Floris ende Blancefloer door Diederic van Assenede

D. van Assenede, Floris ende Blancefloer. Leeuwarden 1986 (eerste druk) Ik heb Floris ende Blancefloer voor mijn boekverslag gekozen omdat het een middeleeuws verhaal is en omdat de korte beschrijving van de inhoud voorin het boek me aansprak. Ook was ik benieuwd naar de schrijfstijl van iemand die bijna 750 jaar geleden leefde. Dit is één van de drie boeken in mijn leesdossier die oorspronkelijk van vóór 1880 zijn. Diederic van Assenede heeft geen oorspronkelijke roman geschreven, maar een Frans voorbeeld in het Diets vertaald. Deze Floire et Blancheflor werd rond 1160 vervaardigd. De Middelnederlandse vertaling van Diederic van Assenede werd rond 1260 in Vlaanderen gemaakt. Het boek dat ik gelezen heb is een moderne maar betrouwbare weergave van het Middelnederlandse origineel, vertaald door Hessel Adema. Inhoud Het christenmeisje Blancefloer en de moslimprins Floris groeien van jongs af aan samen op aan het Spaanse hof in Toledo, rond het jaar 720. Blancefloer’s moeder was namelijk tijdens één van de rooftochten van de Spaanse koning Fenis in Frankrijk gevangengenomen. Ze werd de bediende van de koningin. Als de koning, Floris’ vader, hoort van de heimelijke liefde tussen Floris en Blancefloer wil hij het meisje uit de weg ruimen omdat ze van lagere afkomst is dan Floris. De koningin stelt een list voor: Floris gaat uit logeren en ondertussen zal Blancefloer door kooplieden worden meegenomen naar Nicle om daar te worden verkocht. Later werd ze door andere kooplieden aan de emir van Babylon verkocht. Zo voorkomt de koningin dat de koning Blancefloer zal doden. Een schitterend graf moet Floris doen geloven dat zijn geliefde dood is. Floris ontdekt het bedrog en besluit Blancefloer te gaan zoeken. Hij komt steeds in herbergen terecht waar Blancefloer ook overnacht heeft en iedere herbergier herinnert zich het bedroefde meisje en wijst hen de weg. In Babylon aangekomen, weet Floris uiteindelijk langs de wachters te komen en verstopt in een bloemenmand binnen te dringen in de toren waar Blancefloer wordt vastgehouden door de emir. Wanneer de emir Floris bij Blancefloer in bed betrapt, wil hij hen doden. Het komt echter tot een rechtszitting, waar de sterke liefde tussen de twee jonge mensen de aanwezigen roert: Floris en Blancefloer mogen blijven leven. De emir was zelf ook in tranen uitgebarsten en door de twee vergiffenis te schenken hoefde hij zich ook niet schuldig te maken aan moord. Wanneer tijdens een feestmaal met de emir het bericht komt dat Floris’ ouders zijn overleden, keert het jonge paar naar Spanje terug. Beiden worden daar gekroond en Floris laat zichzelf en heel zijn volk dopen. Ze krijgen een dochter, Bertha met de Grote Voeten, die op haar beurt de moeder zal zijn van Karel de Grote. Het onderwerp van Floris ende Blancefloer is de liefde en dat liefde, die overigens alleen beleefd kon worden door hoofse mensen, alle obstakels (onder andere verschillen in geloof, etnische afkomst en stand) overwint. Ik vind dit wel een interessant onderwerp, vooral omdat het zo lang geleden geschreven is. Ik kan me ook voorstellen dat mensen die in de Middeleeuwen leefden het een interessant onderwerp vonden. De hoofsheid was toen erg belangrijk. Men hield ervan om verhalen te vertellen waarin het goede voorbeeld werd gegeven aan het volk. Men vond dat alleen hoofse mensen de ware liefde kennen: “Domme en dwaze mensen doen er beter aan ervan af te zien en de liefde over te laten aan hoofse geleerden, hoofse ridders en hoofse vrouwen. Alleen deze mensen beminnen oprecht en doen wat de liefde hen opdraagt.” (regel 73-75) Ik vind het niet zo’n origineel onderwerp, maar vroeger wilden schrijvers juist verhalen schrijven over onderwerpen die toen belangrijk gevonden werden. Het is ook erg ongeloofwaardig dat er zo’n perfect paar zou bestaan. Maar het is wel grappig dat alles in het verhaal helemaal perfect verloopt. Veel schrijvers proberen toch op een gegeven