De helaasheid der dingen door Dimitri Verhulst

De helaasheid der dingen / dimitri verhulst

Motto’s

‘Het verbaasde me dat je daaraan je leven kon wijden, de wereld nabootsen en daar niet helemaal in slagen, en wanneer je er wel in slaagt voeg je slechts het vergankelijke aan het vergankelijke toe, dat wat je niet kunt krijgen aan dat wat je niet hebt.’

Pierre Michon, Meesters en knechten

‘Waarom droom ik nu niet meer over mijn moeder? Misschien omdat ik te veel over haar geschreven heb, ik heb zelfs haar mooie profiel verspreid op de omslag van een boek, en ik heb haar aanwezigheid bezworen zonder ook maar iets te willen bezweren. Mij viel mijn moeder niet lastig, ik heb haar zelf opgeroepen door zoveel over haar te schrijven, maar ik vermoed dat ik uiteindelijk een literair personage heb geschapen, complex, artistiek, ingewikkeld, en daarmee is me de echte moeder ontvallen, de dode moeder. Ik ben de wees van een dode moeder omdat ik teveel over haar geschreven heb.’

Francisco Umbral, Een wezen van verten

Thema

Ik vind dat dit thema past bij het boek:

‘Niet alles loopt zoals jij het wilt, sommige dingen moet je simpelweg accepteren.’

Motief

In De helaasheid der dingen komt een element voor dat vaker terugkomt:

Wanneer de vader en de ooms van de ik-figuur, Dimitri Verhulst, naar de kroeg gaan, weet je dat ze dronken thuiskomen en staat de volgende ochtend waarschijnlijk de politie voor de deur.

Toespeling

Dit boek bevat geen toespeling. Wel worden er een paar verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog gemaakt. In één van Franky’s treinen zitten bijvoorbeeld een heleboel Joodse poppetjes en de hond van Palmier heet Blondi, de naam die ook de hond van Hitler had.

Perspectief

Het verhaal is verteld vanuit het personale standpunt. Het hele boek wordt beschreven door een ik-figuur.

Tijd

De helaasheid der dingen is in chronologische volgorde geschreven. Het boek bestaat uit een terugblik op het leven van de schrijver met allerlei verhalen waarin een aantal sprongen in de tijd staan. De verhalen zijn vrijwel losstaand van elkaar, maar worden bijeengehouden door een rode draad die in het hele boek terugkomt, namelijk het opgroeien van de ik-figuur, Dimitri Verhulst. In het begin van het boek lees je dat hij bewondering heeft voor zijn vader en ooms (nonkels), omdat hij eigenlijk niet beter weet, maar naarmate het verhaal vordert, merk je, mede door de satirische en vaak lachwekkende commentaren, dat die bewondering zich omzet in afschuw. Dimitri wordt zelf volwassen en merkt hoe belachelijk het gedrag van zijn familie is. De vertelde tijd beslaat zo’n 20 jaar, die achtereenvolgens worden verteld. Het verhaal begint in de jaren 80, wanneer de hoofdpersoon 13 jaar is, en eindigt als hij vader is van een 5 jaar oud kind, Dimitri is dan in de 30. Daarnaast wordt in een flashback ook nog zijn geboorte, in 1972, beschreven. Het boek bevat veel flashbacks en flashforwards, want, zoals eerder verteld, vinden er, tijdens een verhaal, veel sprongen in de tijd plaats. Wanneer Dimitri bijvoorbeeld van een leeftijdsgenootje, Franky, te horen krijg dat die van zijn vader niet meer met hem om mag gaan, lees je ook gelijk de ontmoeting van die twee een aantal jaar later. Ook tijdsverdichting en –vertraging komen veel voor. Zo wordt een aantal jaar overgeslagen als Dimitri van kind/puber naar bijna vader gaat en wordt het uurtje dat Nele Fockedey van de Dienst Bijzondere Jeugdzorg op bezoek is, uitvoerig besproken.

