Wat gebeurde er met Cathy M? door Jessica Durlacher

Zakelijke gegevens Eerste druk: 23 augustus 2007
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 110
Uitgever: De Bezige Bij te Amsterdam Gegevens voorkant Op de voorkant staat een afbeelding van twee naar elkaar gekeerde olifanten:een verwijzing naar Ivoorkust waar het vreemde verhaal (zeker wat de inhoud betreft) van Cathy M. zich afspeelt. Genre Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag op 29 juli krijgt Harry Mulisch een bijzonder eerbetoon. Zes collega-schrijvers komen in die periode met novelles die verder fabuleren op het oeuvre van Mulisch. Jessica Durlacher schrijft een novelle naar aanleiding van het vroegere werk van Mulisch’. Er zijn nog vijf andere novellen die steeds een week na elkaar zijn verschenen in augustus 2007. Abdelkader Benali schrijft De eeuwigheidskunstenaar, Doeschka Meijsing gaat in De eerste jaren in op Mulisch’ jeugd, Marcel Möring schrijft Een vrouw, een verhaal dat een ‘vervolg’ op Mulisch’ roman Twee vrouwen moet wezen. NRC-critica Elsbeth Etty neemt dan weer De ontdekking van de hemel als uitgangspunt in Maak jezelf maar klaar. Het verhaal handelt over de moeder van Ada. Ook A.F.Th. Van der Heijden levert een gelegenheidsnovelle af: De doorstoken globe put eveneens zijn inspiratie uit De ontdekking van de hemel. Waardering Jessica Durlacher schrijft een korte novelle in de vorm van het verhaal van een "ik als getuige-figuur", die iets heel wonderlijks heeft meegemaakt. Het verhaal is de tegenhanger van Mulisch'verhaal uit "De versierde mens". Daarin wordt een man gestraft voor zijn oorlogsmisdaden. In het verhaal van Durlachter is er juist sprake van een soort vrouwelijke Messiasfiguur die dode kinderen tot leven weet te brengen. Het is wel een mooi idee voor een verhaal dat gebaseerd is op Mulisch , maar wel jammer dat het gegeven niet meer uitgewerkt is. Het is voorbij voordat het verhaal goed en wel begonnen is. Vooral de figuur van Cathy M. had nog wel wat beter uitgediept kunnen worden. Die had nog wel wat gesprekken kunnen voeren met de verteller Jaap.Op deze wijze boeit het verhaal toch niet echt. Omdat de novelle zo kort is, kan hij in de literatuurlijst slecht beloond worden met 1 punt.
De flaptekst Na de dood van zijn vader vertrekt Jaap naar Afrika om voor een hulporganisatie te gaan werken. Daar ziet hij vroedvrouw Cathy M. voor het eerst. Dun, witblond en bleek als ze is doet ze hem tussen de zwarte bevolking aan een geest denken. Ze fascineert hem mateloos. Steeds meer ongelofelijke voorvallen lijken het bewijs te leveren voor iets waar hij (en hij niet alleen) altijd naar zocht. De echte vraag is: wat gebeurde er met Cathy M.? Structuur en verhaalopbouw Het verhaal is één lange vertelling van de hoofdfiguur Jaap aan een Eerwaarde Vader van de RK-kerk. De novelle krijgt daardoor het karakter van een biecht. De gebeurtenissen liggen al achter de rug en de verteller geeft als achterafverteller commentaar op de gebeurtenissen. In het nawoord geeft Jessica Durlacher aan dat ze door een reis in maar 2007 met Artsen zonder grenzen op het idee van de novelle is gekomen. Ze geeft in haar verantwoording weer dat de figuren uit de roman uit haar verbeelding afkomstig zijn. Ze heeft er geen heksen of andere labiele figuren gezien, maar wel mensen die fantastisch werk doen. Ze is het eens met de uitspraak van haar personages Cathy en Jaap: "Wie een mens redt, redt de hele mensheid." Perspectief Jaap, is de ik-verteller in de o.v.t. (achterafverteller) Hij spreekt zijn verhaal uit aan een Eerwaarde Vader. Hij is zelf logistiek medewerker bij een organisatie van Dokters Op Reis (Een organisatie die te vergelijken is met Artsen zonder Grenzen) Maar het verhaal gaat eigenlijk over Cathy M. en Jaap is dus een ik-verteller als getuige en