Max Havelaar door Multatuli

Nederlands, Verwerkingsopdracht 14 

1. Bepaal de thematiek van het motto ‘Onuitgegeven Toneelspel’ en geef aan welk verband er bestaat tussen het motto en de thematiek van de gehele roman.


Belangrijke aspecten zijn bijvoorbeeld:

• Het uitbuiten van mensen, de Nederlanders ontnamen de plaatselijke bevolking van Indië alles wat zij had.

• Fictie en werkelijkheid zijn niet duidelijk, en lopen door elkaar heen.

• Ambtenarij.

• De kritiek op de kerk en maatschappij.

• Tegenstellingen: rijk - arm, werkelijkheid - fictie, enzovoort.

• Manuscriptfictie

• Persoonsafsplitsing en identificatie: Havelaar – Sjaalman – Stern – Multatuli.


Centraal in het boek van Multatuli staat de strijd tegen onrecht. Deze strijd wordt door het hele boek van hem gevoerd.

Dit thema geeft aan welk doel de schrijver met het boek wil bereiken.

Ook spelen ambtenarij, onrecht en uitbuiting een rol. Verder wordt er kritiek gegeven op de kerk en op de samenleving.


In ‘Onuitgegeven Toneelspel’ wordt Lothario er van beschuldigd Barbertje te hebben vermoord. De rechter veroordeelt hem tot de galg. Zelfs als blijkt dat Barbertje in leven is, en dat voor de rechter verklaart, veroordeelt de rechter Lothario op grond van ‘Eigenwaan’.

Dit is duidelijk van toepassing op het verhaal; Lothario staat voor de inheemse bevolking van Indië, zij werden gebruikt terwijl ze niets hadden gedaan. De rechter is de Nederlandse staat en de Regent van Lebak. Dit kan als motto worden gezien.


2. Leg uit dat de naam Droogstoppel goed uitgekozen is, en dat deze de man doeltreffend typeert.

De naam Droogstoppel is, naar mijn mening, goed uitgekozen. Dit komt door zijn karakter gezien het feit dat hij realistisch is, zich niet aan maatschappelijke normen en waarden houdt en hij houdt niet van literatuur waarin de realiteit niet een leidraad is. Dit zorgt ervoor dat hij geen fantasie heeft, ‘droog’ en saai is. Hij pleit voor logica en simpel verstand. De naam Droogstoppel doet vermoeden dat hij karaktereigenschappen bezit.


3. Wat is de visie van Droogstoppel op literatuur ‘verzen op-zichzelf’?

Hij houdt niet van de onwaarheden van de literatuur, de emoties in romans en de romantiek. De visie van Droogstoppel op de literatuur is dus simpel. Alles wat er staat moet waar zijn. Voorbeelden hiervan zijn de regels 44 t/m 55.

Hij vergelijkt het met zijn vak, koffiehandelaar. Als hij daar ook maar iets zegt wat onwaar is, verliest hij zijn klanten.

Hij is in principe niet tegen poëzie, maar ook daarin moet alles waar zijn. Hij zegt dat in gedichten meestal in ieder geval één ding gelogen is, bijvoorbeeld te tijd of het weer. Daarom komt het erop neer dat hij zelf nu ook een roman gaat schrijven, wat hij normaal gesproken nooit doet, waarin realisme centraal staat.


4. Geef uit het gesprek tussen Havelaar en Verbrugge een voorbeeld van uitbuiting van de Javaanse bevolking door de regent, de inlandse vorst.

Uit een fragment van het gesprek tussen Max Havelaar en de controleur Verbrugge heb ik een voorbeeld gehaald dat gaat over de uitbuiting van de Javaanse bevolking door de regent. De Javaanse regent heeft geldproblemen door zijn levensstijl, maar wil deze niet veranderen. Om deze manier van leven vol te houden, laat hij de Javaanse bevolking constant voor hem werken, in plaats van af en toe. (Regels 15 en 16).