Ruimte

De helaasheid der dingen speelt zich af in het Vlaamse dorp Reetveerdegem, waar veel verschillende mensen wonen, zoals Iraniërs, waar Dimitri met zijn vader en ooms een uitzending van de comeback van Roy Orbison kijkt, nadat hun eigen televisie is weggehaald door de deurwaarder, de Verhulsten natuurlijk, maar ook sjieke mensen, zoals de familie van Franky, waar Dimitri regelmatig over de vloer kwam om naar Franky’s treinenverzameling te kijken. Daarnaast zijn er ook nog enekele lokale ruimten. Bijvoorbeeld de kroeg, het huis van de Verhulsten, het bejaardentehuis en de auto. In het begin van het boek zie je dat de hoofdpersoon weinig sociale ruimte heeft, maar aan het einde verzet hij zich duidelijk tegen zijn familie, hij heeft zijn eigen leven bepaald.

Personen

Ik-figuur (Dimitri Verhulst): Dimitri is een stille jongen die een familie heeft die niet zoveel om hem geeft. Hij doet het niet goed op school en leert slechte gewoonten van zijn vader Pierre en zijn ooms Potrel, Zwaren en Herman, waarmee hij, met zijn grootmoeder, samen in één huis woont. Een hobby heeft hij eigenlijk niet, maar hij ontwikkelt zich in het boek van nietsnut, zoals zijn familie, naar nette vader. Dimitri is de hoofdpersoon van het verhaal en dus een held.

Pierre Verhulst: Pierre is de vader van Dimitri en tevens iemand waar hij in zijn jeugd tegenop kijkt. Pierre is een drinker, net als de andere Verhulsten, en het is dan ook niet vreemd als hij midden in de nacht of zelfs helemaal niet thuiskomt. Pierre is dan wel een ‘zuiper’, maar hij is wel een goed mens, zo erkent hij zijn drankprobleem en gaat hij voor 3 maanden in een afkickkliniek, zonder langdurig resultaat, helaas. Zijn karakter blijft het hele verhaal hetzelfde. In het boek keert Dimitri één keer in de 5 jaar terug naar het graf van zijn vader, het is onduidelijk wanneer Pierre precies is gestorven.

Karel Verhulst (‘Nonkel’ Potrel): Potrel is een oom van Dimitri. Hij is goed in ‘een snelle sprint’, niet bij het wielrennen, maar bij het drinken. Zo organiseert hij een Tour de France voor zuipen, waarbij elke etappe een aantal glazen drank moeten worden gedronken. Potrel is een simpele man zonder werk, hij zal in zijn leven dan ook nooit iets bereiken. Ook het karakter van Potrel verandert niet in het boek. Hij blijft altijd een vieze man met schunnige liedjes en een obsessie voor lekkere wijven.

Herman Verhulst: Herman is een oom van Dimitri. Ook hij is werkloos, maar wel ‘wereldkampioen’ zuipen. Herman denkt zeer oppervlakkig en is, als opperdrinker, zeker niet de slimste. Hij blijft altijd hetzelfde.

Zwaren Verhulst: Zwaren is een oom van Dimitri. Hij is niet alleen verslaafd aan drank, maar ook aan gokken. Op een dag staat de deurwaarder op de stoep en die neemt de televisie in beslag. Dit komt omdat de gokschulden van nonkel Zwaren moeten worden afbetaald. Nu kan de familie niet naar het concert van Roy Orbison kijken. Nonkel Zwaren regelt dat ze bij een stel Iraniërs terechtkunnen voor de show.

Maria Verhulst: Maria is de Grootmoeder van Dimitri. Zij is, wanneer Dimitri nog jong is en bij hen in huis woont, de enige die het gedrag van haar zoons niet zo waardeert. Zeker niet wanneer de tv wordt weggehaald omdat de schulden moeten worden afbetaald. Maria zorgt dat alles in het huis nog een beetje schoon blijft en dat er eten op tafel komt. In het begin van het boek zie je haar dus als een huisvrouw, aan het einde is ze in een bejaardentehuis beland en spreekt ze nauwelijks nog een woord uit.

Rosie Verhulst: Rosie is een tante van Dimitri. Ze is een nette en knappe vrouw en drinkt niet zoals haar broers. Ze woont niet in Reetveerdegem, het is dan ook heel bijzonder als ze voor even terugkeert naar het dorp.

