P.C. Hooft, Warenar (1617) 2. Uitgewerkte Persoonlijke Reactie Onderwerp Zoals in de proloog wordt beschreven, gaat het verhaal om de strijd tussen mildheid en gierigheid. In het verhaal draait alles om de pot met goud en de gierigheid van de hoofdpersoon. Uit de gebeurtenissen wordt duidelijk, wat gierigheid voor gevolgen kan hebben. Uiteindelijk maakt gierigheid plaats voor vrijgevigheid. Daarnaast speelt de verbintenis van Warenars dochter en haar geliefde een grote rol. Ik vind het onderwerp wel interessant, omdat ieder mens er wel eens mee te maken krijgt. In het verhaal zit een soort moraal die voor iedereen zou kunnen gelden. De strijd tussen gierigheid en mildheid wordt ook goed uitgewerkt, het loopt als een rode draad door het hele verhaal. Ook is het duidelijk dat mildheid het goede is, dat uiteindelijk zal overwinnen. Gebeurtenissen De gebeurtenissen spelen een belangrijke rol. Dit komt natuurlijk omdat het een toneelstuk is, gebeurtenissen spelen altijd een grotere rol dan gedachtes. Uit de gebeurtenissen in Warenar blijken ook de grootste delen van de karakters van de personages. Wat het meeste indruk op mij maakte, was het feit dat Warenar uiteindelijk besefte dat zijn gierigheid absurd was. Op dat punt won mildheid van gierigheid. Erg belangrijk in dit boek. De gebeurtenissen passen ook in het beeld van Amsterdam in de 17e eeuw. De sfeer komt goed naar voren, de Gouden eeuw was typerend voor de opbloeiende handel en scheepvaart. Het was het gewone Amsterdamse straatbeeld dat werd geschetst, het leven van alle dag uit die tijd.
Personages Warenar: de hoofdpersoon. Zijn gierigheid wordt hem tot een nachtmerrie, een soort bezetenheid die zijn leven ontwricht. Hij vertrouwt niemand meer en zijn handelen wordt volledig beheerst door de angst dat hij zijn centen kwijtraakt. Hij heeft zelfs niet eens in de gaten dat zijn dochter al in een ver stadium van de zwangerschap verkeert. Als uiteindelijk de pot gestolen blijkt te zijn, is hij plotseling ‘genezen’ van zijn dwanggedachte en is hij zelfs blij dat hij van zijn kwelling is verlost. Voor mij is de hoofdpersoon geen held, omdat ik hem te gierig vind. Hij handelt ook niet op heldhaftige wijze. De karaktereigenschappen van Warenar zijn erg duidelijk beschreven: het komt vaak terug hoe gierig hij wel niet is. Klaertje: Warenars dochter. Ze weet wonder boven wonder haar zwangerschap verborgen te houden. Ik kan me wel inleven in haar manier van handelen, haar gedrag is ook aanzienlijk normaler dan dat van haar vader. Reym:: De dienstmeid van Warenar Geertruid: Warenars buurvrouw. Ze is de zus van Rijkert en de moeder van Ritsert. Rijkert: De buurman van Warenar, de broer van Geertruid en oom van Ristert Ritsert: Zoon van Geertruid Lekker: Hij is de knecht van Rijkert Casper: De hofmeester Teeuwis: Hij is de kok
Ik vind de personages van het boek niet ‘levensecht’, de karaktereigenschappen die zij hebben zijn nogal overdreven. Het is bijvoorbeeld niet waarschijnlijk dat iemand in het echte leven zo ontzettend gierig is als Warenar (dit past natuurlijk wel in een toneelspel, want daar worden vaak dingen overdreven). Ik kan me dus niet verplaatsen in de meeste personages. Opbouw Het verhaal is als volgt opgebouwd: • Een proloog • Het eerste bedrijf, onderverdeeld in vijf tonelen • Het tweede bedrijf, onderverdeeld in twee tonelen • Het derde bedrijf, onderverdeeld in vijf tonelen • Het vierde bedrijf, onderverdeeld in vier tonelen • Het vijfde bedrijf, onderverdeeld in vijf tonelen