niet als protagonist. Gebaseerd op Mulisch’ “Wat gebeurde er met sergeant Massuro?” Dit verhaal van Mulisch is opgenomen in de bundel: “De versierde mens.” Het is in feite één lange brief van een luitenant aan zijn opdrachtgevers om verslag te doen wat er is gebeurd met sergeant Massuro. In de binnenlanden van Nederlands-Indië is na een verkrachting van een jong inlands meisje door een Nederlandse soldaat (impliciet en stilzwijgend goedgekeurd door de sergeant) iets vreemds gebeurd. Massuro is namelijk steeds zwaarder geworden. Hij moet worden vervoerd met een jeep, omdat hij door de vloer van een woning is gezakt. Tenslotte overlijdt hij en de arts die een scalpel in hem steekt, merkt dat de sergeant helemaal van steen is geworden. Door de oorlog blijkt hij inwendig helemaal verhard te zijn. De inhoud van de novelle van Jessica Durlacher lijkt daarop gebaseerd te zijn. Titelverklaring De titel is een expliciete verwijzing naar een verhaal van Harry Mulisch in de bundel “De Versierde mens.” Het verhaal heet: “Wat gebeurde er met sergeant Massuro?” In de novelle vertelt Jaap aan de eerwaarde vader het mirakel dat er is gebeurd met de Nederlandse dokter Cathy M. Hij vertelt het verhaal omdat hij van de plaats waar het allemaal gebeurde een bedevaartsoord wil maken. Dat levert veel geld op dat ten gunste kan komen van de inheemse bevolking bijvoorbeeld in de strijd tegen Aids, de ziekte die het continent ten gronde richt.
Tijd en decor Het decor is het derdewereldland Ivoorkust in Afrika. Daar gebeuren enkele wonderlijke voorvallen met betrekking tot de Nederlandse dokter Cathy M. Het verhaal speelt zich duidelijk af in de 21e eeuw, hoewel er nergens een expliciete verwijzing naar een jaartal wordt gegeven.. Samenvatting van de inhoud Jaap is de ik-verteller van deze novelle; hij vertelt het verhaal tegen een Rooms- katholiek geestelijke die hij steeds met “eerwaarde vader “aanspreekt. Zijn eigen vader is kort daarvoor overleden, die zou alles wat er met Cathy zou zijn gebeurd ook wel vreemd hebben gevonden. Hij weet zelf wel dat zijn verhaal ongeloofwaardig klinkt
Het verhaal speelt zich af in Ivoorkust waar Jaap heen gegaan is, nadat zijn relatie met zijn ex-vrouw Lisette en zijn door hem opgezette horeca-avontuur mislukt zijn. Hij gaat werken voor de stichting Dokters Op Reis (een soort Artsen Zonder Grenzen) Door zijn relatie met Lisette was de verhouding met zijn vader steeds minder geworden: d.w.z. hij was hem steeds minder gaan bezoeken. Zij vader was daarna plotseling overleden en Jaap heeft er een flink schuldgevoel aan overgehouden. Jaap neemt direct daarop ontslag en zet zijn appartement te koop. Hij wordt aangenomen bij Dokters Op Reis (DOR) om de logistieke planning te maken voor de hulpverlening. Hij is op dat moment 28 jaar. De eerste persoon die hem bij aankomst in ivoorkust opvalt, is de Nederlandse dokter Cathy M., blond en mager, fragiel eigenlijk. Jaap is een beetje bang bij aankomst over wat er allemaal met hem staat te gebeuren. Afrika is een zwart continent. Hij wordt meteen geconfronteerd met begrippen als HIV-remmers en pillen tegen de diarree. Aids is natuurlijk een geweldig groot probleem in Afrika o.a. door de mentaliteit en de houding van de mannen in dat werelddeel, de oorlog en zijn verkrachtingen, het gebrek aan condooms etc. Na het eten op de eerste dag bezoeken ze nog een bar, waarbij Cathy M. geheel alleen danst: dat doet hem denken aan zijn ex-geliefde Lisette die deze neiging ook el eens had. Soms mist hij haar nog wel. Op de markt koopt Cathy een houten vlinder die ze heel mooi vindt. Het bijzondere aan de koop is dat Cathy niets hoeft te betalen, nadat ze even met de verkopers heeft gesproken die haar daarvoor nog fors wilden afleggen. Jaap ziet het gebeuren maar kan er geen verklaring voor vinden. Het