Ex door Martine Kamphuis

Gebruikte editie Eerste druk”mei 2007
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 288
Uitgever : De Arbeiderspers, Amsterdam Gegevens voorkant Op de voorkant staat een afbeelding van een gerafeld touw dat gebroken is. Symbool voor een contact dat verbroken is (zie de opdracht) Genre De uitgever publiceert “Ex”onder de aanduiding “psychologische thriller.” Hij doet dit waarschijnlijk om onderscheid te maken met het populaire genre van de literaire thriller. Zo wil hij laten uitkomen dat bij Kamphuis de psychologie van de personages een belangrijker rol speelt dan de “whodunit”-vraag. “Ex” is een spannende pageturner die geschikt is voor alle groepen eindexamenleerlingen (van vmbo-TL tot en met vwo) Het boek krijgt de waardering van twee punten op onze lietratuurlijst. De flaptekst Ook als Jet bruusk de straat op wordt gezet door haar vriend Olivier kan ze hem niet loslaten. Olivier, haar ideale hunk, kan niet stuk. Haar gedachten blijven rond haar ex cirkelen. Tot er een andere man in haar leven opduikt, een psychiater, die haar helpt orde op zaken te stellen. Dan gaan bij Jet langzaam de ogen open. Of toch niet? ‘Mensen zien wat ze willen zien’ is het terugkerende motief in het boek, waarin blijkt hoe weinig greep mensen hebben op hun wereld. Net als in haar veelgeprezen debuut ‘Vríj ‘j speelt auteur Martine Kamphuis in “Ex”, een thriller die zich voltrekt in de wereld van de psychiatrie, opnieuw behendig met de verwachtingen van de lezer. En met psychologisch vernuft laat Kamphuis de vraagtekens tot het bittere eind staan. Welke ex wordt vermoord? Motto en opdracht Er is geen motto. Er is wel een opdracht:
Voor Ireen, ons touwtje breekt niet Verwijzing naar de voorkant van de thriller. Structuur en verhaalopbouw Het boek begint met een proloog, waarin een vrouw een man bekijkt die dood is. Er wordt gesuggereerd dat hij vermoord is. Daarna wordt het eigenlijke verhaal opgebouwd in 84 hoofdstukken. Deze zijn meestal heel kort (soms maar 1 of 2 bladzijden) Het verhaal wordt chronologisch verteld: enkele keren blikt de vertelster terug naar een passage uit het verleden. Perspectief De ik-vertelster is een jonge vrouw en verpleegkundige die door haar vriend Olivier uit huis wordt gezet. Zij vertelt in de o.v.t. en doet dit ook functioneel als een achterafvertelster. Een enkele keer zie je zinnen waarbij ze aangeeft dat ze vertelt nadat alles al achter de rug is. Bijvoorbeeld blz. 16 “ Als ik terugdenk aan die eerste periode na die zaterdag is het net alsof ik er niet bij ben geweest. Of blz. 35 Achteraf denk ik dat ik op dat moment misschien wel mijn eerste grote fout maakte, dat je per definitie op een dwaalspoor zit, als je de plannen die je hebt niet kunt delen met mensen die je goedgezind zijn.” Je raakt als lezer in verwarring, want eigenlijk presenteert Kamphuis een “open einde “ en dat is vrij ongewoon bij een thriller. Het is in feite een heel mooi verteltechnisch bewijs dat een ikvertelster in feite een “onbetrouwbare verteller “is. Titelverklaring “Ex” is een titel die op meer dan één personage betrekking kan hebben. Jet is de ex van Olivier, maar Olivier is de ex van Jet. Mirjam, de vrouw van Oliviers collega Stefan is de ex van Stefan, maar ook een ex van Olivier. Zo komen er enkele personages in aanmerking voor deze benaming. Angela is ex-patiënt van Olivier.
