Zakelijke Gegevens.

TITELBESCHRIJVING

Naam auteur: Jan Wolkers

Titel: Kort AmEricaans

Plaats van Uitgave: Amsterdam

Jaar van Uitgave: 1994

Hoeveelste druk: 45e druk

Jaar eerste druk: 1962

Aantal bladzijdes: 174 blz.


MOTTO & OPDRACHT

There is no trap so deadly as the trap you set

for yourself

The Long Goodbye – RAYMOND CHANDLER

“Er is geen val zo dodelijk als de val die je voor jezelf legt”


SAMENVATTING

De achttienjarige Eric van Poelgeest is in september 1944 ondergedoken voor de arbeidsdienst en woont op een zolderkamertje. Hij is opgevoed in een streng katholiek gezin. Vooral voor zijn dominante vader staat God centraal in het leven. Als hij in het begin van het boek samen met een vriend Peter door de stad loopt, wordt Peter gearresteerd en Eric kan zich nog net verschuilen. Als hij vervolgens op weg naar zijn kamertje voorbij een teken- en schilderacademie loopt, besluit hij zich aan te melden als leerling. De kunstschilder Van Grouw neemt hem aan, hij zal er 's middags en 's avonds werken. Kunstschilder Van Grouw is lid van de NSB, net als een andere leerling genaamd De Spin. 's Morgens werkt Eric op een soort atelier waar hij voor zijn patroon, jonkheer d'Ailleurs, lampenkappen beschildert met zeventiende-eeuwse zeeslagen. Behalve Eric werkt daar een blond joods meisje, de twintigjarige Elly. Zij is ondergedoken en woont bij de familie d'Ailleurs. d’Ailleurs vrijt stiekem met haar, als zijn vrouw slaapt en heeft ook op het atelier lichamelijk contact met haar, als Eric er niet is. Elly accepteert de toenadering omdat ze zich eenzaam voelt. Eric heeft een vriendin genaamd Ans. Ans is streng katholiek opgevoed. Maar bij de priester waar Ans altijd gaat biechten zegt dat zij de relatie met Eric moet verbreken. Uit woede verkracht Eric haar, en wil niets meer van haar weten. Bij het schilderacademie ontmoet Eric een eigenaardige man genaamd (Kees) de Spin. De Spin heeft een hele aparte manier van denken, bv. hij denkt dat de kleuren zorgen dat alles op zijn plaats blijft i.p.v. de zwaartekracht. Als Eric weer naar De Spin gaat, heeft later zelfmoord gepleegd door zichzelf op te hangen. Daarvoor heeft hij van zijn moeder gehoord dat zijn broer difterie heeft gekregen en op sterven ligt. Als Eric naar het ziekenhuis komt om te kijken dan ziet hij zijn broer sterven. Frans balde een vuist op en stak die naar boven, als teken voor Eric dat hij sterk moet zijn, en de moed niet moet opgeven. Hij is zo verdrietig dat hij Elly opzoekt. Hij vrijt de hele nacht met haar en als d’Allieurs hem ‘s ochtends ziet, is hij dan ook ontslagen. Nadat hij dus gezien heeft dat De Spin zichzelf heeft opgehangen gaat hij helemaal van slag terug naar de academie. Van Grouw vraagt vervolgens aan Eric of hij in de academie wil wonen, want hij ging vluchten omdat de AmEricanen erg dichtbij waren. Eric neem de aanbod aan en vraagt of Elly bij hem wil wonen. Eerst zegt ze nee maar als d’Allieurs opgepakt wordt vlucht ze naar Eric toe. Als Eric ’s ochtends met een gipsen tors van de Godin Venus vrijt, ziet Elly dit. Ze wordt boos op Eric, en vervolgens wurgt Eric haar. Als Eric een tijdje later radio’s hoor schetteren en een fanfare tussen de huizen door hoort is de oorlog voorbij. Maar als hij naar buiten gaat staan er drie soldaten. Hij pakt een geweer om zichzelf mee dood te schieten maar een van de soldaten vermoord hem al.


Analyse.

