Primaire gegevens
Titel: Nooit meer slapen
Auteur: Willem Frederik Hermans
Uitgeverij: De bezige bij, Amsterdam
Verschenen in: 1966
Gelezen druk: 13e (1976)
Aantal blz: 251
Genre: proza
Subgenre: psychologische roman
Periode: na 1900

1. Beschrijving
Nooit meer slapen besloot ik te gaan lezen omdat de cover en titel mij aanspraken. In Nooit meer slapen vertelt de hoofdpersoon Alfred Issendorf over zijn studiereis naar Finnmarken (Noorwegen). Alfred, net afgestudeerd als geoloog, gaat met drie Noren op expeditie met als doel meteorieten vinden. Alfred krijgt diverse tegenslagen voor en tijdens zijn reis te verduren. Het lukt Alfred niet de meteorieten in Noorwegen te vinden en hij komt uiteindelijk tot de conclusie dat hij het verkeerde beroep gekozen heeft.

2. Verdieping
Titel
Nooit meer slapen heeft betrekking op meerdere onderwerpen. Alfred kan tijdens zijn reis door de muggen en het nimmer dimmende licht maar zelden de slaap vatten. Alfred treft zijn reisgenoot Arne slapend aan maar komt al snel tot de ontdekking dat hij dood is. Nooit meer slapen staat dus ook voor de dood van Arne. Een derde verklaring van de titel is het onvermogen van Alfred tegenover en het wantrouwen in zijn mede-expeditieleden.

Tijd
Het verhaal speelt zich af in de jaren ’60. De vertelde tijd beslaat zo’n 2 maanden. Het verhaal begint op 15 juni, de exacte einddatum is onbekend. De verhaalinzet is ab ovo. De tijd verloopt grotendeels chronologisch, er komen een paar flashbacks naar Alfreds jeugd in voor.

Ruimte
Het verhaal begint in Noorwegen en eindigt in Nederland. Het overgrote deel van het verhaal vindt plaats in Noorwegen. Op nagenoeg het hele verhaal is ruimtewerking door overeenkomst van toepassing. Ruimte-elementen zijn van grote invloed op het verhaal. De weersomstandigheden en natuur worden uitvoerig beschreven.

Thema
Het thema van het boek is de beperktheid en nutteloosheid van het menselijk bestaan. Alfred wordt hier continu mee geconfronteerd. Niet alleen zijn eigen tekortkomingen komen ter sprake maar ook die van zijn omgeving. De eerste zin van het boek: “De portier is een invalide”.

Motieven
Abstracte motieven: reismotief, mislukking, miscommunicatie en de dood.
Leidmotieven: luchtfoto´s, kompas, stenen, muggen en riviertjes.

Perspectief
Er is sprake van ik-verteller. De eerste persoon enkelvoud schept een onbetrouwbaar perspectief. Er is sprake van vision avec (optredend en belevend ik).

Personages
De personages worden aan de lezer gepresenteerd door rechtstreekse mededelingen van de verteller.

Karakterisering van de personages
- Alfred Issendorf
Alfred is de hoofdpersoon en verteller. Alfred is een rond karakter en een zwartgallig persoon. Hij wil graag succes behalen in zijn leven maar hij ziet zichzelf gedoemd te mislukken. Hij is ervan overtuigd dat alle mensen onbetrouwbaar van aard zijn en ziet dit steeds opnieuw bevestigd worden. Alfred wilde vroeger fluitist worden maar is geologie gaan studeren om zijn overleden vader te overtreffen. Alfred benadert dingen vanuit zijn wetenschappelijke visie. Hij telt zijn voetstappen en ontwikkelt diverse hypothesen voor vraagstukken. Alfred is wispelturig van aard, onzeker over zijn kunnen en van mening dat hij een last is voor zijn omgeving. Alfred is een rond karakter. Naarmate het verhaal vordert vindt Alfred steeds meer bewijzen in het heden en verleden van zijn ongeschiktheid als wetenschapper.
- Arne
Arne is een vriend en mede-expeditielid van Alfred. Arne is een rond karakter. Arne is een sympathiek persoon. Arne doet alle dingen waar Alfred moeite mee heeft met schijnbaar groot gemak. Arne vreest net als Alfred dat de expeditie niet tot de gewenste resultaten zal leiden en uit voorzorg kiest hij ervoor de reis zo primitief mogelijk te beleven. Mocht de expeditie inderdaad falen dan kan Arne voor zichzelf stellen dat hij er in ieder geval wel alle moeite voor heeft gedaan.
- Professor Nummedal
Professor Nummedal is een rond karakter. Professor Nummedal is een Noorse wetenschapper van wie Alfred luchtfoto’s probeert te bemachtigen. Professor Nummedal is een oude, bijna blinde man. Alfred is gefascineerd door zijn dubbele bril. In het begin van het verhaal toont hij zich als een ware chauvinist maar als Alfred op het einde van het verhaal zijn wens in Noorwegen te blijven tegen hem uitspreekt verandert Nummedal van standpunt. “U mag blij wezen dat u in dit land niet woont. Zo’n groot land en nog geen vier miljoen mensen. Maar iets anders als ruzie maken doen ze niet!” (blz. 236).

