Samenvatting

Penseel
Fransje Hermans is een jongen die op zijn vijftiende een ongeluk heeft gehad waardoor hij bijna een jaar in coma heeft gelegen. Door het ongeluk is hij ook verlamd geraakt en spastisch geworden, waardoor hij in een rolstoel zit. Na verloop van tijd kon hij zijn rechterarm weer gebruiken, wat hem een rolkar bezorgde die hij met zijn rechterarm vooruit kon bewegen.
Terwijl Fransje in coma ligt, hoort hij verhalen over Joe Speedboot, een jongen die met een rotvaart en een vrachtwagen Lomark en huize Maandag binnen is gedenderd. Zijn vader overleed terplekke en Joe sloot vriendschap met Christof Maandag die onthutst in de woonkamer stond.
Joe Speedboot is eigenlijk niet zijn echte naam, maar zijn echte naam wil hij niet vertellen, omdat die niet bij hem hoort. Joe Speedboot is Joe Speedboot.

Fransje raakt geïntrigeerd door de daden van Joe, die namelijk het hele dorp wakker schudt met zijn zelfgemaakte bommen.
Als Fransjes arm weer een beetje werkt, begint hij met het schrijven van de geschiedenis van Lomark. Dit zijn eigenlijk een soort dagboeken over hemzelf en Joe.
Het dorp wordt opnieuw wakker geschud met de komst van Picolien-Jane Eilander (afgekort tot PJ), een beeldschoon Zuid-Afrikaans meisje waar alle Lomarkse jongens naar kijken, inclusief Fransje en Christof, die zelfs verliefd op haar raken.
Na verloop van tijd leert Fransje Joe kennen en komt hij in zijn vriendenkring (Joe, Christof en Engel). Op een dag bedenkt Joe dat hij een vliegtuig wil bouwen om de nudistische neigingen van Mevrouw Eilander, de moeder van PJ, te bewonderen in haar achtertuin.
Het vliegtuig wordt gebouwd en zelfs fransje kan meehelpen; hij kan stangen in precies de goede vorm buigen met zijn monsterlijk sterke rechterarm. In de winter proberen ze voor het eerst het vliegtuig van de grond te krijgen, op de dikke laag ijs die over de Rijn ligt. De eerste keer mislukt, maar het vliegtuig vliegt daarna perfect.
Nog een nieuweling in Lomark is de Egyptische nieuwe man van Joe’s moeder, Mahfouz. Joe noemt hem al snel Papa Afrika.
Op dit punt in het verhaal leert de lezer wat het ongeluk is geweest wat Fransje in een coma bracht; hij is onder een grote grasmaaier gekomen. De messen hebben hem niet geraakt, maar de tractor is met één wiel over hem heen gereden.
Papa Afrika is ondertussen permanent gevestigd in Nederland en is begonnen met de bouw van een zeilboot, dezelfde als waar hij en Mevrouw Ratzinger (Joe’s moeder) in Egypte in hebben gevaren. Als het gevaarte eenmaal af is wordt het met een groot feest te water gelaten. Papa Afrika hijst de zeilen en zeilt een stukje. Maar na een uur is hij nog niet terug en wordt ook niet meer gevonden. Joe denkt dat hij met het bootje terug is gevaren naar Egypte omdat hij het niet meer uithield met Mevrouw Ratzinger.
Als Fransje en zijn vrienden hun middelbare school afmaken gaan Joe, Christof en Engel studeren, maar Fransje krijgt van zijn vader een baantje om papierbriketten te maken, als brandstof voor het de verwarming op bedrijf van zijn vader. Fransje, met zijn sterke arm, is geknipt voor dit werk en perst zijn briketten met plezier.

