ooit gedacht heeft, dat het hem zal overleven, zal met hem eindigen. De functionaris die hen zal huwen, blijkt Wagner te heten (blz. 206)

Hoofdstuk 19
Als Maria op de hotelkamer terugkeert, blijkt Herter te zijn overleden. De arts vermoedt een plotselinge hartstilstand. Waarschijnlijk door te grote emotie. In zijn hand blijkt Herter een bizar stukje metaal te hebben, een stukje lood lijkt het wel. Maria brengt Olga op de hoogte. Dan valt haar blik op de dictafoon. Zij spoelt het bandje terug en hoort het verhaal over de verbranding van de lichamen van Hitler en Eva. Heel ver weg hoort zij de stem van Herter: ‘...hij...hij... hij is hier...’
(blz. 213)


B structuur elementen

Tijd
Het verhaal begint in het laatste jaar van de 20e eeuw en het neemt drie dagen in beslag. Het wordt niet continu verteld maar met tijdssprongen en terugblikken. De tijd wordt overal duidelijk gegeven, zo wordt er verteld als er een dag voorbij en bij het verhaal van Ulrich komt het ook duidelijk naar voren. Op het eind in het dagboek van Eva Braun wordt zelfs de datum erbij gezet.

Ruimte
Het verhaal speelt zich af in de klassieke stad Wenen. Er wordt verteld over personen die er belangrijk in waren en sommige historische gelegenheden zoals Der Anschluss. Het verhaal van Ulrich wordt grotendeels verteld op de Berghof in Duistland. Daar wordt grof een beschrijving van gegeven bijvoorbeeld hoe sommige gebouwen liggen en waar. Sommige aspecten van de Berghof worden duidelijker beschreven. Bijvoorbeeld een Vila van een of andere hoge piet. De sfeer op de Berghof is makkelijk tastbaar, zoals de passage dat Hitler aankomt op de Berghof.

De ruimten die in het dagboek van Eva Braun staan zijn zeer realistisch beschreven en bijna tastbaar. Ook is de sfeer daar makkelijk herkenbaar: muf benauwd kaal en leeg.

Karakters
Rudolf Herter
Hij is de hoofdpersoon. Hij is een opvallende man: ‘Het volle haar rondom zijn scherpe gezicht sloeg als vlammen uit zijn hoofd, maar tegelijkertijd was het zo wit als het schuim van de branding. Hij droeg een groenig tweed pak met vest, dat tot taak leek te hebben zijn lange, smalle breekbare welhaast doorzichtige lichaam bij elkaar te houden.’(blz. 8)

Hij is een internationaal beroemde, al wat oudere Nederlandse schrijver. De uitvinding van de liefde is het boek waarmee hij echt is doorgebroken. Het is erg duidelijk dat hij het alter ego van Harry Mulisch is.

Herter laat zich makkelijk meeslepen in zijn fantasie en zijn indrukwekkende lawines van speculaties. Hij vindt het een teken dat hij op het goede pad zit, als niemand hem meer kan volgen. Hij is zeer zelf verzekerd, maar ziet zichzelf als een kind. Hij denkt dat het kind de kunstenaar in hem is, hoewel hij al zeventig jaar oud is.

Herter vindt dat hij dicht op de huid van Hitler moet kruipen zodat hij hem misschien zal begrijpen. ‘Misschien ben ik daarom wel op de wereld,’ zegt hij tegen zijn vriendin Maria.

Als de hoofdpersoon aan het eind van het boek het mysterie achter Hitler te nadert moet hij het bekopen met de dood.

Maria
Zij is de vriendin van Herter en dertig jaar jonger. Zij probeert net als de lezers de maalstroom van gedachtes te begrijpen die los gelaten worden vanuit het brein van Herter. Zij is de verzorgende vrouw die op haar oudere man let. Zij is de moeder van hun zoontje Marnix, Maria is mee naar Wenen om lekker van de stad te genieten.

Ullrich en Julia Falk
Zij worden beide als zeer realistische personen afgebeeld. Ulrich en Julia vertellen een levensgeschiedenis die door de lezers als zeer geloofwaardig en zeer realistisch wordt geacht. Zij vertellen dat zij in het begin van de oorlog overtuigd werden van het nationaalsocialisme en zij de kelner en babysitter van Hitler zelf waren. Eigenlijk hebben zij in hun eed gezworen dat wat op de berghof gebeurt op de berghof blijft, maar het echtpaar is oud en verwacht niet veel jaren meer voor zich te hebben.