5. Wat is het probleem van de regent zoals dat blijkt uit het gesprek tussen Havelaar en Verbrugge? Bestaat er een relatie tussen het probleem van de regent en het cultuurstelsel? Beargumenteer je antwoord.

Het volk wordt driemaal bij elkaar geroepen om voor de regent te werken dan is toegestaan, wat komt door zijn financiële problemen. Deze financiële problemen worden veroorzaakt door onder andere zijn luxe levensstijl. Verrassend genoeg wordt dit niet in de maandstaten vermeldt, maar Havelaar heeft dit ontdekt en confronteert Verbrugge ermee, die de misdaden erkent. De regent is hartstikke arm. Hij heeft misschien wel een hoge rang, maar lagere rangen zijn nog rijker dan hij. De regering heeft hem al een keer een voorschot gegeven en zijn familie perst hem geld af. Ondanks dit alles heeft hij dus nog steeds een hoge rang. Er bestaat dus een eigenlijk niet-logische relatie tussen het cultuurstelsel en zijn (financiële) probleem.


6. Beschrijf de taakopvatting en het karakter van Havelaar zoals blijkt uit het gesprek met Verbrugge. Verwijs in je antwoord naar relevante passages in de tekst.

Je kan uit het stuk tekst opmaken dat Havelaar een weldoener is. Hij wil voor het volk het beste, later zie je dat hij bereidt is daarvoor zijn eigen luxe leven op te geven, (hij vindt dat hij ‘een heerlijke roeping’ heeft)’


7. A. Maak met relevante verwijzingen naar fragmenten uit de tekst duidelijk dat Droogstoppel en Havelaar duidelijk verschillende karakters hebben.

Droogstoppel is een saaie, fantasieloze man, Havelaar daarentegen is sympathiek en idealistisch. Het moge duidelijk zijn dat dit twee uitersten zijn.

Droogstoppel interesseert zich niet voor het leed van andere mensen, en onrecht doet hem niks. Max Havelaar vindt het wel erg en probeert het onrecht de wereld uit te helpen.

Dit kun je opmaken uit het fragment waar Havelaar een brief schrijft aan de resident van Bantam, Droogstoppels karakter kun je herkennen in het gesprek over verzen.

B. Welk personage vind je sympathiek? Waarom

Ik ben van mening dat Max Havelaar sympathiek is. Hij bedoelt het goed, het onrecht willen verhelpen in Indië, alleen loopt het niet allemaal volgens plan. Hij offert zich zelf op voor het geluk van de inheemse bevolking.


8. Wat is het leidmotief in het Saïdjah en Adinda verhaal?

De buffel is het leidmotief in het verhaal van Saïdjah en Adinda. Hij wordt gestolen, en komt een tijdje later weer terug, of deze wordt vermoord en vervolgens kopen de mensen een nieuwe. De buffel staat symbool voor het onrecht wat de bevolking wordt aangedaan, en geld. Zonder een buffel heeft de bevolking niets.


9. Hoe wordt in het Saïdjah en Adinda verhaal het optreden van het Nederlandse gezag beschreven?

Het Nederlandse gezag in dit verhaal komt niet goed naar voren. Men is egoïstisch, destructief en gemeen. Ze nemen de inlanders telkens hun buffel af, zolang de Nederlanders er maar geld aan verdienen, dat is erg respectloos tegen over de bevolking.


10. Leg het verband uit tussen de gelezen fragmenten uit Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij en de fragmenten uit de troonredes en een toespraak van Van Hoëvell (zie opdracht 4).

Er bestaat een verband tussen de fragmenten uit het boek en troonredes en een toespraak van Van Hoëvell. In de troonredes wordt gewoon gelogen, het gaat helemaal niet zo goed in de koloniën als voorgespiegeld wordt. Van Hoëvell durft dit, net als Max Havelaar, uit te spreken. Hij vraagt wat Nederland nu onder andere ter ontwikkeling van de lokale bevolking daar heeft gedaan. Uit het verhaal van Saïdjah kun je dus een duidelijke conclusie die buffel af te nemen.


