Titel: De aanslag
Auteur: Harry mulisch
Verschenen in: 1982
Aantal bladzijden: 348 bladzijden

Verantwoording keuze:
Dit boek is door onze eigen leraar Nederlands gekozen. Iedereen moet hetzelfde boek lezen.

Verwachting vooraf:
Ik had nog nooit van dit boek gehoord dus ik was wel benieuwd waar het over zou gaan. Als je de Titel hoort ga je wel denken van waar zou dit nou over kunnen gaan? Oorlog? Een aanslag in een land? Een aanslag in een winkel? Je kunt het zo gek niet bedenken of het zou er over kunnen gaan.

Eerste reactie achteraf:
Ik vond het boek bij het begin nogal saai en had ik er eigenlijk helemaal geen zin in om het te lezen. Naarmate je het boek verder leest wordt het wel leuker en spannender. Toen ik het boek uit had was ik toch wel blij dat ik het had gelezen want het was best wel interessant.


Ik vind dit werk:
Spannend X
Meeslepend X
Ontroerend X
Grappig X
Realistisch X
Fantasierijk X
Interessant X
Origineel X
Goed te begrijpen X

Korte samenvatting van de inhoud:
Het boek is geschreven in vijf episodes tussen 1945 en 1981. De hoofdpersoon is Anton Steenwijk.
Episode 1
In 1945 is Anton twaalf jaar. De familie Steenwijk woont in het Spaarne, dat in Haarlem ligt, waar maar 4 villa’s staan. De Steenwijken wonen in 'Buitenrust'. Het gezin bestaat uit Moeder en Vader Steenwijk en de kinderen Peter en Anton. De vader is griffier bij de rechtbank. Anton's broer, Peter, is 17 jaar. Naast hun huis woont aan de ene kant de familie Beumer en aan de andere kant de Meneer Korteweg en zijn dochter Karin.Vlak voor de bevrijding, in januari 1945, vindt er voor het huis van de Kortewegs 's avonds een aanslag plaats op Fake Ploeg, hoofdinspecteur van politie, de grootste verrader en moordenaar van Haarlem en omstreken. De Kortewegs verslepen het lijk naar het huis van de familie Steenwijk, die op het moment van de aanslag aan het Mens-erger-je-niet-en waren. Als de Duitsers komen nemen ze wraak op de familie Steenwijk. Anton wordt apart gehouden van zijn familie. Hij ziet ze niet meer terug. Pas later zal hij te weten komen wat er met ze gebeurd is. Als hij in de auto wordt afgevoerd ziet hij zijn huis in vlammen opgaan. Peter, die het lijk terug had willen schuiven, wordt aangetroffen met het pistool van Fake Ploeg. Peter wordt doodgeschoten. Ook de ouders van Anton worden kort hierna geëxecuteerd.
Anton wordt in het politiebureau een nacht opgesloten in een cel waar ook een vrouw is. Als hij vertelt wat er is gebeurd, reageert zij heftig. Ze vraagt of hij weet wie er dood geschoten is en dat hij niet moet vergeten wat die man op zijn geweten had. Maar ze heeft het heel moeilijk met de gevolgen voor Anton. Anton ziet zijn familie niet meer terug. Hij wordt naar zijn oom en tante in Amsterdam gebracht en groeit hier verder op. Na zijn middelbare school gaat hij studeren en wordt anesthesist. Tijdens zijn studie komt hij na een bezoek aan een feestje van een medestudent weer op de kade waar hij vroeger woonde.


Episode 2, 1952
Als hij voor de open plek staat waar vroeger zijn huis stond nodigt mevrouw Beumer hem uit om binnen te komen. Tijdens dat gesprek hoort hij dat er een monument is opgericht op de plek waar vroeger de aanslag heeft plaatsgevonden. Hij ging naar dat monument en op de plaquette ziet hij de namen van zijn ouders en zijn broer.

Episode 3
Episode 3 vindt plaats in 1956, in dit jaar waren veel gebeurtenissen die met het communisme te maken hebben. Tijdens een demonstratie komt hij vlak voor zijn huis in contact met Fake Ploeg, de zoon van de vermoorde hoofdinspecteur van de politie Fake Ploeg. Binnen vertellen ze elkaar wat hen beide is overkomen. Voor Fake is er geen verschil tussen de dood van zijn vader en de dood van Anton's ouders. Hij vond dat ze allemaal onschuldig waren. Zijn vader had uiteindelijk wat betreft de communisten gelijk: wat ze nu hoorden zei hij toen ook al en hij was tenslotte vermoord door de communisten, die vlak voor het eind van de oorlog nog een daad wilden stellen.