is trouwens een prachtig kunstwerk (de vlinder keert aan symbool aan het einde van de novelle nog terug en fungeert dus verhaaltechnisch gezien als een vooruitwijzing) Wanneer Jaap op de plek van bestemming is aangekomen, vraagt hij zich na korte tijd al af wat hij er in vredesnaam aan het doen is. De omstandigheden zijn armzalig en het is eigenlijk “dweilen met de kraan open.” De medewerkers op de kliniek zijn allemaal heel erg enthousiast over Cathy, die niet minder dan een heilige lijkt. Bovendien zijn alle kinderen helemaal stapel op haar. Ze trekt ze aan en ze is ook heel vriendelijk tegen hen. Cathy kan op de vraag naar de zin van het bestaan daar alleen maar antwoorden: “Wie een mens redt, redt de hele mensheid.” Jaap maakt korte tijd daarna mee dat er een man naar de kliniek komt, die door een andere familie blijkbaar van zijn penis is ontdaan. Het is een gebruikelijke straf voor verkrachters. Op deze manier worden de dokters in het ziekenhuisje opgezadeld met een man die ze met veel moeite kunnen repareren. Patrick probeert er alles aan te doen om de man weer een penis te bezorgen. Intussen kijkt Jaap met verwondering naar de zaken die er gebeuren in het kleine ziekenhuis. Cathy blijkt in staat tot wonderen: wanneer een kind is overleden, blijkt later dat ze het weer tot leven heeft gebracht. Cathy lijkt daar wel een soort Messias te zijn die wonderen verricht. Jaap ziet hoe een en ander toegaat op de afdeling verloskunde: zo ziet hij ook hoe het gaat met een vrouw die besneden is en dat is toch wel een schrikbarende ontdekking voor hem Verder lijken de vrouwen niet geheel begaan met het lot van hun kinderen. Cathy vertelt dat dit komt door Aids: de vrouwen wachten enkele maanden alvorens zich te hechten aan een baby, omdat ze niet weten of het kind wel in leven blijft. Het is een soort vorm van zelfbescherming. Een andere reden is dat het kind dat ze ter wereld brengen vaak het resultaat is van een verkrachting door een soldaat van het vijandige leger. Jaap leert op die op die manier dat de zin van het bestaan in Afrika heel anders is dan hij in Nederland had gedacht. De rol die het HIV-virus speelt, is heel erg groot. De doktoren doen er alles aan om dat de bevolking duidelijk te maken. Wat iedereen trouwens wel opvalt, is dat Cathy M. steeds lichter wordt omdat ze nauwelijks eet. Op een bepaald moment komt er een heel jong meisje van ongeveer 14 jaar naar de kliniek. Ze is van heel ver komen lopen, terwijl haar kind eigenlijk al ingedaald was en moet dus direct worden geholpen. Maar de baby lijkt het niet te halen en ook het jonge meisje heeft het heel erg moeilijk. Op een zeker moment na de bevalling heeft Cathy opnieuw het kind tot leven gebracht en ze lijkt ook het jonge meisje te kunnen redden. Het wordt echter een heel spannend moment , want ineens staat “penisman”in de kamer waar de twee zijn en hij heeft een lang zwaard bij zich. Hij lijkt helemaal gek te zijn geworden en Jaap grijpt intuïtief naar een wapen. Het is een ondersteek waarmee hij “penisman”een aantal flinke dreunen toedient, totdat die uitgeschakeld is. Maar hij is flink gewond, want “penisman”heeft hem toch in zijn been weten te raken. Hij wordt gehecht en gaat dan naar huis. Hij is flink van slag. Maar iedereen op de nederzetting vindt dat hij een held is, omdat hij het leven van diverse mensen heeft gered. Zelf heeft Jaap echter een enorm schuldgevoel en de enige die hem daarvan zou kunnen bevrijden, is Cathy M. Hij zoekt daarna naar Cathy, maar die is nergens te vinden. Later vinden ze haar terug terwijl ze in een hoge mangoboom zit. Ze is daar niet uit los te krijgen, wat men ook probeert. Cathy noemt Jaap echter “Japie” , de term die zijn vader altijd gebruikte. Er moet een hoogwerker aan te pas komen, maar Cathy krijgt in die dagen vrijwel niets