11. Welke rol speelt het onderscheid tussen fictie en non-fictie bij het verhaal over Saïdjah en Adinda? Verwijs voor je antwoord naar relevante passages in de fragmenten.

Het verschil tussen fictie en non-fictie zit in het feit dat er bij non-fictie details bij verzonnen worden om het verhaal leuker en interessanter te maken. De grote lijnen van een verhaal zouden op de realiteit gebaseerd kunnen zijn. Bij het verhaal van Saïdjah en Adinda is de rol van het verschil tussen non-fictie en fictie om de gedachten van de lezer bij het verhaal te houden maar wel op een manier waarop de realiteit niet rooskleuriger wordt gemaakt. Het wordt gebruikt als extra, het verhaal spannender en amusanter te maken. “Ik weet niet of Saïdjah Adinda liefhad. Maar ik weet meer dan dat alles. Ik weet en kan bewijzen dat er veel Adinda’s en Saïdjahs waren…”


12. Welke strekking heeft de brief die Havelaar aan de resident van Bantam schrijft?

De brief gaat over het misbruik dat de resident maakt van de inheemse bevolking en dat daar actie tegen moet worden genomen.


13. Wat is volgens Multatuli de hoofdstrekking van zijn boek?

Hij wilde duidelijk maken dat de Nederlanders die in Indië voor de Nederlandse Handelsmaatschappij waren de inwoners van Indië uitbuitten. Waarschijnlijk heeft hij het via een boek gedaan omdat hij anoniem wilde blijven en omdat hij dacht dat hij zo de meeste mensen kon bereiken vanwege het feit dat de menden die in Nederland woonden, vaak niet wisten wat er in Indië gebeurde.


14. Welk(e) fragment(en) die je gelezen hebt, sluiten aan bij de hoofdstrekking?

Ik ben van mening dat in het laatste deel van het boek duidelijk wordt wat de hoofdstrekking van het boek is, het deel waarin de brief wordt geschreven en hoe er mee wordt omgegaan, met alle kritiek.


15. A. Leg uit welk verband er bestaat tussen de brief van de ambtenaar Eduard Douwes Dekker aan Brest van Kempen en de brief van Max Havelaar aan de resident van Bantam.

In beide brieven wil de schrijver duidelijk maken dat er dingen niet helemaal lopen zoals ze zouden moeten lopen.

B. Ga naar aanleiding van beide brieven in op de problematiek rond het onderscheid fictie en non-fictie. Ondersteunt de brief aan Brest van Kempen Multatuli’s bewering in het Saïdjah en Adinda verhaal dat hij stukken voor zich heeft liggen waarop hij zich baseert? Beargumenteer je antwoord.

C. Draagt voor jou kennis van de brief aan Brest van Kempen bij aan het waarheidsgehalte van het boek? Beargumenteer je antwoord.

Ja, dat komt doordat je nu het verhaal van twee kanten ervaart. Zo heb je twee bewijzen.


16. A. Wat is het verband tussen het verhaal over Saïdjah en Adinda en Idee 304?

In het verhaal over Saïdjah en Adinda wordt waargenomen dat het dorp pas was veroverd en daardoor in brand stond. Multatuli’s doel hiervan was een beschuldiging te uiten. Dit staat in verband met het verhaal omdat dat daar ook gebeurd.

B. Heeft dit verband te maken met het waarheidsgehalte van het boek?

Ik denk dat dit zeker een rol speelt in het waarheidsgehalte van het boek omdat hierin uitleg wordt gegeven over beeldspraak.


17. Leg beargumenteerd uit in hoeverre jij Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij kenmerkend vind voor de Romantiek.

Ik denk dat dit verhaal zeker kenmerkend is voor de periode van de Romantiek omdat duidelijk te voelen is dat de schrijver leed, en ook de hoofdpersoon, Havelaar, heeft een naar gevoel gedurende het boek, gevoelens zijn ook kernmerkend. Verder is het stuk over Adinda romantisch vanwege het feit dat het over liefde gaat en als laatste is de kritiek op de maatschappij karakteristiek voor de romantiek.