Het verhaal begint meteen, zonder inleiding. Dit komt omdat het een toneelstuk is; je moet de aandacht van het publiek trekken en ze blijven boeien. Verder is het verhaal is simpel opgebouwd. Het is, afgezien van één flashback in het begin waarin verteld wordt hoe de opa van Warenar de pot met goud begroef, geheel chronologisch opgebouwd. Het verhaal heeft een gesloten einde. Ook speelt alles zich af in één dag, wat ik raar vind. Meestal besluit men toch niet van de ene op de andere dag te gaan trouwen, en al helemaal niet om dat meteen de volgende dag te doen. Toch denk ik dat het wel past in dit verhaal omdat het anders misschien een te langdradig toneelstuk zou worden. Het verhaal is ook niet echt voorspelbaar, dus dat blijft wel boeiend (behalve dan het blije einde, dat zag ik eigenlijk wel aankomen) Taalgebruik De taal die in het boek wordt gebruikt is Nederlands, met nog een Amsterdams accent. Iedereen praat met dat accent, met uitzondering van Casper, die een Brabants accent heeft. Voor de Amsterdamse invloed heeft Hooft de hulp van S. Coster ingeschakeld, die het Amsterdamse accent heel goed kende en dus erg behulpzaam was wat betreft de taal. Ik vond het leuk om te zien hoe de Nederlandse taal vroeger was en hoe het zich ontwikkeld heeft sinds die tijd. Het was soms best moeilijk lezen, dit kwam ten eerste omdat de zinsbouw ongewoon was. Verder zorgde ook het Amsterdamse ervoor dat ik een zin twee keer moest lezen. Ten derde werd er vaak beeldspraak gebruikt die in het moderne Nederlands eigenlijk nooit voorkomt. Omdat Warenar een toneelstuk is, is alles dialoog. Dat vond ik wel fijn lezen want dan hoef je eigenlijk niet zoveel na te denken over achterliggende gedachtes. 7. Warenar als Renaissance-werk Blijspel Kenmerken: • De hoofdpersonen zijn mensen • De taal is spreektaal • De types die meespelen zijn bekende, vaak voorkomende, blijspelfiguren • Het verhaal loopt goed af • Er komen komische misverstanden in voor • Het heeft een Ethisch Didactische functie
Toepassing op Warenar: • Het verhaal speelt zich af in Amsterdam, tussen de gewone burgers. Hierdoor konden de mensen zich goed in het verhaal inbeelden. • Het stuk is geschreven in een oud-Amsterdams dialect • Het verhaal loopt goed af: Warenar ziet in dat de pot met goud altijd alleen maar een last is geweest. Uiteindelijk is ook iedereen tevreden en gelukkig. • De bekende blijspeltypen in Warenar: Warenar: de vrek
Geertruid: de koppelaarster
Rijkert: de losbol
Ristert: de vurige maar realistische minnaar
Lekker, Reym en de koks: de ondergeschikten (knechten) Functie: Het blijspel had een ethisch-didactische functie. Dit betekent dat het de mensen iets wilde leren op het gebied van Ethiek. In het blijspel wordt dus op een leuke manier wat geleerd over waarden en normen. In Warenar toegepast zie je dingen als dat je niet zo gierig moet zijn, dat je elkaar moet vertrouwen en dat je als vader liefde moet tonen voor je dochter. Ander voorbeeld: Op bladzijde 43 krijgt Warenar drie grote tegenslagen (“De voorspoed schijnt van mij alleen nog maar te wijken!”): Zijn pot is weg, het huwelijk van zijn dochter gaat niet door, Ritsert heeft zijn dochter een tijdje terug verkracht. De les hiervan is dat het leven zeer wisselvallig is. Uiteindelijk ligt alles dus in de handen van Vrouwe Fortuna. Iets anders dat ook kenmerkend is voor een blijspel, is het komische misverstand. Twee mensen zien hetzelfde verschijnsel of dezelfde gebeurtenis voor verschillende dingen aan. Dit wordt dan op een komische manier gebracht en levert grappige situaties op. Voorbeeld komisch misverstand: - (2e bedrijf) De kok zegt, bij voorbereidingen op de bruiloft: “Die pot is te klein!”