Meeuwen door J. Bernlef

Samenvatting
Arend Wijtman is een kankerpatiënt. Vanwege de tumor in zijn keel moeten zijn stembanden operatief worden verwijderd. Om aan een leven zonder stem te wennen gaat hij de week voor de operatie op vakantie naar een eiland. Hij neemt zich daarom voor om tijdens zijn vakantie met niemand te spreken. Om zonder spraak te kunnen communiceren koopt hij een zwart notitieboekje om dingen in op te schrijven en aan mensen te laten lezen. Nadat hij enkele dagen op het eiland verblijft wordt er opeens een elfjarig meisje vermist. Een grote zoekactie volgt, en er wordt een onderzoek ingesteld. Voor het onderzoek is Leo Wigman aangewezen, de oudste rechercheur van zijn rayon.
Naarmate de week voortduurt raakt Arend Wijtman steeds dieper in een isolement omdat hij beseft dat hij eigenlijk niet meer normaal zal kunnen leven zonder stem. De eilandbewoners praten niet of nauwelijks met hem en soms behandelen ze hem alsof hij niet alleen stom maar ook doof is: in winkels krijgt hij een antwoord terug, maar op een briefje geschreven.

Uiteindelijk raakt hij zo depressief dat hij een grote dosis slaaptabletten inneemt, op het strand zijn zakken vol met stenen stopt en vervolgens de zee in loopt.
Leo Wigman ziet meteen een verband tussen de dood van Wijtman en het vermiste meisje. Hij gaat op zoek naar het notitieboekje dat Wijtman altijd bij zich had. Helaas had hij het ook bij zich toen hij de zee in liep en is alles wat er in stond onleesbaar geworden.

Personen
De hoofdpersonen van dit verhaal zijn Arend Wijtman en Leo Wigman. Arend Wijtman is een stil, gesloten mens. Hij heeft moeite met het feit dat hij niet meer zal kunnen praten na zijn operatie. Uit het boek maak ik op dat hij sowieso een mens is met weinig vrienden. Door zijn besluit niet meer te praten komt hij problemen tegen die hij na zijn operatie ook tegen zou komen. In plaats van deze te proberen aan te pakken, wordt hij steeds ongelukkiger. Hierdoor maakt hij een negatieve psychische verandering door dat hij zelfmoord pleegt.
Leo Wigman is een rechercheur die binnen enkele jaren zal pensioneren. De zaak van het vermiste meisje is naar hem toe geschoven omdat er weinig promotiekansen in zitten. Hij heeft er ook de pest in dat al die tumult is om een vermiste die naar zijn inzien waarschijnlijk alleen maar van een steiger is afgevallen. Hij is hierdoor behoorlijk chagrijnig. Na de dood van Wijtman ziet hij een link tussen deze persoon en het vermiste meisje, maar in werkelijkheid hebben ze elkaar nog nooit gesproken of zelfs maar ontmoet.

Tijd
Het verhaal speelt zich in 1975 af, wat te merken is aan enkele data in het verhaal. De maatschappelijke omstandigheden zijn niet heel erg belangrijk voor dit verhaal, behalve misschien dat Wijtman een week vakantie neemt, die hij nog tegoed had. Het had zich ook later of eerder af kunnen spelen, zolang het maar mogelijk zou zijn om een keeloperatie te ondergaan en een week vakantie nemen.

Plaats/ruimte
Alle gebeurtenissen spelen zich in Nederland af, maar met name op het eiland. Het eiland wordt overigens niet bij naam genoemd, het is alleen duidelijk dat het een eiland in Nederland en dus de Waddenzee betreft. Het is wel belangrijk dat het verhaal zich op een (klein) eiland afspeelt. Het eiland staat voor isolement, het isolement van de hoofdpersoon zelf. Het is min of meer afgezonderd van de rest van de wereld. De ideale ruimte voor het verhaal is dus een kleine afgesloten plaats. Een andere afgesloten plaats zou ook hebben gekund, maar een eiland voldoet precies aan de eisen.

Opbouw
De gebeurtenissen worden chronologisch verteld, met enkele uitzonderingen. Er zijn slechts enkele flashbacks, bijvoorbeeld naar het moment dat Arend erachter komt dat hij keelkanker heeft en dat zijn stembanden moeten worden verwijderd.

Er is een open einde aan het verhaal, het eindigt met Arend die dood is en Leo die niet weet of de vermiste verdronken, ontvoerd of vermoord is.
Vertelstandpunt
Er is een personale verteller, die wisselt tussen de twee hoofdpersonen. Als er een auctoriale verteller was geweest, had dat veel uitgemaakt voor de manier waarop de lezer de gevoelens en gedachten die door het hoofd van de hoofdpersonen schieten, ervaart. Je zou dan veel minder bij de hoofdpersonen van het boek betrokken zijn geweest.

Titel
De titel, Meeuwen, slaat op de meeuwen die onaangedaan over het eiland zweven, de tragische gebeurtenissen onder zich negerend.
Betekenis
Het einde van het boek lijkt op het eerste gezicht een beetje vreemd. Er is niets opgelost, het lijkt een open einde. Arend heeft geen goede oplossing gevonden voor zijn isolementprobleem en zijn angst hiervoor, en Leo Wigman heeft geen oplossing gevonden voor zijn zaak. In beide gevallen is dit ook niet meer mogelijk: Arend is dood en met het onleesbaar worden van het notitieboekje loopt het spoor voor Leo dood. Volgens mij is juist dit wat de schrijver met het boek wil vertellen: hij wil de tragiek van mensen laten zien, maar laat ook zien dat deze tragische gebeurtenissen geen grote invloed hebben op de rest van de wereld. De meeuwen worden voorgesteld als de wereld, die er altijd is en de gebeurtenissen negeert.

Mening
Het onderwerp vond ik wel interessant, omdat het toch zelden is dat je de gedachten van iemand die zonder stem moet gaan leven voor je krijgt. Bernlef staat, bij mij althans, bekend om zijn manier van het beschrijven van de gedachten van mensen in speciale situaties. Bijvoorbeeld in zijn boek Eclips, waarin een man zijn linkerhersenhelft uitvalt na een ongeluk.
In het boek gaat het dus het meeste om de gevoelens en gedachten van de hoofdpersonen, maar ook de gebeurtenissen die daaruit volgen, zoals de zelfmoord van Arend Wijtman.
Het verhaal is niet echt ingewikkeld opgebouwd, en ik kon het redelijk snel lezen. In het hele boek zitten eigenlijk geen spannende momenten, het verslaat eigenlijk alleen de gedachten en gevoelens van de hoofdpersonen. De afloop was eigenlijk helemaal niet verrassend, flauw, spannend of onverwacht.

Het taalgebruik in het boek was van een normaal, volwassen niveau zonder moeilijke woorden die ik niet ken.
Mijn eindoordeel over het boek: ik vind het een goed boek, alleen gebeurt er weinig spannends in wat het voor mij toch wat minder leuk maakt om te lezen. Dit boek is een aanrader voor mensen die van Bernlefs werk houden, omdat het weer een weerspiegeling is van zijn uitstekende kwaliteiten om je mee te nemen door de gedachten van een persoon in een unieke situatie.