STRUCTUUR

De structuur van het verhaal is als volgt. Het boek is verdeeld in 21 genummerde hoofdstukken. Als je aan een nieuw hoofdstuk begint, tevens een nieuwe pagina. Het boek heeft maar één verhaallijn. Ook staan de hoofdstukken in verband met elkaar. In ieder hoofdstuk verdwijnt er wel iemand of gaat er iemand dood. Dit boek heeft verder gaan cyclische opbouw, want in het begin loopt Eric met Peter over straat en op het einde wordt hij doodgeschoten. Wat mij opvalt aan deze structuur als ik ook kijk naar het eerste boek wat ik gelezen heb, twee vrouwen, is dat er heel weinig flashbacks in dit boek zitten. Alles in dit boek is in hetzelfde lettertype getypt, en dezelfde afstand tussen de verschillende regels. Behalve een stukje op pagina 157. Daar laten ze de tekst zien die op de grafsteen van Frans staat.


VERHAALFIGUREN

Eric van Poelgeest: Round Character(Hoofdpersonage): Eric is erg onzeker en geïsoleerd, en verwijt dit aan het litteken op zijn slaap. Hij probeert zich aan zijn seksuele remmingen en Calvinistische opvoeding te ontworstelen. Hij is ondergedoken voor de arbeidsdienst, en zoekt de zin van zijn leven in de kunst. Hij is de enige, die een round character is, hoewel er ook bij hem weinig ontwikkeling te ontdekken valt.

Van Grouw: Flat Character: Van Grouw kunstschilderaar en is de eigenaar van de kunstacademie, maar ook een NSB’er. Is flat omdat hij geen ontwikkeling doormaakt, hij is namelijk weg aan het einde van het boek.

Kees de Spin: Flat Character: Kees de Spin is een exentrieke man, die een hele andere opvatting heeft over het leven. Hij is 45-jaar en woont nog bij zijn doofstomme moeder. Ook heeft hij nooit vrienden gehad. Wel een hond waar hij veel van hield, maar die heeft hij gewurgd omdat deze niet wilde praten. Verder is ‘De Spin’ de enige andere leerling op de kunstacademie.

d’Allieurs: Flat Character: Een 60-jarige meester in de rechten, die ontevreden is met zijn leven, omdat hij geen praktijk heeft kunnen opbouwen. Hij maakt misbruik van Elly’s afhankelijkheid en heeft seksueel contact met haar. Hij is een flat character, want hij maakt geen ontwikkeling door.

Elly: Flat Character: Een ondergedoken joods meisje, met een vrij onopvallend uiterlijk. Ze aanvaardt de toenadering van D’Ailleurs om niet helemaal eenzaam te hoeven zijn. Later in het boek trekt ze in bij Eric, en wordt vermoord door Eric. Ook zij maakt geen ontwikkeling mee en ze is dus een flat character is.

Ans: Flat Character: Een streng rooms-katholiek opgevoed meisje. Ze is erg naïef en schuw. Ze is het vriendinnetje van Eric (geweest). Ook zij maakt geen ontwikkeling door.

Frans van Poelgeest: Flat Character: Frans was de enige broer van Eric. Hij is op 22-jarige leeftijd gestorven aan Difterie. Frans heeft veel invloed gehad op de karakter ontwikkeling van Eric, vooral zijn armgebaar als hij sterft. Omdat hij sterft, is hij een flat character.


TIJD

Zoals ik al gezegd heb, heeft dit boek weinig flash-backs. Ik zal je er van eentje het voorbeeld geven. Als hij voor de eerste keer seks heeft gehad met de gipsen tors, herinnert hij zich dat zijn vader zei dat ik meer aandacht gaf aan mijn terrarium met kikkers en padden.

“Mijn vader heeft het vroeger wel goed gezien (…) aan je ouder en je broers zoveel liefde gaf als aan die koudbloedige dieren (…)” p. 25

Maar omdat er weinig flashbacks in zitten lopen alle gebeurtenissen in dit boek elkaar chronologisch op. Wel zitten er hiaten in het boek, die worden aangegeven door een regel wit. Verder zitten er in het boek weinig vertragingen in, vaak zijn die vertragingen als er seks in het boek voorkomt. Hij beschrijft de situatie en dan helemaal precies. Versnellingen zijn er meer in het boek. Maar die duren nooit langer dat een halve dag of een paar uur.


RUIMTE

- Concrete ruimte.