Tijd en decor Er valt niet duidelijk uit de tekst op te maken in welk jaar het verhaal speelt. Maar er valt wel een en ander af te leiden. In het verhaal wordt gesproken over een relatie tussen Mirjam en Stefan. Deze is drie en een half jaar daarvoor (het verhaal-nu) door een auto-ongeluk verbroken. Een half jaar daarvoor was al bekend dat Mirjam een verhouding had met Olivier. Het meisje dat moest oppassen op de kinderen van Stefan kreeg 5 Euro voor die taak (blz. 133) Dat houdt in dat we vier jaar geleden in ieder geval in het jaar 2002 zitten. Dat impliceert dus dat de vertelling waarschijnlijk in 2006 (het speelt zich af van voorjaar tot. najaar) plaatsvindt. Over het decor is meer zekerheid te zeggen. Door de concrete aanduiding van straatnamen en woonwijken is het zeker dat de thriller in Rotterdam speelt.( Mathenesserlaan, Kralingen, Blijdorp) Hoewel ze er niet woont, is Martine Kamphuis wel met de stad vertrouwd. Dat schrijft uiteraard wat gemakkelijker. Samenvatting van de inhoud In de proloog wordt verteld dat de ikvertelster bij het bed staat van een overleden man. De suggestie wordt gewekt dat hij vermoord is. J
et Luteyn, de vertelster en in het boek verpleegkundige, is aan het begin van het boek idolaat van Olivier, een aantrekkelijke psychiater. Ze wonen samen in een mooi huis in een rijke wijk in Rotterdam. Op een dag kondigt Olivier aan dat hij Jet moet spreken. Zij hoopt dat hij zegt dat hij eindelijk een kind van haar wil. Maar niets is minder waar. Hij wil haar niet meer zien en geeft haar een week om het huis te verlaten. Dat gebeurt en de eerste reactie van Jet is dat ze een one- nightstand heeft met ene Leo. Geen slechte seks, maar hij moet wel zo snel mogelijk daarna het huis uit. Ze is echt helemaal van slag door de mededeling van Olivier en ze begrijpt er niets van . Zes en half jaar hebben ze een relatie gehad en ze was op hem gevallen toen ze hem op de IC ontmoette, toen hij geroepen was bij een patiënte die niet meer wilde eten. Hij had dat zo liefdevol gedaan dat ze als een blok voor hem was gevallen. Ze verwacht dat hij haar in de loop van enkele dagen nog wel zal opbellen, maar dat doet Olivier niet. Jet probeert een kamer te vinden en dat lukt haar in de Mathenesserlaan. Niet lang daarna ontmoet ze in dezelfde straat Stefan Goudswaard met zijn twee kinderen. Stefan is een directe collega van Olivier. Drie en een half jaar geleden heeft hij zijn vrouw verloren bij een auto-ongeluk en sinds die tijd voedt hij zijn kinderen alleen op. Hij is veel minder aantrekkelijk dan Olivier maar wel heel sympathiek. Olivier noemde hem altijd een watje. Dan gebeurt er na een paar dagen iets bijzonders. Jet gaat op woensdagochtend in de buurt van het huis waar ze met Olivier woonde hardlopen. Dat deed ze vroeger ook, maar ze eet nu vooraf niet en na een tijdje raakt ze duizelig en valt flauw. Ze komt bij en kijkt in de ogen van een jonge vrouw die haar vraagt of ze kan helpen. Het blijkt de nieuwe vriendin van Olivier, Angela Bouvy, te zijn. Jet noemt zich Jessica de Jong en laat zich uitnodigen in haar oude huis. Angela is wel erg mager en ziet er wat onverzorgd uit, maar Olivier heeft dus al snel een nieuwe vriendin in huis genomen. Uit reacties blijkt dat Angela al een tijdje bevriend was met Olivier en Jet beseft dat ze al tijdens haar relatie bedrogen is. Ze gaat gedesillusioneerd weg. Al die tijd heeft ze in Olivier de ideale partner gezien, maar dat is het ook het thema van deze thriller: “mensen zien wat ze graag willen zien. “ Toevallig ontmoet ze Stefan weer een keer en ze ziet hoe leuk hij met zijn kinderen omgaat. Dat doet Jet goed, want ze had graag zelf kinderen gehad. Dat is toch het eerste teken van toenadering tussen