Verder zijn er nog een paar bijfiguren, zoals Sylvie, het nichtje van Dimitri, André, de biologische vader van Sylvie, de moeder van Dimitri, van wie de naam niet wordt genoemd, Joeri, het zoontje van Dimitri, Franky, een leeftijdsgenootje, Omer, de baas van café de Liars Pub, Palmier, een oude vrouw waar Dimitri wel eens eten brengt en Marieken, een Mongool in het bejaardentehuis van zijn grootmoeder.

Fabel

De helaasheid der dingen is een ontwikkelingsroman die gaat over het leven van Dimitri Verhulst. De omstandigheden waarin hij een deel van zijn jeugd doorbrengt zijn niet al te best en het is dan ook niet vreemd als hij uit huis wordt geplaatst. Je ziet hem opgroeien van een puber tot een vader, met allerlei ongelukken en tegenslagen. Doordat hij bij zijn familie weggehaald wordt, wordt hij een ander mens. Hij ontgroeit zijn vroegere huisgenoten en uiteindelijk ergert hij zich aan de stom- en domheid van zijn eigen ooms.

Sujet

Het hele verhaal is één grote terugblik op het leven van Dimitri Verhulst. In het verhaal wordt Dimitri’s jeugd en zijn opgroeien beschreven, daarin verwerkt zitten dingen die ermee te maken hebben, maar die pas later gebeuren.

Opbouw

Het begin van het boek is geschreven in ab ovo, het verhaal begint gewoon bij het begin, er is niet al iets gebeurd dat daarvoor van belang is.

De helaasheid der dingen bestaat uit 12 hoofdstukken, die je ook los van elkaar zou kunnen lezen. De rode draad in het boek brengt de verhalen samen.

Het boek heeft een gesloten einde, omdat in het laatste hoofdstuk alles is verklaard en je niet meer met vragen blijft zitten.

Hoofdstukken

De helaasheid der dingen bestaat uit verschillende verhalen en dus uit verschillende hoofdstukken:

Een schoon kind

Tante Rosie komt sinds lange tijd weer naar Reetveerdegem en ze heeft haar dochtertje Sylvie meegebracht. De twee slapen bij de Verhulsten en die schamen zich opeens voor de dingen die ze dagelijks doen. Op een avond gaat Sylvie met de Verhulsten mee naar de kroeg. Na een tijd geen drank gedronken te hebben, wordt Sylvie uitgedaagd en komt ze los, op aanmoediging van ene André. Aan het eind van de avond moet Sylvie, helemaal bezopen, naar huis worden gesleurd. Tante Rosie is woedend en bekent per ongeluk dat André de biologische vader van Sylvie is.

De vijver der gezonken babylijkjes

Palmier is een oude vrouw die al jaren in Reetveerdegem woont. Er gaan verhalen de ronde over dat zij vele kinderen gebaard zou hebben, die ze vervolgens in haar vijver heeft verdronken. De jeugd van Reetveerdegem komt vaak bij die vijver. Dimitri en zijn vrienden willen Palmier zo lang mogelijk in leven houden, omdat haar gronden anders in handen komen van makelaars. Vandaar dat Dimitri Palmier zo nu en dan wat eten brengt, alleen moet hij wel altijd langs een hond, Blondi, die er zeer bloeddorstig uitziet. Wanneer de hond op een dag puppies blijkt te hebben gekregen, krijgt hij van Palmier de opdracht om ze te verdrinken Dit bevestigd het verhaal over de kinderen alleen maar meer en met pijn in zijn hart gooit Dimitri de hondjes in een zak in het water.

De ronde van Frankrijk

Omer, een cafébaas, organiseert het ‘wereldkampioenschap zuipen’. Nonkel Herman is eerst vastbesloten om niet mee te doen, maar hij laat zich toch overhalen. Na een spannende strijd blijkt hij de winnaar. Na de wedstrijd stapt hij, onder toeziend oog van vele verbaasde mensen, vrolijk in zijn auto en rijdt weg. Doordat Herman uiteraard dronken is, rijdt hij in op een andere auto en raakt in coma. Toch was het een geluk bij een ongeluk, want de bestuurder van de andere auto blijkt een veelgezochte crimineel te zijn. Nonkel Potrel is geïnspireerd door het idee van Omer en bedenkt zelf een wedstrijd: de ronde van Frankrijk. Maar in plaats van fietsen, moet men zuipen. Elke etappe bestaat uit het drinken van een aantal biertjes. Grootmoeder Maria denkt dat Potrel zijn leven gebeterd heeft en koopt voor hem een nieuwe fiets. Nonkel Potrel verkoopt de fiets aan de ijzerhandel, omdat hij anders het bier voor de wedstrijd niet kan betalen. Na een paar etappes staat nonkel Potrel voor, maar zijn lichaam kan het niet aan: hij wordt in kritieke toestand naar het ziekenhuis gebracht.