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Leiden, dit is de stad waar Eric onderduikt, en waar de schildersacademie zit. Ook zit in Leiden het atelier waar hij lampenkappen beschilderd. Dus het grootste deel van zijn verhaal speelt af in de schildersacademie of het atelier. Ook bevind een groot deel van het boek plaats in Oegstgeest, de stad waar de rest van de familie Van Poelgeest woont. Hier is hij veel als zijn broer Frank gestorven is. Een plaats die opzich ook wel belangrijk is is het atelier van De Spin.

- Hoe is de ruimte gebruikt?

blz. 17-18 Buiten rook hij de floxen die in de voortuin bloeiden. Hij stak de straat over en ging tussen de platanen lopen die in een dubbele rij op de begraste strook in het midden van de weg stonden. Hij keek naar het standbeeld van Boerhaave dat aan het begin van de laan boven een donkergroene golving van evergreens uitrees. Eric moest ineens denken aan de ansichtkaart die oom Leo vlak voor de oorlog uit Parijs gestuurd had. Er stond ook een donker silhouet op van een standbeeld van een man met een mantel breed om zijn schouders geslagen.

Deze scéne past goed bij het gevoel wat Eric heeft. Hij zei een paar regels later tegen zichzelf, dit wordt de laatste Oorlogswinter, en omdat het standbeeld op de kaart van oom Leo een dappere strijder wordt uitgebeeld. Die dan misschien Nederland kan bevrijden.


PERSPECTIEF

In dit boek is een hij-perspectief gebruikt. Er wordt in dit boek nooit gepraat over ik, maar altijd over hij of zij. Dit perspectief is subjectief. Je weet wat Eric denkt (Eric is de hoofdpersonage) en voelt, maar dit weet je niet over andere personen. Je bekijkt het verhaal maar van een kant. Dit is wel prettig als lezer, je hoeft bv. geen partij te trekken, en niet om te schakelen als ze het in een keer over een ander personage hebben.


Interpretatie.

TITELUITLEG

KORT AMERICAANS; Deze titel slaat terug op het kapsel waar Eric vroeger altijd mee moest rond lopen. Het was namelijk te KORT voor ERIC; KORT amERICaans. Hij leefde namelijk in een arm gezin en dit kapsel was het goedkoopst. Door het kapsel was het litteken op zijn slaap altijd heel goed te zien. Dit vond hij verschrikkelijk want hij werd er vroeger mee gepest en hij had geen vrienden.



MOTTO-UITLEG

There is no trap so deadly as the trap you set

for yourself

The Long Goodbye – RAYMOND CHANDLER

Dit is een citaat van Raymond Chandler. Dat was een AmEricaans schrijver van detectives en misdaadromans. Dit citaat betekend heel grof vertaald; “Er is geen val zo dodelijk als de val van jezelf” . Het citaat is zeker op Eric van toepassing. Hij heeft zijn dood aan zijn eigen schuld te wijten, want de val waar hij uiteindelijk inloopt, is door zichzelf uitgezet. De belangrijkste (foute) stap die Eric heeft gezet, is door in het atelier van Van Grouw te gaan wonen.


MOTIEVEN

- Algemene Motieven

Dood

Seksualiteit

Isolement

Godsdienst

- Verhaal Motieven

Het pannetje met eten: De moeder van Eric brengt Eric nog steeds iedere dag een pannetje met eten, omdat Eric ondergedoken zit. Het pannetje met eten beeld gebondenheid aan met zijn ouders (vooral zijn moeder). Ondanks dat Eric op zijn eigen benen staat, wil zijn moeder hem liever niet laten gaan.

Waterpaard: Het waterpaard staat symbool voor de dood, in het begin van het boek, als Peter net opgepakt is koopt Eric postzegels met een waterpaard erop. ‘Tien grijzen met het waterpaard’ zei Eric (…) (blz. 10). Ook verteld de schilder Van Grouw de betekenis van het waterpaard. ‘Het waterpaard,’ zei hij. ‘Een Germaans symbool. Dat vreemde wezen scheen den mensen vroeger hun dood aan te zeggen. Een mooie zegel.’ (blz. 13). En na het kopen van die zegels gaan er veel mensen dood waar Eric aan gehecht was, maar ook hijzelf.

