Mariken van Nieumeghen door Onbekend

Beschrijvingsopdracht

Motivatie
Als slotopdracht moesten we een boek uit de middeleeuwen lezen. Ik heb gekozen voor Marieke van Nieumeghen omdat mijn broer dat vroeger gelezen heeft en vertelde dat het een best aardig boek was. Bovendien ben ik wel eens in Nijmegen geweest en het boek speelt zich voor een groot gedeelte in die plaats af.

Verwachtingen
Ik had vewacht dat het een heel erg saai boek zou zijn omdat het in de middeleeuwen geschreven is. Verder dacht ‘k dat het over ridders en kastelen zou gaan omdat dat het eerste was waaraan ik dacht bij de periode ‘middeleeuwen’.

Titelbeschrijving
Oorspronkelijke titel: ‘ Die waerachtige ende aan seer wonderlijcke historie van Mariken van Nieumeghen die meer dan seven jaren metten duvel woende ende verkeerde.

Auteur: onbekend (waarschijnlijk een dichter uit Antwerpen)
Titel: Mariken van Nieumeghen
Verschenen in: 1982 (geschreven rond 1500)
Aantal bladzijden: 58 (29 in Middelnederlands, 29 in “modern” Nederlands)

Inhoud
Hertog Arend van Gelre werd gevangen genomen door zijn zoon Adolf. Gijbrecht is een vrome priester die ergens dicht bij Nieumeghen woont samen met zijn nichtje Mariken van Nieumeghen. Zij woont bij hem omdat haar moeder jong overleden is. Mariken zorgt voor haar oom en doet het huishouden. Op een dag laat in de middag vraagt Gijsbrecht Mariken naar Nieumeghen te gaan om boodschappen te doen. Haar oom heeft haar opgedragen bij haar tante te gaan slapen als zij niet voor het donker thuis denkt te zijn. Zo is het ook gegaan, het begint al te schemeren als Mariken op weg naar huis wil gaan, daarom besluit ze bij haar tante aan te kloppen. De tante scheldt Mariken uit voor alles wat maar mogelijk is. Bedroefd gaat ze weg uit Nieumeghen en gaat onder weg onder een struik zitten. Ze voelt zich ellendig, en in haar misère biedt ze zich hulpeloos aan, aan de duivel. Deze gaat vermomd naar haar toe en verteld haar dat zijn naam ‘Moenen’ is. Via allerlei beloftes verleidt hij haar met hem mee te gaan. Ze vertrekken naar Antwerpen. Mariken’ s naam wordt veranderd in Emmeken. Ze wonen zes jaar in een herberg in Antwerpen. Daar worden onder invloed van de duivel erg veel mensen vermoord. Emmeken (Marieke) wil haar oom opzoeken. Moenen gaat met haar mee. Daar komt haar schuldgevoel in haar boven en wil ze boete doen. De duivel krijgt dit in de gaten en tilt haar hoog in de lucht en smijt haar vervolgens naar beneden. Gijsbrecht is op dit moment in de buurt en gaat kijken wie er uit de lucht gevallen is en schrikt als hij het gezichtje van zijn eigen nichtje herkend. Mariken vertelt haar oom alles en hij neemt haar mee naar allerlei priesters en priesteressen. Totdat de paus in Rome haar absolutie beloofd te geven zolang ze boete doet. Ze krijgt ijzeren ringen om haar armen en hals. Als deze los raken, zijn haar zonden vergeven. Mariken wordt een non in een klooster in Maastricht. Na lange tijd boete doen raken haar ringen op een morgen los, God heeft haar vergeven.

Persoonlijke Reactie
Ik vond het boek tegen mijn verwachtingen in best leuk. Ik vond ’t grappig om een boek te lezen uit de middeleeuwen. Het was heel anders dan ik verwacht had. Het was best spannend om te lezen hoe Mariken verleid werd door de duivel. Ik verbaasde me over het woordgebruik van Mariken’s tante, hoe ze haar de huid vol schold. Naar mijn weten was dat voor die tijd ook best ‘ongewoon’. Het einde was best ontroerend, hoe ze na al haar ‘zonden’ toch vergeven werd door God. Het heeft me aan het denken gezet, hoe men leefde in die tijd. Bovendien heeft het me op die manier ook wat geleerd. Mede daarom vind ik het een best goed boek. Het boek was best goed te begrijpen door de vertaling die aan iedere zijde van de bladzijden stond.

Verdiepingsopdracht
Politieke, sociaal-economische en culturele achtergrond
Veel politieke relaties komen in dit verhaal niet voor. Er wordt kort iets verteld over Hertog Arend van Gelre die gevangen werd genomen door zijn zoon Hertog Adolf en zijn medeplichtigen. Er komen verschillende standen naar voren. De priester Gijsbrecht is uiteraard van de geestelijke stand. Zowel Hertog Adolf als Hertog Arend van Gelre zijn horen bij de adellijke stand. De verschillende mensen op straat die toekijken bij de Maria-processie en het wagenspel van Masscheroen zijn van de laagste klasse, zij behoren tot de arbeiders/boeren klasse. Hieraan kan ik zien dat er gebruik wordt gemaakt van het standenstelsel. Het feodale stelsel komt niet voor. Mariken zou door met de duivel mee te gaan meer aanzien krijgen. Deze krijgt ze vooral bij de laagste klasse, bij het uitschot in de kroegen. Hierdoor wordt duidelijk dat ‘eer’ en ‘aanzien’ wel belangrijk gevonden werd. Er was een ‘eercultuur’. Er wordt gebruik gemaakt van symboliek. Zeven wordt als een heilig getal beschouwd, een ‘geluksgetal’. Mariken leefde zeven jaar samen met de duivel waarna ze bevrijd werd en zich weer tot God bekeerde. Haar oom Gijsbrecht neemt een heilig sacrament mee als hij naar Rome gaat, een heilig sacrament staat voor vertrouwen, geloof en kracht. In Mariken’s voorspellende droom dat haar ringen af zouden gaan worden haar ringen afgedaan door een duif. Een duif is een symbool wat staat voor vrede.