Episode 4
De vierde episode vindt plaats in 1966, hij is dan zes jaar getrouwd. Zijn vrouw, Saskia de Graaff, heeft hij in Loden leren kennen en was meteen verliefd op haar. Haar vader was toen ambassadeur in Athene, maar die is nu gepensioneerd en de familie De Graaff woont in Gelderland. Anton en Saskia hebben een dochter Sandra. Tijdens de begrafenis van een vriend van Anton's schoonvader, in een dorp in het noorden van Amsterdam, maakt Anton kennis met verschillende oude vrienden van zijn schoonvader en met verschillende oud-verzetsmensen. Ze zijn anticommunistisch en ook nog steeds antifascistisch. Ze zijn de gebeurtenissen nog niet vergeten en het lijkt voor hen wel alsof het gisteren was. Opeens hoort hij iemand die beschrijft hoe hij een ander had doodgeschoten tijdens het voorbijfietsen in de tweede wereldoorlog in Haarlem. Het blijkt inderdaad over Fake Ploeg te gaan. De man aan het praten was heet Cor Takes. Cor had tijdens de oorlog de schuilnaam Gijs. Cor vond Fake een hufter die terecht doodgeschoten was. Het was natuurlijk wel balen dat er straffen aan te pas kwamen, maar dat was nou eenmaal zo.Zijn jongste broer (J. Takes volgens het monument op de kade) was er ook bij en werd toen door de Duitsers in gijzeling genomen en uiteindelijk ook doodgeschoten. Cor vraagt op een gegeven moment aan Anton of hij weet waarom de Kortewegs het lijk van Ploeg niet voor het huis van de andere buren hadden neergelegd.Anton had geen idee. Opeens vertelt Cor dat hij niet alleen was, hij en een vriendin. Anton begreep dat dát de vrouw was geweest die hij in de kelder van het politiebureau had ontmoet. Voor Cor is het een grote verrassing dat Anton haar heeft gekend. Anton weet nog dat zij gewond was, maar hij had haar gezicht niet gezien in het donker. Cor vertelde dat ze Truus Coster heette. Drie weken voor de bevrijding in de duinen is zij geëxecuteerd. Na de begrafenis gaan ze nog naar het strand. Als hij thuis ligt bij te komen bedenkt hij wat hem allemaal is overkomen. Hij begrijpt dat hij toch een beeld heeft hoe Truus eruit gezien moet hebben: ze moet heel erg op Saskia lijken en dat is waarschijnlijk ook de reden dat hij op Saskia verliefd geworden is. Anton ging Takes opzoeken in Amsterdam. Voor Takes was de oorlog nog helemaal niet afgelopen. In een kamer hangt een kaart met daarop de oorlogsfronten ingetekend zoals die op het eind van de oorlog waren. Naast de kaart ziet Anton de foto van een vrouw. Ze lijkt inderdaad sprekend op Saskia ; Het is Truus.

Episode 5:
De laatste episode is 1981: Anton is gescheiden met Saskia en is hergetrouwd met Liesbeth Hij heeft nu ook een zoon, Peter. Met Sandra is hij nog een keer bij het monument op de kade geweest en op de begraafplaats in Haarlem bij het graf van Truus. Sandra begreep niet waarom hij zo vriendelijk over Truus sprak. Anton reageerde toen met de woorden: 'iedereen heeft gedaan wat hij heeft gedaan en niets anders'. Wanneer hij dat zei, beseft Anton dat deze woorden van Truus geweest zijn.Het boek eindigt met een kennismaking tussen Anton en Karin Korteweg tijdens een demonstratie tegen de atoombewapening. Van Karin hoort hij het laatste ontbrekende puzzelstukje: de reden dat Ploeg niet voor het andere huis werd gelegd was dat daar Joden ondergedoken zaten. De familie Steenwijk had dat nooit geweten.

Tijd en ruimte:
Het begint in het huis van Anton in Haarlem. Later in het boek speelt het verhaal zich onder andere af in: de gevangenis, bij zijn oom en tante, een begraafplaats etc.


Vertelde tijd:
Het verhaal begint in januari 1945 en eindigt in november 1981. De vertelde tijd is dus ongeveer 37 jaar, maar er worden soms wel stukken van 10 jaar weggelaten.
Chronologisch: In dit boek waren een aantal Flashbacks, meestal tijdens de oorlog. Ondanks deze flashbacks en overgeslagen jaren liep het verhaal toch chronologisch. Er waren geen Flashforwards.
Continuïteit: In dit boek is er sprake van discontinu. Na elke episode van het boek slaat het een paar jaar over. Het lijkt of zijn leven sneller gaat door die gaten in de tijd.
Tijdlijn: In dit verhaal is er sprake van in medias res. Het begint dat Anton 12 jaar oud is en van de tijd daarvoor kom je helemaal niks te weten. Het boek heeft een open einde.

