Achttien door Graa Boomsma

Feitelijke gegevens over het boek
Verschijningsdatum 1e druk: januari 2010
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 154
Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Beschrijving van de cover
Op de voorkant staat de afbeelding van een gevallen fiets in een park. Die verwijst dus naar het incident waarvan Hanna Aalders het slachtoffer is.

Genreaanduiding van het boek
Het beste lijkt me de aanduiding “psychologische roman” hier op zijn plaats.

De flaptekst
Wat geweest is gaat niet voorbij
Als Paul Steen, docent Engels aan het Amsterdamse Vondel Lyceum Oud-Zuid, een hartje met cupidopijl in zijn schoolagenda ontdekt, is dat het begin van een turbulente week. Zijn moeder raakt betrokken bij een ernstig verkeersongeluk, zijn tante sterft.
Hanna Aalders, de leerlinge die het hartje tekende, noteert in een Hema-schrift wat haar in het Vondelpark is overkomen. Leraar en leerlinge worden beloerd en belaagd, en terwijl Paul steun heeft aan zijn stokoude en wereldwijze oom Ton, meent Hanna in Paul een mentor te vinden.
Achttien is het ontroerende verhaal van een ervaren leraar die buiten school onervaren blijft, maar ook een beklemmende vertelling van een leerlinge die argeloos het gevaar tegemoet fietst.

Samenvatting van de inhoud
Het boek begint met een cursief gedrukt deel van Hanna Aalders die vertelt dat ze in een Hema-schrift haar ervaringen van zich afschrijft. Ze woont samen met haar vader, nadat haar moeder hen in de steek gelaten heeft. Ze weet niet waar die is. Ze krijgt van haar vader een envelop met 2000 € om haar verjaardag te kunnen vieren en een T-shirt waarop “bijna 18” staat. Die envelop legt hij voor haar kamerdeur neer, want veel contact is er niet tussen Hanna en haar vader die kno-arts is.

Pauls Steen is docent Engels aan het Vondel Lyceum Oud-Zuid in Amsterdam. Het is maandag 9 mei en hij doet zijn agenda open. Daarin staat een hartje met pijlen getekend. De tekening is van Hanna die in vwo-6 zit en van wie hij de mentor is. Hij is toch erg verbaasd en niet van plan om op de uitnodiging om op 13 mei haar 18e verjaardag te vieren in te gaan.

Hij gaat op dat moment literatuurles geven en dat is vreemd. (Graa Boomsma is zelf leraar aan een school en geen enkele leraar gaat tijdens een facultatieve lesweek -een week voor het eindexamen – dat doen. Je doet alleen teksten voor het examen. Rare fout.)
Hij wordt uit de klas gehaald omdat zijn moeder een ernstig verkeersongeluk heeft gehad en haar been geamputeerd moet worden. In de diverse stukken spuwt Paul zijn gal over het nieuwe onderwijssysteem van De Tweede fase, wat het onderwijs van niveau heeft doen dalen. Ook nieuwe docenten kunnen er niets van.

Wanneer hij ’s avonds thuiskomt, is Hanna voor zijn deur aan het “stalken.” Ze wil hem duidelijk maken waarom hij uit zijn les is gelopen die ochtend. Hij laat haar binnen, wat hij normaal gesproken niet doet met een leerling. Hanna heeft ook medelijden met hem, daar zijn vrouw Ada anderhalf jaar geleden (net als haar moeder) verdwenen is. Hanna onthult dat er zaterdag iets gebeurd is.

Op dinsdag gaat Paul naar school, maar hij is zijn agenda kwijt. Die blijkt in handen te zijn van twee vervelende leerlingen uit vwo-6, die hij de hockeyheren noemt (M & M). Ze lijken hem te willen pesten met het hartje in zijn agenda en hebben er kopieën van gemaakt.
Hij weet niet goed wat hij met hem moet doen. Wanneer hij in het ziekenhuis in Hoorn komt, ziet hij zijn oom Tom, wiens vrouw (de zus van zijn moeder die ochtend gestorven is aan kanker) Hij praat met Tom over de ellende van de oorlog: dat kon hij aan zijn vrouw nooit kwijt. Wanneer Paul weer thuis is, krijgt hij een bericht op zijn voicemail dat de rectrix met hem wil spreken. Hij vermoedt waarover.

Hanna begint te onthullen dat er zaterdag iets gebeurd is.