Literatuur aan het hof
Het verhaal van Mariken van Nieumeghen speelt zich niet af aan ’t hof, maar gewoon in een klein dorpje en in de stad Nijmegen. Veel in contact komen de hoofdrolspelers niet met mensen van adel. Er wordt wel kort wat verteld over Hertog Arend van Gelre en Hertog Adolf, verder dan dat gaat het niet in dit verhaal. Er is wel een les te leren uit dit verhaal; laat je niet zo makkelijk verleiden. Doe nooit zomaar iets wat je niet wilt simpelweg omdat je dingen beloofd worden. Er is ook nog een godsdienstige les te leren: Als je boete doet en je God om vergiffenis vraagt, komt alles goed.

Geestelijke letterkunde
In het spel zit heel wat religie vermengd met bijgeloof. Zo kan de duivel die vermomd is als mens, herkend worden aan een lichaamsgebrek. Bij Moenen is dat het ontbreken van een oog. Verder is de duivel gevoelig voor het uitspreken van de naam God, Maria of Christus. Daarom moet Mariken dan ook haar naam veranderen - ze behoudt de eerste letter m: Emmeken. De religieuze boodschap van het spel is: wie na een zondig leven tot inkeer komt kan vergiffenis van zijn zonden krijgen door de bemiddeling van Maria.

Mariken van Nieumeghen is een mirakelspel: een spel waarin een wonder gebeurt. Het eerste wonder is de bekering van Mariken en het tweede wonder is dat de ijzeren ringen afvallen. In Mariken van Nieumeghen komt ook het Faust-thema voor. Het verkopen van je ziel aan de duivel. Er wordt ook gebruik gemaakt van getallen-symboliek. Na zeven jaar samen te hebben geleefd met de duivel bekeerd Mariken zich opnieuw tot God. Zeven is een heilig getal en staat voor een afgesloten periode. Aan al deze kenmerken kan ik afleiden dat dit boek geschreven is in de overgang tussen de middeleeuwen en de Renaissance.

Literatuur in de stad
In Mariken van Nieumeghen is duidelijk de standentheorie te herkennen. Er komen drie standen in voor. Er wordt gesproken over twee hertogen, deze behoren tot de adellijke stand. De oom van Mariken; Gijsbrecht behoort tot de geestelijke stand. Dan hebben we nog de gewone ‘burger’ die behoort tot de arbeiders/boeren klasse.

Het boek bestaat voornamelijk uit dialogen op rijm, die ingeleid worden door korte prozastukjes. Waarschijnlijk was Mariken van Nieumeghen eerst een roman die geheel in proza geschreven was. Iemand zette daarna het grootste gedeelte van het verhaal om in berijmde dialogen, omdat dat prettiger te lezen zou zijn. Hierdoor lijkt de tekst op een toneelstuk, hoewel hij dat waarschijnlijk niet is. Het verhaal gaat niet over ridders, kastelen en jonkvrouwen; het is dus geen abel spel. Mariken van Nieumeghen is een Rederijkersspel dat al eeuwenlang vaak is opgevoerd. Er gaan verschillende lessen gepaard met dit verhaal. Vooral het geloof in God wordt geprezen in dit boek. Zolang je gelooft in Maria en God, boete doet en om vergiffenis vraagt voor al je zonden, komt alles goed.

Evaluatie
Mariken van Nieumeghen is een kort, simpel maar toch wel aardig boekje. Het valt onder middeleeuwse ‘literatuur’ en als ik mij in die tijd verplaats kan ik me dat ook wel voorstellen. Nu zou het eerder als kinderboekje beschouwd worden. Mijn verwachtingen zijn totaal niet uitgekomen, het is allesbehalve een verhaal over ridders en kastelen.


Ik had geen idee dat het geschreven was door een rederijker, daar ben ik pas nadat ik de verdiepingsopdracht uitgevoerd had achtergekomen. Ik ben er nog steeds niet achter waarom Mariken’s tante zo fel reageerde toen zij om een slaapplaats vroeg. Buiten dat snap ik de rest van de inhoud van het boek wel.

Het is een leuk boek, vooral omdat het maar kort is. Omdat de schrijver toch een hele andere schrijfstijl heeft dan de hedendaagse auteurs zou het te langdradig geworden zijn zou het een langer boek zijn geweest. Het is best spannend om te lezen hoe Mariken in de valstrik van de duivel loopt. Gelukkig heeft het wel een ‘happy end’. Ik had verwacht dat ik het moeilijker zou vinden om een boek uit de middeleeuwen te lezen, maar het valt erg mee, met veel dank aan de vertaling die aan weerszijde van elke bladzijde te vinden is.

Het boek vond ik erg duidelijk er was niks verwarrend of moeilijk. De beschrijvingsopdracht maken ging vrij vlot, maar voor de verdiepingsopdrachten heb ik veel dingen opgezocht. Welk genre bij welke opdracht hoorde en hoe je dit kon herkennen. Uiteindelijk heb ik wel alles kunnen vinden. Kortom vond ik een boek uit de middeleeuwen lezen een best leuke opdracht.