Op een dag wordt Fransje door zijn grote, dikke en domme broer Dirk café de Zon ingesleept, ter leedvermaak van de andere lamzakken die er zitten. Dirk voert Fransje biertje na biertje, en Franje merkt dat hij er minder spastisch van wordt. Uiteindelijk loopt heel et gedoe uit in een vechtpartij, waarbij Fransje bijna een dakdekker worgt met zijn sterke arm. Sindsdien heeft Fransje de smaak van alcohol goed te pakken.
Joe heeft het gehad met zijn studie en komt terug naar Lomark. In Amsterdam heeft hij PJ ontmoet die daar met haar vriend, de schrijver Arthur Metz, woont. Terug in Lomark heeft Joe een nieuw plan, hij wil met Fransje aan armworstelwedstrijden meedoen, met Joe als coach. Fransje vind het echter geen goed idee, hij is tevreden met zijn brikettenpers.
Als hij later met Joe naar de sloperij van zijn vader gaat voor onderdelen, ziet hij een kamer vol met briketten, duizenden ervan. Zijn vader heeft ze nooit verkocht, het was alleen bedoelt om Fransje bezig te houden. De wederzijdse schaamte zorgt ervoor dat Fransje en zijn vader niet meer met elkaar praten.
Fransje geeft zijn brikettenperserij op en besluit om met Joe te gaan armworstelen. Samen met de brikettenpers houdt hij ook op met het schrijven in zijn dagboeken.

Zwaard
Nu hij geen briketten meer perst besluit Fransje om toch samen met Joe te gaan armworstelen. Hij bereidt zich fysiek voor door te trainen met gewichten, maar ook mentaal door een boek te lezen geschreven door een samoerai; Het Boek van de Vijf Ringen. Fransje haalt hier allerlei tactieken uit zoals Het Verstenen, Het Verpletteren en Tai Tai No Sen.
Ondertussen is PJ weer terug uit Amsterdam, omdat Vriend Schrijver losse handjes had en haar regelmatig sloeg.
PJ geeft aan dat ze wel meewil naar de aankomende wedstrijd in Rostock en aangezien Fransje nog steeds erg verliefd op haar is, vraagt hij haar mee.
Na de wedstrijd (die Fransje overigens wint) vieren ze het met een hoop alcohol. In het hotel delen Joe en Fransje een kamer, maar 's nachts merkt Fransje dat Joe bij PJ is gaan liggen. Fransje is woedend van jaloezie, hij voelt zich verraden door Joe.
Vanaf die tijd hebben Joe en PJ een relatie met elkaar. Fransje is al die tijd nog erg boos en wil ze het liefst allebei uit zijn leven verwijderen.

Joe is alweer aan een nieuw idee begonnen, hij gaat als eerste met een shovel meedoen aan de Parijs-Dakar rally.
Als Fransje, PJ en Joe een paar weken later in Halle aan het armworstelen zijn horen ze dat Engel plotseling is verleden en haasten ze zich naar huis.
Na afloop van de begrafenis luistert Fransje naar de radio en hoort een interview met Arthur Metz, de ex-vriend van PJ, over zijn nieuwe boek Om een vrouw. In het interview verteld Metz over zijn boek en de hoofdpersoon (een schrijver die bedrogen wordt door zijn meisje), maar Fransje heeft al door dat het eigenlijk over PJ gaat, die vreemdging toen ze met Vriend Schrijver had. In het boek wordt ze omschreven als een gewetenloos monster en Hoer van de eeuw genoemd. Zo had Metz zijn boek eerst ook willen noemen, maar daar was de uitgever het niet mee eens.
Fransje wil Joe beschermen tegen 'het monster' en zegt hem het boek te lezen, maar Joe weigert dat.
Joe wil PJ gewoon meenemen naar het internationale toernooi in Poznan, waar ook de Armheilige, Islam Mansur, aanwezig is. Dit is de wereldkampioen armworstelen en Fransje ziet hem als een idool.
Na een paar rondes moet Fransje tegen de Armheilige, maar door de enorme krachten breekt hij zijn arm. Zijn spieren waren wel sterk genoeg maar zijn botten waren te dun.
Als PJ in het hotel de paspoorten ophaalt leest ze Joe's echte naam, en laat hem ook aan Fransje lezen, die dat helemaal niet wil. Joe's echte naam is Achiel Stephaan Ratzinger, en met die naam zou hij nooit zover gekomen zijn. Nu ze zijn echte naam weten is Joe naakt en ontdaan van zijn waardigheid.
Weer thuis begint Joe aan de rally. PJ zorgt voor Fransje en tekent Islam Mansur op het gips rond zijn arm. Ze is nu zo dicht bij hem dat hij een erectie krijgt. PJ voelt in zijn kruis en trekt hem af.
Ze volgen Joe op RTL5, waar hij een dagelijks itempje krijgt omdat hij een van de weinige Nederlanders is in de race.
PJ is in de afwezigheid van Joe begonnen met het lezen in de dagboeken van Fransje, waarin ze leest dat die verliefd op haar was. Ze wordt er opgewonden van en gaat met hem naar bed.
Joe is tijdens de rally opeens spoorloos verdwenen, maar Fransje heeft al wel een idee waar hij is; Joe is bij Papa Afrika langsgegaan en heeft daar zijn shovel achtergelaten als cadeau.