Spanning
Nooit meer slapen kent een grote spanningsopbouw.

Aanloop
De kennismaking met professor Nummedal.

Retardering
Alfred moet zijn reis beginnen zonder de luchtfoto’s, hij blijkt fysiek niet sterk genoeg, de riviertjes moeten worden overgestoken zonder dat hij daarbij nat wordt, Alfred valt en loopt een beenwond op, expeditielid Mikkelsen blijkt de luchtfoto’s te bezitten en Alfred vermoedt een complot, Arne en Alfred worden door hun mede-expeditieleden achtergelaten, Arne en Alfred raken gescheiden, Alfred raakt verdwaald, het kompas en horloge gaan kapot, Alfreds proviand gaat op, het weer verslechtert, Arne komt door een val om het leven, Alfred zoekt uitgeput de bewoonde wereld, Alfred zoekt professor Nummedal op en keert uiteindelijk huiswaarts.

Bronvermelding
Willem Frederik Hermans, Nooit meer slapen, 1966. 1976, 13e druk.

3. Evaluatie
Nooit meer slapen bevat meerdere lagen, zo blijkt ook uit de titel die op meerdere manieren te interpreteren valt. Origineel vond ik de vele contradicties. Zo was Alfred vastberaden de meteorieten te vinden. Hij bewoog hemel en aarde om de stenen te lokaliseren maar toen een meteorietinslag vlakbij hem plaatsvond hechtte hij daar bewust geen waarde aan. Ook de herkenbaarheid van het verhaal sprak me aan. “Hellingafwaarts. Je wil wel, maar moet lopen of je niet wil” (blz. 101). Wanneer ik zware fysieke inspanning voor mijn werk moet leveren verlies ik net als Alfred soms het doel uit ogen. Je bent alleen nog maar gefocust op de handelingen die je verricht en je wilt daarbij niet laten merken aan de anderen dat je het zwaarder hebt dan zij.

De diepere psychologische betekenis van het verhaal, de nutteloosheid en het onvermogen van het menselijk bestaan, geeft het boek een waardevolle lading. Zonder deze waarde zou het verhaal veel minder boeiend zijn. Er komen veel wetenschappelijke termen in voor en diepgaande relaties worden niet aangegaan. Ik denk dat je als lezer dit boek alleen maar kunt waarderen als je jezelf bewust bent van de onderliggende gedachte. Een mooi voorbeeld zijn de attributen die Alfred meeneemt op zijn reis. Ieder product dat hem op zijn zoektocht moet helpen blijkt onbruikbaar. Het horloge stopt met lopen, het kompas verdwijnt achter een steen na Alfred de verkeerde kant op te hebben gestuurd, de nieuw gekochte koffiemolen werkt niet naar behoren, zijn slaapzak wordt nat, de tent beschermt niet tegen de muggen, enzovoort. Al deze tegenslagen illustreren de nutteloosheid en het fatalisme dat het verhaal uitademt. Alfred is niet alleen op zoek naar een meteoriet, hij is voornamelijk op zoek naar een reden van zijn bestaan.