Paul gaat als mentor naar Hanna op zoek wanneer ze op woensdag niet op school is. Hij loopt de praktijk van haar vader in : de man herkent hem want Paul heeft enkele jaren geleden een bijzonder ziekte opgelopen, waarvan Aalders hem verlost heeft, maar die af en toe nog steeds de kop op steekt. Hij praat met de arts over Hanna. Daarna vertrekt hij naar school zonder Hanna te zien om met de rectrix over haar te praten. Hij legt uit dat er niets aan de hand is en dat de leerlingen M&M vervelende gasten zijn die zich op hem willen wreken. Ze gelooft hem. Ze vindt het wel vreemd dat hij Hanna ’s avonds heeft binnen gelaten.
Daarna gaat hij weer naar het ziekenhuis in Hoorn, waar zijn moeder nog steeds niet goed uit de narcose is en nog niet weet dat ze een been mist. Wanneer hij thuiskomst wordt hij gemolesteerd door de twee knapen die ook nog een deukje in zijn auto maken. Dan krijgt hij een dreun op zijn neus en door zijn ziekte (onvoldoende stollingsmogelijkheden in zijn bloed) blijft hij bloeden.

Hanna onthult dat ze zaterdag alleen uit de disco kwam fietsen en dat ze werd opgewacht door twee jongens. Vlak bij huis wordt ze van haar fiets getrokken.

Paul ligt in het VU-ziekenhuis: de bloeding wil maar niet stoppen. Hij moet pillen hebben en dan mag hij weer weg. In de PC koopt hij een enorm duur pak van Italiaanse snit. Zijn weggelopen vrouw zou dat eens hebben moeten zien. Hij doet het voor de crematie van zijn tante en misschien toch ook voor het feestje van Hanna die vrijdag 18 wordt. Oom Tom belt hem en wil hem weer over het bombardement van Rotterdam vertellen.


Hanna vertelt weer iets verder over de aanranding.

Paul gaat eerst nog naar school in zijn nieuwe pak en daarna bezoekt hij de crematie van tante Wien . Hij voert nog het woord, daarna vertrekt hij naar het ziekenhuis, waar zijn moeder voor het eerst hoort dat haar zus dood is.

Hanna vertelt dat de twee jongens (M&M) haar verkracht hebben en bovendien nog een tak in haar vagina hebben gestopt. De jongens komen ook naar haar feestje.

Paul gaat ook naar het feest van Hanna. Hij voelt er zich natuurlijk niet thuis. Op het feest geeft ze hem het Hema-schrift en vraagt of hij het wil lezen. Daarna gaat hij lopend naar huis en komt terecht in een Luilakviering. (Pinksterzaterdag)

Hanna vertelt dat Paul haar gebeld heeft en dat hij over haar zal waken a.s. dinsdag tijdens het eindexamen Engels.

Titelverklaring
“Achttien” hoeft eigenlijk geen verdere verklaring. Hanna Aalders wordt op de laatste dag van het boek 18 jaar: het is dan vrijdag 13 mei.

Structuur
Er zijn twee verhaaldraden. In de gewone hoofdstukken is Paul Steen de personale verteller. Hij is een leraar van bijna zestig die teruggekeerd is in het onderwijs. Hij vertelt zijn verhaal over de dagen op school in die week en het ongeluk met zijn moeder.
In cursief gedrukte tekst vertelt Hanna Aalders in de ik-vorm over wat er met haar gebeurd is op de zaterdag voorafgaande aan maandag 9 mei, toen ze naar huis fietste nadat ze was uitgegaan. Beide verhaaldraden hebben natuurlijk wel met elkaar te maken. Paul Steen is immers Hanna’s mentor.
De verhaallijn van Paul vertelt wat er in de week van maandag 9 mei tot en met vrijdag 13 mei gebeurt. In de verhaallijn van Hanna vertelt ze voornamelijk wat er op de zaterdag 7 mei gebeurd is met haar.


Perspectief
Er zijn dus twee vertellers: de personale (hij-)verteller Paul Steen, de bijna zestig jarige leraar Engels en de bijna 18-jarige leerling uit vwo-6 Hanna Aalders die ik de ik-vorm vertelt.

De tijdlagen van het verhaal
Er is sprake van een periode die slechts een week duurt: van maandag 9 mei tot en met zaterdag 14 mei. Er wordt geen jaartal genoemd, maar als je naar kalenders kijkt dan is het jaar waarin 9 mei op een maandag begint, pas in 2011. Dat is op zich vreemd wanneer een boek in 2010 verschijnt.
Eerder wordt al aangegeven dat Paul in het cursusjaar 2008-2009 opnieuw gestart is als leraar. Ook Obama wordt genoemd als nieuwe president. Het moet dus in ieder geval na januari 2009 spelen.
Maar het verhaal eindigt op pinksterzaterdag (Luilakviering) en die is in 2011 niet op 14 mei maar pas op 12 juni. Die gegevens kloppen dus niet met elkaar . Ik vind het vreemd dat dergelijke simpel te controleren feiten niet goed zijn bekeken door schrijver en redacteur.

Het decor van de handeling
Het verhaal speelt af zich aan een Amsterdams (Vondel)lyceum (Oud-Zuid) waaraan Paul verbonden is als leraar Engels en Hanna als leerling. Aangezien Pauls moeder een ongeluk krijgt, is het ziekenhuis in Hoorn ook een deel van het decor.