En Toen
Jaren later, Christof heeft PJ meegevraagd naar een feest waar hij haar het hof maakte. Toen opeens bleek dat ze zwanger was besloten ze te trouwen. Joe was hier zo kwaad over dat hij Lomark verliet.
Op het huwelijksfeest krijgt PJ een witte merrie als huwelijksgeschenk, maar op dat moment scheert er heel laag een vliegtuig over met daarachter een grote sleep waar de woorden Hoer van de Eeuw op pronkten. Joe heeft dan toch eindelijk het boek van Metz gelezen. Fransje lacht zich een breuk als hij dit ziet; het is altijd spektakel met Joe, tot de laatste minuut.

Hoofdpersonen
Fransje Hermans is de hoofdpersoon door wiens ogen je het verhaal volgt. Hij is een gehandicapte jongen die alles wat hij meemaakt opschrijft in zijn dagboeken. Die dagboeken noemt hij de Geschiedenis van Lomark.
Hij is geïntrigeerd door de samoerai en kent het boek van Miyamato Mishashi zo goed als uit zijn hoofd. Uit het boek haalt hij zijn tactieken voor het armworstelen en andere levenswijsheden.
Joe Speedboot, oftewel Achiel Stephaan Ratzinger, is Fransjes beste vriend. Hij weet, op Fransjes moeder na, als enige wat Fransje wilt en bedoelt.
Joe heeft zichzelf zijn naam gegeven omdat hij dacht dat hij met zijn echte naam niets zou kunnen bereiken in zijn leven. 'Joe' heeft hij uit het liedje 'Hey Joe' van Jimi Hendrix.
Joe is gek op vooruitgang. Hij houdt ervan om gekke ideeën te bedenken, zoals het vliegtuig en de shovel, en ze vervolgens ook succesvol uit te voeren.
PJ, afgekort van Picolien Jane, is een beeldschoon Zuid-Afrikaans meisje dat de Lomarkse mannen om haar vingers windt. Ze blijk echter te lijden aan boulimia en een drang om zoveel mogelijk mannen te versieren. Volgens haar ex-vriend Arthur is ze een "gewetenloos monster" en tevens ook "hoer van de eeuw".

Ze trouwt aan het einde van het boek met Christof, omdat ze zwanger is maar ook omdat ze toch echt zekerheid wil in haar leven.
Engel is het 'pismaatje' van Fransje, toen die nog niet zelf naar het toilet kon. Engel ging na de middelbare school naar de kunstacademie in Parijs, waar hij een hond op zijn hoofd kreeg vanaf de negende etage van een flatgebouw.
Christof is de eerste vriend die Joe maakte in Lomark. Net als Fransje was Christof ook verliefd of PJ, maar durfde er ook nooit op af te stappen. Tot hij naar een studentengala moest, waar hij PJ niet alleen het hof, maar ook zwanger maakte.