Alleen de allenen

De deurwaarder staat op de stoep, omdat er te veel gokschulden zijn gemaakt door nonkel Zwaren. De tv wordt weggehaald, net nu de familie die avond wilde kijken naar de comeback van zanger Roy Orbison. Nonkel Zwaren moet van zijn familieleden een nieuwe tv zien te regelen, binnen 6 uur. In een paar uur heeft hij een oplossing: De Verhulsten kunnen de show zien bij een stel Iraniërs, die graag mensen uit het dorp willen leren kennen. Als geschenk nemen ze een krat bier en een sanseveria (de plant die op de omslag van het boek in afgebeeld) mee. De Verhulsten misdragen zich zoals gewoonlijk en Pierre moet naar huis worden gesleept nadat hij in tranen was uitgebarsten na het horen van het lied ‘Only the lonely’. (Alleen de allenen)

Het nieuwe liefje van mijn pa

Er wordt bij de Verhulsten aangebeld, dit keer is het niet de politie. Een bloedmooie vrouw staat voor de deur en vraagt naar Dimitri’s vader. De nonkels zijn meteen in rep en roer en doen een spelletje wie het eerst haar onderbroek ziet. Pierre ligt nog in zijn bed te slapen en wordt pas laat wakker. De vrouw blijkt Nele Fockedey te zijn, van de Dienst Bijzonder Jeugdzorg. Dimitri moet uit huis worden geplaatst. Later in het boek lees je dat het grootmoeder Maria was die de dienst heeft gebeld.

Iets over mijn moeder, mevrouw?

Dimitri’s moeder heeft een plaspas waarmee ze overal mag plassen. Dimitri haat zijn moeder eigenlijk en vind het vreselijk zijn tijd bij haar te verdoen. Zijn moeder, op haar beurt, zeurt altijd over de moeilijke bevalling die ze had met Dimitri. Dimitri wil bij haar weg en op een dag op het strand ziet hij zijn kans schoon. Nadat zijn moeder, zwaaiend met haar plaspas, niet voor mocht bij de wc, gaat ze in zee plassen. Dimitri loopt weg en ziet haar nooit meer.

De pelgrim

Dimitri’s vader vind het wel mooi en wil van zijn drankverslaving af. Hij gaat naar een afkickkliniek, de Pelgrim, waar hij 3 maanden zal blijven. De nonkels van Dimitri zijn het er niet mee eens en proberen heb tegen te houden, maar Pierre’s besluit staat vast. Na ‘voor de laatste keer’ te hebben gezopen, loopt Pierre de afkickkliniek binnen, net nadat een psychiatrische patiënt zelfmoord heeft gepleegd door vanuit zijn kamer naar beneden te springen.

De verzamelaar

Dimitri krijgt van Franky, een leeftijdsgenootje, te horen dat die niet meer met hem om mag gaan van zijn vader. Franky’s vader vindt de Verhulsten zotten en wil niet dat zijn zoon daardoor wordt aangetast. Pas na een paar jaar zien Dimitri en Franky elkaar weer, op een verzamelbeurs in Duitsland. Als kind spaarde Franky altijd Märklin-treintjes, maar nu verzamelt hij ook Joodse dingen. Nadat Dimitri met tegenzin met Franky heeft gepraat nodigt die hem 3 maanden later bij hem thuis uit. Franky’s vrouw en kind hebben hem net verlaten. Franky barst in tranen uit, Dimitri heeft geen zin hem te troosten. Na een tijdje vraagt hij naar een raar gezoem. Het blijken de treintjes van Franky te zijn die dag en nacht aanstaan. Net als vroeger gaat Dimitri een kijkje nemen bij Franky’s miniatuurspoorbaan. Er rijdt een treintje voorbij, volgestouwd met Joodse poppetjes.