Hitler
Hij is een historisch figuur met alle trekken die vanuit de geschiedenis bekend van hem zijn. Herter wil uit alle macht proberen Hitler te begrijpen hij probeert dan ook om allerlei situaties te bedenken om Hitler zodanig in de val te laten lokken dat hij verder geen mogelijkheid heeft dan zich te laten begrijpen. Herter komt dichtbij: De houding tegenover Eva Braun, zijn reacties op bijvoorbeeld de geboorte en dood van hun kind, Hitlers houding ten opzichte van ondergeschikten. Herter tekent de kilheid waarmee Hitler reageert op de executie van zijn mensen, maar ook de wanhoop en verraadgevoelens als zijn medewerkers een voor een vluchten of erger. Als Siggi ouder wordt besteed Hitler steeds meer aandacht aan hem. Hij vertelt zelfs aan Hitler dat hij ooit van plan is om zelf een dynastie te stichten(blz. 126).

Eva Braun
Zij is een van de vele vrouwen die zich totaal overgeven voor de liefde voor Hitler. Zij mist hem vaak als hij bijvoorbeeld in de hoofdstad of elders is. De dag dat zij met Hitler mag trouwen is haar gelukkigste en mooiste dag van haar leven. Zij komt zeer breekbaar en kwetsbaar naar voren. Zij heeft moeite met haar leven, ze moet in absolute anonimiteit leven, en houdt daar zelfs een paar zelfmoordpogingen aan over. Nooit zal de geschiedenis van haar echte bestaan weten… (blz. 84)

Van het oorlogsgebeuren en alles wat zich nou eigenlijk in de hoofdkwartieren afspeelt weet zij vrijwel niets. Het enige waar Eva oog voor heeft is Hitler. Zij herinnert zich het geluksgevoel dat zij kreeg toen ze Hitler ontmoette.

Siggi
Over Siegfried is niet veel bekend. Hij groeit op bij Ulrich en Julia. Hij is wat onderbelicht, geheel in overeenstemming met met zijn rol in deze geschiedenis. Tegenover Falk en zijn vrouw is hij een kind dat speelt en af en toe wat vragen stelt over oom Wolf. Voor hem is oom Wolf iemand die alles weet en maakt een zeer grote indruk op hem.

Perspectief
Een auctoriaal perspectief is het meest aanwezig. De schrijver weet alles. Daarnaast wordt het verhaal ook gepresenteerd door de huid van een van de hoofdpersonen. Herter en Falk wisselen elkaar daarbij af. Speciaal is dan natuurlijk het hoofdstuk met de dagboek fragmenten van Eva Braun. Zij laat daarin door haar ogen de ondergang van het derde rijk en de Führer.

Verhaalconventie
Het is een niet realistisch verhaal. Er wordt een deel beschreven van een zoontje van Hitler waar geen harde werkelijke feiten van bekend zijn. De hoofdpersoon wordt in het eind door een of andere geestachtige verschijning gedood, dat berust ook nergens op en is zeer onwaarschijnlijk.

Stijl
De stijl van Harry Mulisch is duidelijk, hij gebruikt geen overvloedig veel woorden. Af en toe gebruikt het stukken uit andere talen bijvoorbeeld Latijn, er komen nogal eens onbekende Latijnse woorden en uitdrukkingen langs, maar ook veel Duitse stukken. Harry Mulisch citeert veel Duitse stukken van bijvoorbeeld Schopenhauer, Nietzsche en Goethe.


C Bedoeling

Verklaring van de titel en ondertitel.
Siegfried, de titel is eveneens het waarschijnlijk fictieve zoontje van Hitler en Eva Braun.

Een zwarte Idylle, het is eigenlijk een paradox. Zwart is donker gevaarlijk en slecht, terwijl een Idylle een liefelijk tafereeltje is. Het verhaal begint wel als een liefelijk tafereeltje, maar gaandeweg wordt het steeds donkerder en slechter. Met als eind de ondergang van Hitler en het derde rijk en de dood van Herter zelf. Mogelijk is het verhaal gebaseerd op een muziekstuk van Wagner, de Siegfried Idylle. De zoon van Wagner heette zelf Siegfried en was net overleden. Het stuk zelf is eigenlijk ook een zwarte Idylle.