te eten. Wanneer de hoogwerker na enkele dagen arriveert, blijkt dat ze een heel versteende huid heeft. Diverse mensen willen haar aanraken, maar op een van de laatste dagen komt het letterlijk en figuurlijk tot een uitbarsting. Ze is uit haar huid gebarsten en men ziet haar vliegen als een kleurige vlinder. Ze is zo vrij als een vogel. Op hetzelfde moment ziet Jaap dat er wel duizenden kinderen komen die haar willen bedanken. Het is zo’n typisch Afrikaans wonder. Hij kan het allemaal niet begrijpen en hij vertelt het verhaal daarom aan de eerwaarde vader. Hij vindt het een wonder dat naar zijn mening om een bedevaartsoord vraagt. Met het geld dat de bedevaartgangers zouden moeten neertellen, zou de bevolking van Afrika dan weer geholpen kunnen worden. Thematiek en symboliek Er is een duidelijke overeenkomst met het verhaal van Mulisch over sergeant Massuro, maar aan de andere kant is er ook een geweldige tegenstelling. Massuro was een Nederlander in een oorlogssituatie die een negatief beeld had over de inlanders en eigenlijk medeplichtig was aan het plegen van oorlogsmisdaden(o.a. de verkrachting van jonge meisjes.) Als een soort straf ondergaat hij zijn steeds zwaarder wordende lichaam en de verstening ervan. Een buitenstaander doet daarvan verslag aan de militaire instanties. Maar eigenlijk moet het verhaal in de doofpot worden gestopt, omdat niemand het eigenlijk te weten zou moeten komen. In het verhaal van Jessica Durlacher is ook een Nederlander werkzaam in het buitenland (Ivoorkust) maar zij doet er heilzaam werk als arts en in staat wonderen te verrichten (o.a. door het verkrachte meisje te helpen redden) In tegenstelling tot Massuro wordt zij echter steeds lichter (ze eet ook nauwelijks) Wanneer haar redding voorbij is (de machine om te tillen bij Massuro wordt in dit verhaal van Cathy M. vervangen door een hoogwerker) merken de omstanders dat ook zij een versteende huid heeft. Dat kan echter niet zo zijn, omdat zij van binnen niet zo gehard is als Massuro was. Dat blijkt ook wel, want aan het einde van de novelle zakt ze niet door de grond als Massuro maar is ze uit haar cocon gekropen en vliegt ze vrij als een vlinder naar boven. Men heeft niets meer van haar vernomen. Durlacher wil haar erkentenis voor het moeilijk werk van de doktoren zonder grenzen ongetwijfeld op deze manier onder de aandacht brengen. Daarom wordt het verhaal ook niet in de doofpot gestopt, maar wil Jaap het via zijn biecht aan de Eerwaarde vader (hij is immers schuldig aan de dood van “penisman”) het bekend maken en er eventueel een bedevaartsoord van maken. Het geld dat daarmee kan worden verdiend, kan worden besteed aan de verbetering van de levensomstandigheden van de bevolking. Recensies Debesprekingen over deze novelle zijn niet positief. Op 24 augustus beschrijft Pieter Steinz in Het Parool de novelle : Het zwakke punt van Durlachers novelle is het proza, waarin te veel clichés, pleonasmen, babbelpraatjes en onzorgvuldige formuleringen zijn blijven staan om een ongestoorde leeservaring te garanderen. In iets meer dan honderd bladzijden stuit je onder meer op een bloedlink mes, een ovaal ei, een illegitieme bevruchter, een gedoemd lot, een ambivalente set gevoelens en maar liefst twee keer hoogbenige schoonheden. Spanning kun je Wat gebeurde er met Cathy M? niet ontzeggen, durf (om Mulisch beroemdste verhaal te imiteren) ook niet; en als indringende reportage over het werk van organisaties als Artsen Zonder Grenzen is het boekje zeker geslaagd. Het lijkt erop dat Durlacher vooral de stijl miste om haar spel met lichtheid en zwaarte tot een goed einde te brengen. Op donderdag 30 augustus is Arie Storm in