moment een verrassende draai aan het verhaal te geven om de spanning wat te verhogen. In dit verhaal is dat totaal niet het geval. Op hun vijfde worden Floris en Blancefloer al verliefd op elkaar en ze blijven elkaar ook hun hele leven trouw. Wanneer Blancefloer verkocht is en Floris haar gaat zoeken komt hij telkens in de herberg terecht waar Blancefloer ook heeft overnacht. Net toen ze elkaar weer gevonden hadden overleden de ouders van Floris en zo werden ze koning en koningin. Alles loopt dus telkens precies zoals gepland. Voor de mensen die in de middeleeuwen leefden was het misschien een voorspelbaar verhaal. Voor ons is het juist niet voorspelbaar omdat wij juist een onverwachte gebeurtenis verwachten. Ik had voor ik het ging lezen echt geen idee wat het precies voor boek zou zijn. Ik verwachtte dat het saai zou zijn, omdat het al zo oud is. Het viel me echter heel erg mee. Het is een leuk verhaal en het was boeiend om te lezen omdat ik wel nieuwsgierig was hoe de inhoud van een middeleeuws verhaal eruit zou zien. Ik had wel het vermoeden dat het over een prins zou gaan die verliefd werd op een meisje van een lagere stand, dat klopte ook, maar verder had ik geen idee. Ik denk wel eens over het onderwerp na en dan vraag ik me af of de perfecte liefde echt zou bestaan. Ik denk dat niemand perfect is en dat mensen die een relatie met elkaar hebben altijd wel van elkaar kunnen leren. Door het boek ben ik niet anders over dit onderwerp gaan denken. Het verhaal was zo ongeloofwaardig dat je er niet meer serieus op in kunt gaan. Ik vind dat de schrijver het onderwerp heel goed uitgewerkt heeft. Er wordt namelijk heel uitgebreid beschreven hoe Floris en Blancefloer met elkaar omgaan: “Als ze samen gingen baden, keken ze elkaar heel lief aan, en als ze samen in de wieg lagen, kusten ze elkaar.” (regel 276-278) Ook wordt heel uitgebreid beschreven hoe andere mensen op het voorbeeldige gedrag van het stel reageerde: “Toen de emir die hartverscheurende woorden hoorde en hij de een naar voren zag komen om voor de ander te sterven, en zag hoe ellendig de door hem beminde Blancefloer er aan toe was, toen werd hij zo ontroerd dat hij het zwaard uit zijn hand liet vallen.” (regel 3703-3706) Zo wordt steeds op de hoofse manieren van het paar en van de edelen ingegaan om het volk dat dit verhaal hoort manieren te leren. De schrijver heeft het onderwerp dus zo goed uitgewerkt omdat hij de mensen iets wil leren, maar ook om ze te vermaken. De visie die de schrijver op het onderwerp geeft is volgens mij: Als je je hoofs gedraagt, zul je de echte liefde leren kennen. Ik ben het hier niet mee eens. Ik denk dat mensen die wat minder goede manieren hebben ook wel een partner kunnen vinden, al duurt een relatie natuurlijk niet lang als je elkaar respectloos behandelt. De belangrijkste gebeurtenissen in Floris ende Blancefloer zijn: • Blancefloer’s moeder wordt tijdens een van de rooftochten van koning Fenis gevangengenomen. Dankzij deze rooftocht groeien Floris en Blancefloer samen op. Deze gebeurtenis wordt kort genoemd, maar dat is ook goed omdat hij verder niet van belang is voor het verhaal. Tijdens deze rooftocht werd iedereen die zich verzette vermoord. Zo stierf ook de opa van Blancefloer, dat vond ik wel heel zielig. • De list van koning Fenis en zijn vrouw om Blancefloer uit de weg te ruimen nadat de koning erachter kwam dat zijn zoon verliefd was op een meisje van een lagere stand. Hierdoor werd het stel van elkaar gescheiden en waren ze allebei diep bedroefd. Deze gebeurtenis werd goed beschreven want er werd heel gedetailleerd uitgelegd wat het plannetje van de koningin was. Ik vind het echt onbegrijpelijk en smerig dat de koning en koningin hun eigen zoon een dergelijk groot verdriet aandoen. • De reis van Floris langs alle herbergen op weg naar Babylon. Floris kwam zo, dankzij de hulp van de herbergiers, te weten waar Blancefloer was. Deze reis werd niet zo goed beschreven, omdat iedere keer bijna alleen het moment