De Genezene

Dimitri’s vader is voor 2 dagen terug uit de afkickkliniek. Hij lijkt volledig genezen, maar het valt hem zwaar wanneer hij de bierlucht in de slaapkamer weer ruikt. Dimitri krijgt ‘om het te vieren’ nieuwe gympen waarmee de met z’n tweeën een eind gaan hardlopen. De volgende dag zou er een wedstrijd zijn en Dimitri moest meedoen van zijn vader. Pierre belooft dat hij dan ook komt kijken. Zijn broers nodigen hem uit om een avondje te gaan biljarten. Pierre slaat het eerst af, maar kan toch de verleiding niet weerstaan en komt de dagen daarna niet terug. Van de drank kon hij toch niet afblijven.

De opvolging is verzekerd

Er zijn een aantal jaar verstreken. Dimitri staat op het punt om vader te worden van een ongewenst kind. Hij is het ziekenhuis, de bevalling zal snel plaatsvinden. Dimitri heeft een hekel aan de vrouw die van hem zwanger is geraakt en is dan ook liever niet aanwezig bij de geboorte van het kind. Wanneer hij bij de ingang van het ziekenhuis staat om wat te roken, denkt hij terug aan zijn eigen geboorte. Ook Dimitri’s vader was niet bij zijn geboorte aanwezig. Het verschil was wel dat Pierre, toen Dimitri na een zware bevalling toch op de wereld was gekomen, hem in een postzak had gedaan en daarmee trots het hele dorp was rondgereden. Dimitri ziet een andere man zijn ouders bellen en blij vertellen dat hij een zoon heeft. Dimitri stelt zich voor hoe hij dat zou doen, al blijft het bij dromen, zijn vader is al overleden.

Voer voor etnologen

Dimitri bezoekt zijn grootmoeder Maria, die inmiddels in het bejaardentehuis zit. Maria is dement aan het worden en zegt nog weinig. Altijd wanneer Dimitri op bezoek is, is Marieken bij haar, een mongool van rond de 50. Dimitri heeft besloten om deze keer echt afscheid van zijn grootmoeder te nemen en ziet haar voor het laatst, denkt hij. Enkele weken later wordt hij opgebeld door nonkel Potrel die vraagt of hij nog de teksten van de dronkemansliedjes weet. Dit in opdracht van een etnoloog. Dimitri weigert, maar wordt na een paar dagen gebeld door nonkel Herman. Die heeft het voorstel om bij grootmoeder Maria langs te gaan, misschien dat zij de teksten nog weet. Na wat tegenstribbelen, stemt Dimitri toch in. Er komt een cameraploeg naar het bejaardentehuis, maar hoe de mannen ook hun best doen, er komt geen regel uit Maria’s mond. Pas wanneer iedereen weg is, zingt ze de tweede regel van het pruimenlied, dat het favoriete liedje was van Dimitri’s vader.

Een nonkel voor dat kind

Dimitri weet niet waarom, maar hij is met zijn 5-jarige zoontje Joeri naar Reetveerdegem gegaan om het graf van zijn vader te bekijken. Na het bezoeken van de begraafplaats, rijdt Dimitri naar een kroeg, waar later nonkel Potrel en nonkel Herman komen. Zij zijn nog altijd hetzelfde gebleven, maar Dimitri merkt dat hij is verandert. Joeri mag van hem niet op de gokmachine spelen, maar het kind krijgt van nonkel Herman toch geld. Dimitri is het hier niet mee eens, maar laat het doen. Nonkel Potrel doet mee aan een radioshow en wint daarmee een bon voor de videotheek. Wanneer Dimitri zijn zoontje naar zijn moeder wil brengen, reist Potrel mee. In de auto klinkt de muziek van Roy Orbison, Potrel vind het niets. Bij de videotheek haalt hij een schunnige film en de dvd van Bambi. Dimitri en Potrel nemen afscheid van elkaar. Onderweg moet Joeri ‘zeiken’, Dimitri verbetert hem met ‘plassen’. Zo merk je dat hij zijn geboortedorp eigenlijk ontgroeit is.