Het Parool heel negatief over het niveau van de novelle. 'Er is één ding erger dan tachtig worden, en dat is géén tachtig worden,'' heeft Harry Mulisch een tijdje geleden gezegd. Inmiddels weet hij dat er iets is wat nóg erger is: tachtig worden en bij een uitgeverij zitten die je dan eert met een reeks door stoethaspels geschreven boekjes. De lijdensweg van Mulisch is bijna voorbij, Jessica Durlacher leverde de vijfde novelle in de reeks van zes. Onder de titel Wat gebeurde er met Cathy M? zette zij zich energiek aan het verminken van het meer dan een halve eeuw geleden door Mulisch geschreven korte verhaal Wat gebeurde er met sergeant Massuro?' Sergeant Massuro veranderde in steen, bij Jessica Durlacher verandert Cathy M. in een vlinder. Dat klinkt al meteen een stuk kitscheriger.{......} In een nawoord vertelt Durlacher dat ze 'op uitnodiging van Artsen zonder Grenzen een bijzondere reis naar Ivoorkust' heeft gemaakt. Heeft Artsen zonder Grenzen die trip echt betaald? Dat geld had beter aan iets belangrijks besteed kunnen worden; nu is niet alleen de goede naam van Harry Mulisch bezoedeld, maar ook die van Artsen zonder Grenzen. Die instelling wordt trouwens door Durlacher in haar boekje Dokters op Reis genoemd. Stuitend. Over de schrijfster Jessica Durlacher (1961) was, voordat ze debuteerde als schrijfster, criticus en columniste. Zij stelde verschillende literaire bloemlezingen samen en maakte deel uit van de redactie van het tijdschrift De Held. Ook vertaalde zij beide delen van Maus van Art Spiegelman, de graphic novel over de jodenvervolging,. Haar vader is de auteur G.L. Durlacher (1928-1996), die een indrukwekkend autobiografisch oeuvre schreef over zijn herinneringen aan de holocaust. Zowel Durlachers debuut Het Geweten (1997) als haar tweede roman De dochter (2000) zijn te typeren als 'tweede-generatieromans': in beide boeken zijn de hoofdpersonen kinderen van ouders die de concentratiekampen hebben overleefd, zelf hebben zij de oorlog niet meegemaakt. Desondanks wordt hun leven beheerst door het al dan niet verzwegen leed van hun ouders. Beide zijn het uitzonderlijke romans over de generatie die de Tweede Wereldoorlog van heel dichtbij maar toch alleen van horen zeggen kent. Voor haar romandebuut kreeg Durlacher de Debutantenprijs en Het Gouden Ezelsoor, ook werd het genomineerd voor de NS Publieksprijs. Ook verscheen het boek in het Duits en werd genomineerd voor de Literatuurprijs Nordrhein/Westfalen. Haar tweede roman De dochter, waarvan in Nederland rond de 175.000 exemplaren zijn verkocht, werd vertaald in Duitsland, Zweden en Italië. Jessica Durlacher hield in 2001 ter gelegenheid van de Nationale Herdenking de 4 mei lezing in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, in aanwezigheid van H.M. de Koningin. Deze veelgeprezen lezing, getiteld Op scherp, werd door De Bezige Bij in datzelfde jaar uitgegeven. In de jubileumreeks ‘Gouden Bijtjes’ ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan van De Bezige Bij, werden onder de titel Nieuwbouw verschillende verhalen en beschouwingen van Durlacher gebundeld. In september 2004 verscheen haar nieuwe roman Emoticon. Het verhaal speelt zich af in Nederland en Israël en gaat over de vriendschap tussen twee vrouwen met een gezamenlijk verleden, alsook de zoektocht van een zoon naar zijn vader. Het verhaal wordt vanuit drie perspectieven verteld en is Durlachers meest ambitieuze, gelaagde roman tot nu toe. Meest recent van Durlachers hand zijn twee novelles, Arthuro d’Alberti, een speurtocht naar de achtergrond van haar grootvader (2005) en Schrijvers! (2006). Jessica Durlacher is getrouwd met collega-schrijver Leon de Winter. Samen hebben ze twee kinderen. Bibliografie Het geweten (roman, 1998) De dochter (roman, 2000) Op scherp (2001) Nieuwbouw, verhalen en beschouwingen (2004) Emoticon (roman, 2004) Arthuro d’Alberti (novelle, 2005) Schrijvers (novelle (2005) Wat gebeurde er met Cathy M.? (novelle, 2007)