Wijze van vertellen:
Het verhaal heeft geen ik-verteller. Het lijkt dus alsof iemand anders het verhaal verteld. Het verhaal heeft dus een afwetende verteller.

Thema en motieven:
Ik vind dat de thema’s van dit boek, schuld en verantwoordelijkheid zijn. Wie zou de schuldige zijn van de moord op Ploeg en wie zou de ouders en de broer van Anton hebben vermoord? Het gaat ook om verantwoordelijkheid omdat Anton zich super verantwoordelijk voelde voor zijn gezin.

Personages en karakter:
De hoofdpersoon is Anton Steenwijk. Anton is een hele rustige jongen. Bij het begin van het verhaal is Anton 12 jaar oud en aan het einde is hij rond de 48 jaar oud. De oorlog doet erg veel met Anton, helemaal omdat hij een tijd lang niet weet wat er met zijn ouders en met zijn broer is gebeurd. Op het einde van het boek wordt alles duidelijk voor Anton en krijgt hij eindelijk te horen wat er ongeveer gebeurt is. Anton heeft nog wel een paar vragen maar die kom je nooit te weten omdat het een open einde is.
Er zijn heel veel bijpersonen omdat er heel veel mensen maar een klein deel weten van wat er nou op “die avond”is gebeurd. In elke episode zijn er weer nieuwe mensen met wat informatie maar die mensen lees je per episode, ze komen dus niet de hele tijd in het boek voor. De belangrijkste bijpersonen zijn: zijn moeder, zijn vader, zijn broer, zijn 1ste vrouw, zijn 2de vrouw, zijn dochter en zijn zoon. Ik denk dat er sprake is van een flat character, want je weet al snel hoe Anton in elkaar zit en hij wordt niet zo uitgebreid beschreven.


Titel, ondertitel, motto:
De verklaring van de titel: In 1945 word het huis van de familie Steenwijk overvallen door de Duitsers. De Duitsers vermoorden de ouders van Anton uit wraak en steken het huis in brand. Peter(de broer van Anton) is gevlucht naar de buren maar is uiteindelijk ook vermoord. De titel is De Aanslag omdat alles uit het verhaal te maken heeft met de 2de wereld oorlog.
Er was geen ondertitel en ook geen motto.

Symboliek:
In het verhaal kwamen niet echt veel symbolen voor. Het enige symbool wat er steeds voorkwam was dat Anton steeds een dobbelsteen vast hield als er iets toevallig gebeurde.

Recensie:
De aanslag (1982), Mulisch’ doorbraak bij het grote en internationaal publiek (er werden ruim een miljoen exemplaren van verkocht), gaat over schuld en onschuld in het licht van de complexiteit van oorlog. Het is een eigenaardig thema omdat de hoofdpersoon, het slachtoffer, de enige onschuldige, heel rationeel de daad voor zichzelf heeft afgesloten: ‘Iedereen heeft gedaan, wat hij heeft gedaan, en niet iets anders.’ Anton Steenwijk is niet op zoek naar de schuldigen; zij vinden hem.
Het is januari 1945, hongerwinter in Haarlem. De familie Steenwijk zit gezamenlijk rond de keukentafel te kleumen, een laatste potje Mens-erger-je-niet alvorens vroeg naar bed te gaan. Dan klinken er buiten schoten. Eerst één, dan nog eens twee, dan nog twee en ten slotte, na een doodskreet, een zesde. De gehate hoofdinspecteur van politie Fake Ploeg blijkt vermoord te zijn. Als de buren, voor wier huis de moord gepleegd is, het lijk verslepen naar dat van de Steenwijks, rent oudste zoon Peter naar buiten om in te grijpen. Dan arriveert de politie. Peter vlucht weg, de andere Steenwijks worden gearresteerd en zoon Anton van zijn ouders gescheiden. Hun huis gaat in vlammen op, Antons ouders en broer – blijkt later – worden vermoord bij de represaille.
De gebeurtenissen daarop zijn voor de twaalfjarige Anton als een droom: zijn eerste rit in een auto, het kortstondig verblijf in een donkere politiecel met een verzetsstrijdster, de sympathieke behandeling door de Duitsers, een rit met een motor, de dood van de Duitse soldaat die hem naar zijn familie in Amsterdam moet begeleiden.