haar en Stefan. Die vertelt onder een lunch dat zijn huwelijk helmaal niet zo goed was als iedereen dacht (thema!) en dat Mirjam op weg naar de advocaat was toen ze een ongeluk kreeg met de auto. Intussen heeft Jet een plannetje opgevat. Ze brengt een bos bloemen aan Angela om haar zogezegd te bedanken voor de hulp na het flauwvallen. Maar tegelijkertijd wil ze het contact met de vrouw in stand houden, omdat ze dan toch wat te weten kan komen van Olivier. Misschien kan ze dingen wel zo manipuleren dat ze Olivier weer terug kan krijgen. Daarom spreken ze af dat ze voortaan op woensdagochtend samen gaan hardlopen. Dat lukt een paar keer, maar Angela is geen loopwonder. Ze verzint steeds smoesjes om er onderuit te komen, maar intussen geeft ze wel aan dat Olivier voor haar een wrede man is, die veel van haar eist (zoals seks op een wat wrede manier, koken en het huis in orde houden) terwijl ze dat eigenlijk niet kan. Jet vindt dat ze er trouwens heel slecht gaat uitzien. Angela vertelt ook van een ruzie waarbij ze een kostbare karaf heeft gebroken. Ze wil de werkster de schuld geven en Jet vindt dat een goed idee. Alles wat Angela in diskrediet kan brengen , vindt ze prima, want ze wil eigenlijk Olivier terug. Op een morgen gaan ze niet hardlopen omdat Angela heel erg misselijk is (!) Natuurlijk moet Jet steeds op haar woorden passen, want ze rijgt de ene leugen aan de andere om ontdekking te voorkomen. Soms verspreekt ze zich. Intussen heeft ze ook meer contact met Stefan. Ze gaan een keer uit eten en dan spuugt Stefan zijn gal uit over zijn collega Olivier. Alles doet hij eigenlijk alleen maar ter meerdere glorie van hem zelf. Bovendien komt het hoge woord er eindelijk uit: Olivier heeft een relatie gehad met Mirjam, de vrouw van Stefan. Een half jaar voor het ongeluk was Stefan erachter gekomen en daarna had Mirjam willen scheiden. Op weg naar de advocaat was haar het ongeluk overkomen. Stefan is dus laaiend op Olivier en dat wil Jet eigenlijk helemaal nog niet horen. Het wordt een vervelend einde aan een aanvankelijk prettig verlopen dineetje. Het komt tot een voorlopige breuk tussen die twee, maar doordat Stefan dat wijs aanpakt, komen ze later weer nader tot elkaar. Jet heeft hem niet verteld dat ze regelmatig in het huis van Olivier is om met Angela te praten. Angela vertelt over haar jeugd9ze is misbruikt door haar broer) en in therapie geweest bij Olivier. Uit de woorden van Angela blijkt verder dat Olivier toch een tiran is, die ook op seksgebied zijn eisen stelt. En dan komt ook nog eens het hoge woord eruit: Angela blijkt zwanger te zijn van Olivier. Dat is nog eens een klap extra in het gezicht van Jet die graag datzelfde had meegemaakt. Ze doet echter alsof ze het allemaal erg leuk vindt. Maar de verhouding tussen Angela en Olivier wordt steeds slechter en dat doet Jet eerst deugd, maar later gaat ze steeds meer gevoelens tonen voor Angela en gaat ze Olivier toch zien als een grote egoïst. De relatie met Stefan is inmiddels beland in het seksstadium en dat valt niet tegen, hoewel het anders is dan met de fysiek aantrekkelijke Olivier. Ook met de twee kinderen van Stefan kan Jet erg goed overweg en ze ziet zelf wel iets van een gezinnetje ontstaan. In het huis van Olivier heeft ze bij het schoonmaken van de woning (waar Angela te beroerd voor is) een ketting van Mirjam aangetroffen ( wat inhoudt dat Mirjam ook tijdens Jets relatie met Olivier seks heeft gehad in het huis in Kralingen) Het was een speciale ketting waar Stefan veel waarde aan hechtte en Jet neemt hem dan ook een keer voor hem mee en geeft hem later aan Stefan.. Bij die keer ontdekt Jet ook een boekje waarmee je recepten kunt uitschrijven en pogingen daarbij om de handtekening