. Hiermee doelt hij op een gewone pot waarin eten klaargemaakt wordt. Warenar denkt echter dat hij het over zijn pot met goud heeft. Hij grijpt de kok naar zijn keel, scheldt hem uit en slaat hem naar buiten. Als hij er later achter komt dat de kok onschuldig was biedt hij zijn excuses aan. Hij blijft wel achterdochtig en besluit om zijn pot ergens anders te verstoppen. Verduytschen Verduytschen is het aanpassen van iets aan de tijd en omstandigheden. Bij Warenar was dit de 17e eeuw in Amsterdam. Toepassing op Warenar: • Plaats: De plaats was in het origineel Athene, in Warenar is het Amsterdam. In het stuk komen ook bekende plaats- en straatnamen voor. • Figuren: Hooft vervangt de huisgoden uit het oude werk in de proloog, door eigenschappen in de vorm van personen (mildheid en gierigheid). Er komen typische blijspelfiguren in voor (zie Blijspel) • Taal: Het taalgebruik is plat Amsterdams • Talloze toevoegingen: Hooft volgt de loop van het verhaal vrij nauwkeurig, maar er zijn wel veel toevoegingen, sommige groot sommige klein. Dit zijn dan ophelderingen, voorbeelden of hele stukken extra om het verhaal leuker of beter te maken. • Gewoontes: Bepaalde gewoontes uit de eigen tijd laten komen terug in het stuk, zoals de bruiloft. Die wordt niet op Oud-Griekse, maar op 17e eeuwse manier gevierd. Andere voorbeelden van verduytsching in Warenar: - De tempel waar in het oorspronkelijke verhaal de pot met goud wordt verstopt, past natuurlijk totaal niet in het Amsterdamse plaatje van de 17e eeuw. De tempel verandert dan dus ook in ‘het kerkhoof der ellendige’. - In de proloog wordt door Hooft het Amsterdamse publiek direct aangesproken met ‘Ghy Amsterdammer Burgers’, Plautus (de originele Griekse schrijver) deed dat niet. - Op blz. 24 en 25 heeft Hooft het stuk van Rijkert veel meer uitgebreid.
Aemulatio De betekenis van Aemulatio is dat je het voorbeeld overtreft. Toepassing in Warenar: • Hooft voegt grote stukken tekst toe om het voorbeeld te overtreffen. • Hooft past verduytsching toe om het voorbeeld te overtreffen. Voorbeelden van toevoegingen: - Op blz. 15 - 16 heeft Hooft iets toegevoegd. Hij geeft daar een paar staaltjes van de gierigheid van Warenar. Toen Warenar namelijk een keer uitgenodigd was voor een diner, ging hij de voorgaande drie dagen vasten, om zich op het feest (gratis) helemaal vol te proppen. Hij at zo veel dat hij dacht de drie dagen die volgden niks meer te hoeven eten. Zo had hij weer een week eten en de kosten daarvan uitgespaard. Door dit rare eetpatroon werd hij echter doodziek. Maar Warenar weigerde een dokter, ook al lag hij op sterven. Hij ging liever dood dan geld uit te geven aan een dokter. Ook heeft Hooft andere voorbeelden toegevoegd aan het oorspronkelijke verhaal. Warenar gooide altijd een zeil over de schoorsteen om de warmte binnen te houden. Op deze manier dacht hij brandhout te besparen. - Op blz. 32 begint een lang dialoog tussen Ristert en Geertruid. Ritsert vertelt van de verkrachting van Klaertje, waardoor ze nu zwanger is. In het oorspronkelijke verhaal is dit gesprek helemaal niet zo lang, maar Hooft heeft dit dialoog heel uitvoerig en lang gemaakt (maarliefst enkele pagina’s lang). Dit is waarschijnlijk om het te dramatiseren. - Vanaf bladzijde 47 “Godsamme ik verschiet van kleur” is een toevoeging van Hooft. In dit deel trouwt Ristert met Klaertje. Nu heeft hij de dochter én het goud (tum oasus mutator: alles verandert, de rollen zijn omgedraaid). Lekker is dan stikjaloers
Op bladzijde 50 heeft Reym een gesprek met Geertruid. Geertruid is een beetje achterdochtig over het huwelijk en daarom vertelt Reym (oneindig vaak) hoe geweldig Klaertje wel niet is. Dit is ook een toevoeging. Uiteindelijk is iedereen blij en tevreden vanwege de trouwerij en het pasgeboren kind. Lekker profiteert dan van de gunstige situatie en krijgt het geld geschonken waarmee hij zijn schulden kan betalen.