En een droom blijft het, ook als hij in de jaren daarop, de plek des onheils nog eens bezoekt. In elk van de episodes – 1952, 1956, 1966, 1981, respectievelijk de jaren waarin telkens weer de oorlogsschuldvraag gesteld wordt: Korea, de Praagse lente (en de reactie in Nederland: aanvallen op communisten), de vrijlating van SD-er Willy Lages en de anti-kernbomdemonstratie – ontmoet hij spoken uit het verleden. De buren, de zoon van Fake Ploeg en de moordenaar, en ten slotte het buurmeisje dat het lijk had verplaatst. Antons herinneringen zijn vager geworden met de jaren, en hoewel hij de moord op Ploeg en daarmee het sterven van zijn familie gerechtvaardigd acht, wil hij er niet meer woorden dan dat aan vuil maken. Maar het ligt complexer, benadrukt elke betrokkene steeds weer automatisch als ze in de verdediging schieten. Even automatisch komt Anton met een rationele repliek. Tijdens de belegering van communistisch hoofdkwartier Felix Meritis in 1956 ontmoet hij de zoon van Fake Ploeg, Fake junior.

‘“Mijn familie,” zei [Anton], terwijl hij zijn vrije hand in zijn nek legde, “is niet door de communisten uitgeroeid, maar door de vrienden van jouw vader.”
“En die communisten wisten, dat dat zou gebeuren.”
“Dus is het hun schuld…”
“Allicht. Van wie anders?”
[…]
“Waarom,” vroeg Anton, “kun je niet van je vader houden zonder de zaak goed te praten? Van een heilige houden is toch geen kunst. Dat is net zoiets als van dieren houden. Waarom zeg je niet gewoon: mijn vader was faliekant fout, maar hij was mijn vader en ik houd van hem.”
“Maar hij was verdomme niet fout! Ten minste niet op de manier die jij nu bedoelt.”’
Het NSB-lidmaatschap van Fake Ploeg was namelijk een statement tegenover al die laffe NSB-ers die op dolle dinsdag het land ontvlucht hadden. Hij was geen jodenhater, wel een communistenhater, maar hij gehoorzaamde zijn chefs en stond waarvoor hij stond. Het is weer een ander gezichtspunt, een nieuw perspectief in het systeem dat Mulisch met deze vluchtige ontmoetingen bouwt. Mulisch toont zich in De aanslag weer een ijzersterke plottenbouwer. Niet dat karaktertekening en stijl onverzorgd zijn, maar ze dienen wel duidelijk het hogere doel: de door de hoofdpersoon ongewilde why-done-it-plot. We krijgen net genoeg van Anton en de anderen te weten om de volgende stap in de reconstructie van de aanslag te begrijpen, en de stijl is aantrekkelijk, maar vooral functioneel. Het werkt zo goed, dat de Mulisch’ zo eigen metafysische uitstapjes en symbolische elementen nergens storen.
Maar De aanslag is niet alleen een harmonieus geheel van karaktertekening, stijl en een sterk plot. Het verhaal vertelt meer dan een verhaal. Elke ontmoeting brengt nuance, een enkele ontmoeting brengt herinnering terug. Een reconstructie van de moord en de daaropvolgende gebeurtenissen brengt een veel complexer beeld dan de formule dat één moordenaar vele moorden voorkomt. Schuld en vergeving strepen elkaar weg en versterken elkaar, jaren na de daad. De aanslag biedt daarmee een verdieping en een relativering van de schuldvraag in elke oorlog, een studie in fictie die voor 1945, 1952, 1956, 1966 en 1981 geldig blijft, maar ook voor 2007.


Persoonlijke beoordeling:
Ik vind uiteindelijk De Aanslag een leuk en goed boek. Meestal houd ik niet zo van boeken die over oorlog gaan en met allemaal drama etc. eromheen. Met dit boek is het zo dat het je niet verveelt, je wilt verder lezen. Ik vind het alleen wel een beetje irritant dat er met die episodes een paar jaar word over geslagen want dan ben je weer helemaal het verhaal kwijt. Het verhaal gaat dan opeens heel ergens anders verder. Tijdens het lezen van dit boek leefde ik echt met Anton mee. Volgens mij is dat ook de bedoeling van de schrijver. Ik vond het echt zielig voor Anton toen hij zijn huis zo in vlammen op zag gaan. Wat ik een spannend moment vond in het boek was het moment dat Anton in die donkere gevangenis zat met die toen nog onbekende vrouw. Voor Anton was het ook allemaal niet zo makkelijk want hij had geen idee wat de Duitsers met zijn ouders hadden gedaan en hij wist ook niet waar zijn broer was. Dit boek vind ik wel een aanrader, ook al zou je bij het begin denken van niet want dan is het nogal onduidelijk maar het verhaal “pakt” je. De gebeurtenissen in het verhaal vond ik meestal geloofwaardig maar soms ook wel toevallig. Ik vond de opbouw van het boek wat moeilijk want bij het begin was het nogal saai en snapte ik er niks van. Later in het boek werd het veel leuker en las ik het boek zo uit. Het einde van het boek was een beetje vaag, want hij wist dan wel bijna alles maar het was toch een open einde.