van Olivier na te maken. Ook is er sprake van medicijnen die via een drankje (chloralhydraat) moeten worden ingenomen, dat is niet ongebruikelijk bij anorexia patiënten. Wat is Angela van plan? Zelfmoord of moord? Jet denkt dat Angela hulp nodig heeft en ze maakt een afspraak met de secretaresse van Stefan. Ze is er namelijk achter gekomen dat Angela een ex-patiënte is van Olivier Crispijn. Het is de vrouw die zes en half jaar gelden (bij het begin van de eerste vonk tussen Jet en Olivier) de anorexia patiënte was. Ze begint Olivier zo te haten dat ze hem wel dood wenst. Stefan zou dan vrij zijn, Angela zou van Olivier verlost zijn en ook Jet zou haar nieuwe leven kunnen starten. Angela wil namelijk van hem weg, want ze denkt dat Olivier geen goede vader zou zijn, maar die bedreigt haar met van alles. Jet helpt Angela met het online bestellen van boodschappen, want dat kan ze ook al niet en ze bestelt ook een groot aantal blikken gazpacho (koude Spaanse soep) ’s Avonds ziet Jet in de Mathenesserlaan een man die laat thuis komt en die sterke overeenkomsten heeft met Stefan. Heeft hij tegen haar gelogen? ‘s Morgens gaat Jet naar het huis van Olivier: Angela doet open zegt dat Olivier dood is. Hij is helemaal blauw (nu wordt de situatie van de proloog beschreven) en de huisarts moet geroepen worden. Gelukkig voor Jet komt er een invaller (haar eigen huisarts) zou haar herkend hebben en dat zou niet zo handig zijn geweest. De man is niet zo capabel en constateert een hartinfarct. Maar Jet is verpleegkundige op IC en vermoedt dat dit niet kan. Verrassend is ook de komst van de moeder van Olivier. Die vindt het blijkbaar niet zo vreemd dat Jet ook in het huis van Olivier is samen met de nieuwe vriendin Angela. Het is een tragikomische scène waarbij Angela wat cynisch speelt met de gevoelens van Oliviers moeder. De dag daarna is alles opgeruimd in het huis, inclusief het lijk van Olivier. De kist is al dichtgemaakt, want hij zag er verschrikkelijk uit. Jet begint te vermoeden dat Olivier vermoord is en ze verdenkt in eerste instantie Stefan. Hij was immers de nacht ervoor laat thuis gekomen, hij kan gemakkelijk aan vergif komen en had een zeer belangrijk motief om Olivier te doden. Jaloezie vanwege de relatie tussen Mirjam en Olivier en hij is ook jaloers omdat Olivier mogelijkerwijs weer tussen hem en Jet kan komen te staan. Ze snapt wat er gebeurd is en gaat als een razende naar het ziekenhuis waar Stefan werkt. Hij zal de moord op Olivier gepleegd hebben. Ze vermoedt zelfs dat hij ook Mirjam uit jaloezie vermoord heeft: een auto-ongeluk kan wel geregeld worden. Maar het is natuurlijk allemaal in het kader van het thema dat je dingen ziet zoals je ze wilt zien. Ze komt de spreekkamer binnen en scheldt hem overhoop. Daarna wordt hij even weggeroepen en dan krijgt Jet de kans om in de kamer rond te kijken en ze ziet dan het dossier van Angela Bouvy. Ze had immers een afspraak voor haar gemaakt. Daarin leest ze dat Angela door een beroerde jeugd helemaal psychotisch is. Ze heeft haar bewakers en therapeuten altijd seksueel bedreigd, is relaties met hen aangegaan, heeft opgesloten gezeten in inrichtingen, heeft daarin brand gesticht enz. Dan krijgt Jet het inzicht dat het Angela is die de moord moet hebben gepleegd. Via de gazpacho die met room is aangemaakt kon ze hem met de overdosis medicijnen die ze via het nagemaakte recept van Olivier kon hebben verkregen, vermoord hebben. Stefan is dus niet de moordenaar, ziet ze ineens in. Stefan komt terug van zijn oponthoud. Ze begint haar excuses aan te bieden en over Angela te verhalen. Stefan denkt dat ze niet helemaal in orde is en vraagt of ze geen hulpverlener nodig heeft. Hij blijft heel vriendelijk tegen