Litteken: Ook het litteken van Eric wordt symbolische gebruikt. Het staat voor zijn isolement en eenzaamheid. Ook dat dit moeilijk te ontkomen is. Het litteken komt daarom ook de hele tijd terug in het boek.


THEMA

Er zijn eigenlijk meerdere thema’s. Het litteken, dat symbool staat voor isolement en eenzaamheid. Maar ook de dood is een belangrijk thema. Maar eigenlijk vormen al deze motieven samen het thema van het boek (het pannetje met eten kan daarbij buiten beschouwing gelaten worden). Eigen is het karakter van Eric het thema van het boek. Want Eric voelt zich eenzaam en isoleert zichzelf. En hij is degene die het litteken draagt. Ook is hij degene die zoveel doden verliest. Andere belangrijke thema’s zijn ook achterdocht en wantrouwen.


Achtergrond.

AUTEUR

Jan Wolkers is geboren op 26 oktober 1925 in Oegstgeest. Hij had 10 broers en zussen en kende een strenge opvoeding. In 1943 ging hij naar Leiden, waar hij lampenkappen beschilderde en de schildersacademie bezocht. In 1944 stierf zijn oudere broer aan difterie, wat hem erg aangreep want hij bewonderde zijn broer heel erg. Na de oorlog is hij naar enkele verschillende steden (Den Haag, Amsterdam, Salzburg, Parijs) gegaan om er beeldende kunst te studeren. Een van de eerste boeken waarmee Jan Wolkers succes kreeg was Kort AmEricaans. Nog een paar bekende boeken van Wolkers zijn, allemaal verfilmd, ‘Terug naar Oegstgeest’ en ‘Turks fruit’. Heel opvallend is dat Wolkers een aantal keer de literatuurprijs geweigerd (!) heeft, zoals bv. de PC Hooftprijs in 1988. Jan Wolkers schrijft het meeste met de thema’s seks en/of de dood.


Mening.

RECENSIE

Hella Haasse: “Zelden zijn in Wolkers’ werk woorden en beelden overbodig.”

Kees Fens: “Een ontmoeting met zo’n acteur is tegenwoordig te zeldzaam om er niet blij over te zijn.”

Brabants Dagblad: “Hij schrijft zijn verhaal de lezer rechtstreeks op het lijf. Men léést zijn boek niet, men leeft het mee.”

J.J.D. Rijk in Hollands Weekblad: “Hier is iemand aan het woord, scherp, robuust en zonder behoefte om te schaven aan zijn gevoelens, iemand die het schrijven volledig ernstig neemt en het drama aandruft.”

Hans van Straten: “Kort AmEricaans is het boek van een bezeten auteur die zijn jeugdobsessies met verve van zich afschrijft.’

Helaas heb ik geen echte recensie kunnen vinden, maar wel een paar mooie citaten waar ik wat over kan zeggen. Op het werk van Wolkers is heel veel kritiek geweest, vanwege zijn vele seksistische verhalen. Maar volgens vele critici had Wolkers wel zeker talent. Zoals Kees Fens dat heel goed zegt. Wat het Brabants Dagblad zegt ben ik er eigenlijk wel mee eens. Vooral bij de dood van Frans, ik had het gevoel dat ik er gewoon zelf bij stond, en niet een boek aan het lezen was. Ook het J.J.D. Rijk heeft helemaal gelijk met zijn recensie in het Hollands Weekblad. Hij neemt het schrijven heel ernstig, door zich niets van aan te trekken hoe andere mensen erover zouden denken. Ook die van Hans van Straten is helemaal gelijk. Ik heb gelezen op internet dat Jan Wolkers vroeger een broer had, aan wie hij erg gehecht was. Hij is aan difterie overleden. Hetzelfde verhaal als dat van Eric. Ook heeft Wolkers een litteken op zijn slaap net als Eric.