Uitgewerkte thematiek
“Achttien” gaat vooral over de thematiek van het schoolleven.
Daarin spelen enkele elementen een rol:
- de verhouding leraar-leerling (Hanna komt erg dicht in zijn buurt, het hartje, het huisbezoek, het bezoek van het feestje)
- het geweld op school (fysiek geweld : de bloedneus geslagen door leerlingen en het verbale geweld door diezelfde lui)

- kritiek op het onderwijs in de Tweede Fase, dat volgens (verteller en schrijver Boomsma) van een bedenkelijk niveau is

Andere motieven in het werk:
- de moeder-zoonverhouding (Paul versus zijn moeder)
- een ongelukkige liefdesrelatie: Ada loopt bij hem weg, zoals ook Hanna’s moeder bij haar man wegloopt
- het verwerken van de dingen die in het verleden gebeurd zijn (Ada’s vertrek; het verwerken van het weglopen van haar moeder; de verkrachting )
- eenzaamheid (Ik vind Hanna een moderne Robinson uit het boek van Doeschka Meijsing)

Beoordeling scholieren.com
“Achttien” is een vlot geschreven roman over het in de literatuur veel gekozen thema van het onderwijs (Siebelink, Bordewijk, Robert Anker met Hajar en Daan, Doeschka Meijsing)
Het verhaal zal havo-en vwo-leerlingen van nu wel aanspreken, omdat hun onderwijssysteem
van de Tweede fase wordt beschreven. Het si duidelijk dat Graa Boomsma geen voorstander van dat systeem is. Als ex-leraar Nederlands en net zo oud als Paul Steen kan ik dat volledig beamen. Het niveau is natuurlijk heel erg gezakt vergeleken met het systeem ervoor.
Toch vind ik het vreemd dat Boomsma dan toch enkele dingen minder goed beschrijft (de data kloppen niet; de reële situatie op een middelbare school één week voor het eindexamen is anders)

De structuur van de roman is helder, ook voor scholieren. De dubbele verhaallijn wordt natuurlijk vaak gebruikt en die wordt ook nog visueel gemaakt in het perspectief en de verschillende druk in letters. De vermelding van dagen boven de hoofdstukken geeft een duidelijk beeld van de tijdlijn.
Dat maakt het boek tot een prettig leesbaar nummer voor je literatuurlijst. Niet moeilijk, niet dik en over een voor scholieren interessant onderwerp.
De amusementswaarde zal dus wel ruim voldoende tot goed zijn. De literaire waarde voor de lijst is m.i. 2 punten.

Relevante recensies
Die recensies zijn nog niet verschenen. Worden evntueel later toegevoegd.

Over de schrijver en eerder gepubliceerde werk
Bron: Wikepedia
Graa Boomsma (Nieuwe Niedorp, 15 februari 1953), is een Nederlandse schrijver. Hij studeerde algemene literatuurwetenschap aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In 1980 debuteerde hij als dichter in het tijdschrift Mandalen. Daarna was hij vooral actief als literair criticus, romanschrijver en vertaler, onder andere van James Purdy.
Van zijn romans heeft De laatste tyfoon de meeste aandacht gekregen. Het boek gaat over een dienstplichtig soldaat, die kort na de Tweede Wereldoorlog naar Nederlands-Indië wordt gestuurd. Daar raakt hij betrokken bij gewelddadigheden waarvan hij nooit had gedacht dat hij ertoe in staat was. In een interview met Nieuwsblad van het Noorden zei Graa Boomsma over deze soldaten: 'Ze waren geen SS'ers, nee, ook al konden ze door de dingen die ze deden er wel degelijk mee worden vergeleken.'
Die opmerking kwam hem te staan op een rechtszaak. In 1994 werd hij aangeklaagd door een oud-Indië-veteraan, die eruit opgemaakt had dat Boomsma het Nederlandse leger gelijk wilde stellen met de Duitse Waffen-SS onder Hitler. De Groningse rechtbank sprak Graa Boomsma vrij, maar het Openbaar Ministerie ging in hoger beroep. Op 12 januari 1995 diende de zaak opnieuw, ditmaal voor het Gerechtshof in Leeuwarden. Opnieuw volgde vrijspraak.

Hedendaags is Graa Boomsma docent Nederlands op het Rijnlands Lyceum te Sassenheim.
Zijn werk:
• Vrijheid in de steigers (essays en kritieken, 1985)
• De idioot van de geschiedenis (1986)
• Tirannieke tijden (1987)
• Het hoedelint van de duivel (1991)
• De laatste tyfoon (1992)
• Clio's kamer (1994)
• De geest van lavendel (1995)
• Laagland (1999)
• Adam in Amerika (essays en kritieken, 2000)
• Stadsvlucht (2001)
• Het tweede gezicht (2006)
• Dubbelspoor (2007)
• Achttien (2010)