haar. Jet vraagt wanhopig aan hem of er nog hoop voor hen beiden is. Ze wil Stefan niet missen. Daarmee eindigt de thriller. Combineer je de laatste gegevens met de proloog, waarin een vrouw naar haar gedode geliefde kijkt, dan zou ook Jet als dader in aanmerking komen. Misschien is daarom de term psychologische thriller wel heel goed van toepassing op dit boek. Eigenlijk weet je als lezer aan het einde nog niet helemaal zeker wie de moord op Olivier gepleegd heeft en dat is wel bijzonder voor het genre. Thematiek In de thriller komt herhaaldelijk de psychologische boodschap terug dat mensen zien wat ze graag willen zien en geloven wat ze graag willen geloven. Dat geldt bijvoorbeeld vaak voor vrouwen die erg tegen hun vriend of echtgenoot aankijken. Ze zien dan alleen de goede dingen en worden pas door een ander op de fouten van hun minnaar gewezen. Zo gelooft Jet eerst onvoorwaardelijk in Olivier: hij is fysiek aantrekkelijk en altijd zeer nadrukkelijk aanwezig. Ze was als een blok voor hem gevallen toen hij zo’n kordate indruk maakte bij een anorexia patiënt, zes en half jaar daarvoor. Ze had haar ogen gesloten voor de manier waarop hij met haar omging. Hij bedroog haar met vrouwen (o.a. Mirjam en Angela) Op blz. 97 wordt de zin “ Mensen zien wat ze willen zien gecursiveerd weergegeven. Maar Stefan, de collega, en Angela, de nieuwe vriendin, vertellen wel wat slechte kwaliteiten van Olivier. Op blz. 112 zegt Stefan : Ik merkte toen dat mensen dezelfde gebeurtenissen totaal anders kunnen interpreteren, dat ze datgene wat ze waarnemen inpassen in hun eigen belevingswereld. Na de dood van Olivier ziet ze de moeder van Olivier ineens ook op een heel andere manier: blz. 255. Ook ziet ze opeens in dat Stefan de moordenaar van Olivier moet zijn en misschien wel de moordenaar van Mirjam. Maar wanneer ze het dossier van Angela op Stefans tafel aantreft, verandert ze weer van mening. Het moet Angela zijn geweest die Olivier vermoord heeft. Zo raakt ook de lezer in verwarring: die zal na het dichtslaan het boek niet zeker weten wie de moordenaar is. Wat motieven op een rijtje: - Moord op de bedriegende minnaar - anorexia - psychische afwijking (speelt in de wereld van de psychiatrie) - overspel - macht over mensen - seksualiteit - jaloezie (op de vriendin van de minnaar) - whodunit Recensies Op
www.crimezone.nl (de specialistensite voor de thriller) is het positieve commentaar: Bij verschijning van haar debuut Vrij in 2006 werd thrillerauteur Martine Kamphuis direct als een belofte voor de toekomst onthaald. Dat maakt ze dubbel en dwars waar met de opvolger Ex. Opnieuw een psychologische thriller waarin Kamphuis de spanning tergend langzaam opvoert en de lezer aan het eind verbluft achterlaat. ‘In Ex, een krimi die zich voltrekt in de wereld van de psychiatrie, speelt Kamphuis opnieuw behendig met de verwachtingen van de lezer. En met psychologisch vernuft laat Kamphuis de vraagtekens tot het bittere eind staan. Wiens ex wordt hier eigenlijk vermoord? Was het motief wraaklust of niet-aflatende liefde? En wie heeft het belangrijkste motief? Eén ding is zeker: als de liefde het grootst is, is het onheil nabij… In Trouw van 5 mei 2007 Kamphuis hoort niet thuis in de rij populaire Hollandse thrillerschrijfsters als Esther Verhoef of Saskia Noort. Haar hoofdpersonen zijn daarvoor te ingewikkeld en haar plot is te braaf en te weinig shockerend. De erotiek, bij Verhoef en Noort steevast aanwezig, ontbreekt geheel. Maar ze vertelt vlot en doorlezen loont. Want de ontknoping van 'Ex' is sensationeel. Alles blijkt toch weer anders dan het leek. Over de schrijver Martine Kamphuis (1963) specialiseerde zich na haar studie geneeskunde in de psychiatrie, met name in de behandeling