Verklaring van het motto
Het motto: Warum holt mich der Teufel nicht? Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier. Is in het Duits. Het betekent: Waarom haalt de duivel mij niet? Bij hem is het zeker beter dan hier. Het komt uit het dagboek van Eva Braun. Het slaat op het leven dat zij leidt. Zij heeft het moeilijk: Ze ziet haar geliefde niet veel, Ze heeft een zoontje waar niemand iets van mag weten zelfs haar ouders niet, ze is omringd door allerlei harde persoonlijkheden en heeft maar weinig mensen die ze kan vertrouwen. Ze is vaak depressief en in het boek staat zelfs beschreven dat zij een aantal maal zichzelf om het leven probeerde te brengen.

Motieven
Filosofie:

 Het is een van de belangrijkste wetenschappen waardoor onder andere de 2e wereldoorlog uitbrak (als we de wetenschap niet hadden zou het leven nog slechter zijn geweest maar dat terzijde).

 Hitler baseerde zijn complete denken op theorieën van bekende en grote filosofen als Schopenhauer en Nietzsche.

 Het is de manier waarop Herter Hitler begint te begrijpen. Na een doolhof aan gedachtes, komt Herter tot het standpunt dat door de opkomst van Hitler de ondergang van Nietzsche was getekend en de ondergang van de wereld.

Leidmotieven
Bruin:

 Hitlers geboorteplaats is: ‘Braunau’

 Het hoofdkwartier van de partij in München heette: ‘Braune’ Haus

 De SA-leden werden ook wel ‘bruinhemden’ genoemd

 De uiteindelijke vrouw van Hitler heette Eva ‘Braun’

Wat heeft Mulisch over Bruin te zeggen?:
‘Bruin kwam in het zonnespectrum niet voor, het was een poepkleur die ontstond als je op een palet alle spectraalkleuren door elkaar smeerde, - en bij die gedachte herinnerde hij zich iets, dat alles naadloos verklaarde. In de kliniek van dr. Wille noteerde de dienstdoende arts in de maand van Hitlers geboorte over Nietzsche: 'Smeert vaak met uitwerpselen. - Verpakt uitwerpselen in papier en legt het in een la. - Zalft een keer zijn been met uitwerpselen. - Eet uitwerpselen.'

Toeval:

 Nietzsche’s kunnen en doen gaat zeer snel achteruit in 1888, op dat moment wordt Hitler verwekt.

 Nietzsche is, evenals zijn voorganger Schopenhauer een filosoof van de wil, uitgerekend zijn psychiater heette dr. Wille.

 Zowel Nietzsche (1844-1900) als Hitler(1889-1945) is 56 jaar geworden.

Thema
Het thema is vrij lastig te definiëren, aangezien het niet één woord is. Hitler, oorlog, dood en ondergang zouden allemaal wel iets met thema te maken hebben. Eigenlijk moet er nog de fascinatie voor Hitler bij en aangezien oorlog, dood en ondergang alle drie wel in het woord Hitler zijn inbegrepen zou het meer, de fascinatie voor Hitler moeten zijn. Maar dat is in feite ook niet compleet.

Herter geeft in het interview met Sabine aan dat hij Hitler in een totaal gefingeerde situatie wil zetten om hem beter te begrijpen, dat achteraf dus lukt doormiddel van de zoon van Hitler: Siegfried.

Herter probeert in het boek in feite de raadselachtigste man van zijn eeuw te ontraadselen. Dat komt denk ik het meest in de buurt van het thema van Siegfried.

Idee
Wat Harry Mulisch te zeggen heeft over het thema het ontraadselen van de meest raadselachtige man van zijn eeuw. Een redelijk bekende uitspraak van Harry Mulisch is: “Ik heb de oorlog niet zo zeer meegemaakt, ik ‘ben’ de oorlog.”

Niet zeer onwaarschijnlijk probeert Harry Mulisch de oorlog te begrijpen door helemaal bovenaan te beginnen, bij Hitler dus. Als hij Hitler zou begrijpen zou hij de oorlog begrijpen.