EIGEN MENING

Het eerste oordeel wat ik van het boek had was eigenlijk dat het een best saai boek was … Maar ik heb er eens over nagedacht. Eric loopt zijn hele leven rond met een litteken. Nooit geweten dat zo’n litteken zoveel emotionele schade kan achter laten. Daar had ik eigenlijk nooit bij stil gestaan. Verder vond ik het niet zo’n super leuk boek, er zaten wel leuke passages in. Ik kan in ieder geval zeggen dat Wolkers wel humor heeft. Verder heb ik een mooi citaat gevonden over de schrijfstijl van Wolkers; De schrijfstijl is heel apart. Dingen worden vaak heel precies beschreven(vaak objecten, zoals de gipsen tors), en ze worden ook vaak vergeleken met andere zaken waardoor je je het iets beter kunt voorstellen. Voor de rest: veel korte zinnen, openhartige of grove/harde taal. Voorbeelden van openhartige taal, aparte schrijfstijl en precieze beschrijvingen kun je goed zien aan de gedeeltes wanneer mensen seks met elkaar hebben(soms wel twee of drie bladzijden = vertraging). De bron van dit citaat zie je bij geraadpleegde literatuur. Ik merk wel dat de schrijfstijl van Jan Wolkers erg apart is, ik ging moeilijk door het boek heen omdat het anders leest dan anders. Na een paar keer terug bladeren merkte ik ook wel dat objecten heel precies beschreven worden, maar niet meteen in het begin. Toen Eric bv. seks had met de gipsen tors vertelde Wolkers onder de seks door hoe de gipsen tors eruit zag, beetje bij beetje. Toen ik nog meer aan het terug bladeren was gebruikt hij inderdaad erg veel korte zinnen. Een voorbeeld: “Jij hijgt niet” zei hij. “Jij bent gezond. Een sportsman.” (…) “Ik loop hem nu al in tien drie.” (blz. 64) Dit zijn korte zinnen en die komen wel vaker voor in het boek. Ook is Wolters erg grof, in dit boek vooral de hoofdpersonage tegen God. Dit verhaal is in 1962 geschreven en het gaat over de oorlog in 1944, 1945. Niet erg actueel dus. Erg spannend vind ik het verhaal niet, maar Wolters probeert wel de spanning te wekken. Ik denk dat het realiteitsgehalte van dit verhaal aan de ene kant erg klein is, omdat de oorlog al voorbij is. Maar aan de andere kant is het wel actueel omdat het net oorlog is geweest en veel mensen geconfronteerd worden met het feit dat ze familieleden of kennissen hebben verloren. Er zijn wel mensen die veel mensen in de oorlog hebben verloren, maar dat er telkens dezelfde tijdsduur tussen zit en er maar eentje per keer weggaat, die kans is niet zo super groot. Het kan wel, maar ik weet niet of die kans erg groot is, maar het zou wel kunnen. Vaak is het zo in de oorlog dat als je mensen verliest, je ze vaak in een keer allemaal tegelijk verliest. Gevoelens en situaties in het boek komen mij niet ze erg bekend voor. Ik heb in mijn hele leven alleen mijn oma op vroege leeftijd verloren. Wel heb ik heel dicht bij een familie gestaan, die hun vrouw/moeder verloren hebben op jonge leeftijd. Maar verder komt het thema dood voor mij niet erg herkennend over. Verder ken ik het boek geen situaties en/of gevoelens. Dus ik kan me ook moeilijk inleven in een personage. Ik denk dat ik mezelf, als ik een personage zou moeten kiezen het beste kan inleven in Frans. Stel ik zou op sterven liggen, zou ik al mijn familie heel veel hoop geven, zoals hij bij Eric heeft gedaan. Dat vond ik ook een ontzettend mooi gebaar van Frans en dat zou ik ook doen. Ik heb wel eens eerder over de dood nagedacht, ook omdat ik dicht bij die familie stond. Maar nog steeds moet ik het zelf een keertje meemaken. En eenzaamheid zal ik denk ik pas goed begrijpen als ik echt heel eenzaam ben. Maar het blijft een toch een goed thema om over te schrijven. De dood blijft toch wel een beetje actueel, omdat iedereen toch dood gaat. En eenzaamheid/isolement is ook een mooi thema. Het is toch iets waar je over na kunt blijven denken. Een minder mooi thema vind ik wantrouwen, omdat dit voor iedereen toch helemaal anders is, en het ligt er ook aan wat voor persoon je daarin bent. Soms kun je iemand ook echt niet meer vertrouwen. Toch heeft dit werk persoonlijk niet zo veel meer voor mij te beteken. Behalve dat je van littekens echt een trauma kan overhouden, als voorbeeld. Het beste boek wat ik tot nu toe heb gelezen is twee vrouwen.