van mensen met gedragsproblemen. In haar vakgebied publiceerde zij diverse artikelen. In 2000 begon ze met het schrijven van korte verhalen, waarvoor ze in Nederland en België prijzen won. In 2006 verscheen bij De Arbeiderspers haar debuut Vrij. Bijlage In het AD van 7 april 2007 verscheen een interview met de schrijfster. Niets is wat het lijkt in een thriller van Martine Kamphuis Na haar veelgeprezen debuut Vrij heeft de Rotterdamse psychiater Martine Kamphuis (43) opnieuw een bloedstollende krimi geschreven. Wat doe je als de liefde van je leven je op een dag, als je een antiek tafeltje in de bijenwas aan het zetten bent, doodleuk vertelt dat het over is? Uit pure wanhoop vermomt Jet Luteyn, de hoofdpersoon in de thriller Ex, zich als (anonieme) hardloopster. Het bankje tegenover de woning van Olivier Crispijn is een ideale plek om te stretchen, een uitgelezen kans om bij hem naar binnen te gluren. Loslaten is een moeilijk proces. Hoeveel mensen bellen niet vanaf een toestel zonder nummerherkenning naar hun ex om dan meteen de hoorn op de haak te gooien? Maar in tegenstelling tot Jet kunnen de meeste mensen die zijn gedumpt door hun geliefde verdere neigingen tot stalken onderdrukken. Bizar wordt het pas echt als Jet voor de deur van Olivier flauwvalt en omhoog wordt geholpen door zijn nieuwe vriendin. Haar ’rivale’ neemt haar mee naar het huis van Olivier - die op dat moment aan het werk is - om op adem te komen. Jet stelt zich bij Angela voor als Jessica. Ze raakt verstikt in een web van leugens. De situatie loopt zodanig uit de hand dat Jet Olivier dood wenst. Met zijn dood zou zij er een last van haar schouders vallen. Want dan hoeft ze haar nieuwe vriend, een collega van Olivier, niet uit te leggen dat ze maanden na dato nog steeds ronddwaalt in de woning van haar ex. Niemand in zijn omgeving die haar dan nog kan verraden of betrappen. Niet veel later ligt Olivier morsdood in bed. De dokter constateert een natuurlijke dood, maar de kans dat iemand hem om het leven heeft vergiftigd is aanzienlijk groter. Als lezer verdenk je Jet als eerste. Maar niets is wat het lijkt in de tweede thriller van Martine Kamphuis (43). Het is een gevleugelde uitspraak van Olivier, psychiater van beroep: Mensen geloven wat ze willen geloven. Ze zien wat ze willen zien, niet meer en niet minder. ,,Olivier gebruikt die stelling in zijn eigen voordeel. Maar er zit wel degelijk een kern van waarheid in.’’ Als psychiater weet Martine Kamphuis - haar achternaam is een pseudoniem - dat mensen in dezelfde situatie heel andere dingen kunnen waarnemen. ,,Je waarneming is gekleurd door je stemming, door je geschiedenis.’’ Ze heeft zich met Ex ’wel een beetje uitgeleefd rond haar vak’. ,,In de psychiatrie heeft de ene mens macht over de andere. Wat doe je met deze macht? Heb je respect voor de ander of beschouw je de ander als een voorwerp?’’ Had een niet-psychiater dit boek niet kunnen schrijven? ,,Het zou sneller karikaturaal zijn geworden, denk ik.’’ Jet haalt in Ex de vraag aan die haar als partner van een psychiater zo dikwijls werd gesteld: ,,Kan hij dwars door je heen kijken?’’ Krijgt de man van Kamphuis deze vraag ook vaak voorgelegd? ,,In oppervlakkige borrelpraat worden deze vragen wel eens gesteld. Mensen voelen zich al gauw geïntimideerd als ze horen dat je een psychiater bent.’’ Ex speelt zich net als Vrij af in Rotterdam. ,,Hoewel ik er niet ben geboren, is het toch mijn stad. Maar het is vooral een praktische keuze. In Rotterdam kan ik alles checken.’’ Ze heeft niet de ambitie bestsellerauteur te worden. ,,Kijk naar Saskia Noort. Ze had na haar eerste succes een maagzweer. Is dat al die euro’s waard?’’
Bibliografie Vrij (thriller, 2006) Ex (thriller, 2007)