Tijd
Het hele verhaal speelt zich af over een tijdspan van ongeveer tien jaar. Deze tien jaar zijn ongeveer in de jaren '90, aangezien er in het boek ergens staat dat PJ in 1993 naar Nederland is gekomen. Dat is in de tijd van Fransjes ongeluk, waarna hij en zijn klasgenootjes hun school afmaken en gaan studeren, wat al met al toch wel meerdere jaren duurt.

Ruimte
Voor het grootste deel speelt het verhaal zich in Lomark af, afgezien van de stukjes waarin Fransje en Joe naar het buitenland gaan voor de armworsteltoernooien.
Lomark is een fictief dorpje, maar aangezien het aan de Rijn ligt en niet al te ver aan de grens met Duitsland krijg je wel een idee waar het ongeveer zou kunnen liggen.

Opbouw
Afgezien van enkele flashbacks wordt het hele verhaal chronologisch verteld. De enige twee flashbacks zijn eigenlijk degene die beschrijven hoe het ongeluk van Fransje plaatsvond en hoe Joe met een vrachtwagen huize Maandag in reed.
Er is een soort van combinatie van een open einde en een gesloten einde aan het verhaal. In het laatste deel En Toen komen veel dingen naar boven, maar de confrontatie van Joe en Fransje die Joe's echte naam weet blijft uit.


Vertelstandpunt
Als lezer volg je het verhaal door de ogen van Fransje, er is dus sprake van een ik-verteller.
Dit verhaal had eigenlijk niet anders verteld kunnen zijn. Vanuit een ander standpunt zou het heel anders zijn geworden, omdat de hoofdpersoon opeens wél kon praten en zelf alles doen. Als Fransje niet gehandicapt was geweest of wel had kunnen praten was het ook niks geworden.

Titel
De titel heeft -volgens mij- geen diepere betekenis. Joe Speedboot is de beste vriend van Fransje, die hem helpt om zijn arm te ontwikkelen. Joe is voor Fransje ook een soort verbeelding van vrijheid, omdat Joe gewoon doet wat zijn ideeën hem ingeven.

Motto
Het motto van dit boek staat helemaal voorin en luidt als volgt:

Er wordt gezegd dat de samoerai
een tweevoudige Weg heeft,
van het penseel en het zwaard.

Miyamoto Musashi

Dit is een motto dat niet alleen terugkomt in het boek zelf, maar Fransje ook aanhoudt. In het deel Penseel wordt er beschreven hoe Fransje zijn dagboeken schrijft en verder niets onderneemt. In Zwaard daarentegen legt hij zijn pen (zijn penseel) neer en begint hij met armworstelen (zijn zwaard).
Het laatste stuk En Toen heeft niks met het motto te maken, dat is eigenlijk het epiloog.


Mening
Dit is niet het eerste boek dat ik lees wat door een gehandicapt hoofdpersoon wordt verteld, nummer één was The Curious Incident with the Dog in the Night-time. Als je al twee boeken hebt gelezen dat uit het perspectief van een gehandicapte geschreven wordt weet je dat dat een heel apart perspectief schept. Fransje geeft bijvoorbeeld, omdat hij niet meer kan praten, zijn ogen goed de kost. Daardoor krijg je in het boek veel meer geinige details.
Ook moet ik zeggen dat Wieringa's schrijfstijl erg leuk is. Op zo goed als iedere pagina is wel een kleine woordspeling of grap aanwezig, wat samen met het verhaal ervoor zorgt dat de spanning erin blijft. Daardoor ga je helemaal op in het boek en kun je lekker doorlezen.
Het taalgebruik in het boek was van een goed niveau, zonder onnodig dure woorden. Mede daardoor waren de dialogen goed te volgen, maar ook omdat ze niet zo ellenlang waren zoals in sommige andere boeken.
Al met al wil ik dit boek zeker aanbevelen. Het is een goed verhaal, geestig geschreven en boeiend tot het einde.