wordt genoemd waarop de herbergier zegt dat hij een tijd geleden een meisje net zo bedroefd heeft zien kijken als Floris. Vervolgens zegt hij dan waar Floris naartoe moet gaan. Doordat dit stukje steeds herhaald werd was het op een gegeven moment niet zo boeiend meer. Het is ook ongeloofwaardig dat Floris steeds in dezelfde herberg als Blancefloer terecht komt. • Floris’ list om langs de wachters van de toren te komen waarin Blancefloer gevangen zit. Zo kwam Floris stiekem in de toren bij Blancefloer. Deze gebeurtenis werd goed beschreven omdat heel uitgebreid verteld werd hoe Floris de poortwachter omkocht om hem te helpen. Het is een erg humoristisch stukje. Het is wel mooi (omdat het zo ongeloofwaardig is) dat de list precies zo verloopt als een herbergier Floris uitgelegd had. Zo lukt het Floris om steeds van de poortwachter met schaken te winnen en hem steeds meer geld te geven. Op het laatst vraagt hij de poortwachter hem te helpen in ruil voor een gouden beker. Zo komt hij de toren binnen in een mand vol met bloemen. En dit alles was een idee van een herbergier die Floris wilde helpen. • Het moment tijdens het vonnis waarop iedereen medelijden krijgt met het paar en de emir hen vergeeft. Doordat Floris en Blancefloer allebei eerst wilden sterven omdat ze elkaars dood niet konden verdragen kreeg iedereen medelijden met ze en mochten ze blijven leven. Er wordt steeds maar weer herhaald hoe de een voor de ander ging staan om onthoofd te worden. Daardoor kreeg ik echt medelijden met ze. De gebeurtenis is dus erg goed beschreven omdat je je goed kan inleven in het verhaal. Het is heel ontroerend, spannend en zielig. Je kunt bij dit boek niet zeggen of de gebeurtenissen de belangrijkste rol spelen in het verhaal of de gedachten en gevoelens van de personages. Dit komt doordat de hoofsheid het belangrijkste is: Het gedrag én de manier van denken van personen. Floris en Blancefloer misten elkaar bijvoorbeeld heel erg toen ze van elkaar gescheiden waren, dat is een gevoel. Dat ze zo van elkaar hielden bleek ook doordat ze allebei eerst wilden sterven toen ze ter dood veroordeeld waren, dit is een gebeurtenis. Gebeurtenissen, gevoelens en gedachten zijn in dit boek dus allemaal even belangrijk. Eigenlijk heeft het feit dat Floris en Blancefloer vanaf hun vijfde jaar al verliefd op elkaar zijn en altijd bij elkaar zijn het meeste indruk op me gemaakt. Dit wordt voorin het boek verteld en ik dacht meteen: ‘Wat is dit voor boek? Dit is toch niet geloofwaardig?’ Zo kwam ik er langzamerhand achter dat dit inderdaad geen gewoon stel is maar dat ze echt helemaal perfect zijn: ze zijn elkaar trouw, ze zijn knap, ze zijn slim en ze hebben goede manieren. Ze waren hét voorbeeld voor de middeleeuwse bevolking! Het feit dat Floris van islamitische afkomst is en Blancefloer van christelijke afkomst heeft me aan het denken gezet. Kennelijk waren er vroeger ook mensen die vonden dat geloof en afkomst geen rol moesten spelen bij het huwelijk en dat lieten weten door er een verhaal over te schrijven. Men heeft zich dus eigenlijk altijd wel beziggehouden met verschillen tussen mensen. De gebeurtenissen bleven me boeien omdat het boek redelijk samenvattend geschreven is. Alleen de belangrijkste dingen worden verteld, hoewel soms dingen uitgebreider worden verteld om iets nadruk te geven. “Ze gaven zestig pond in goud en honderd in zilver, honderd pronkgewaden, honderd zijden doeken, honderd roodpurperen zijden gewaden, honderd purperrode mantels en een gouden beker. Verder nog driehonderd voortreffelijke vogels: honderd valken, honderd haviken en honderd sperwers, en ook honderd grote, snelle paarden.” En dat terwijl de schrijver alleen maar wil zeggen dat Blancefloer voor veel geld verkocht werd. Zo zijn er nog meer voorbeelden te noemen waarin de rijkdom, schoonheid of welgemanierdheid van iemand benadrukt wordt. Floris en Blancefloer zijn geen helden, omdat helden dappere personen zijn die ondanks hun angst ingrijpen in gevaarlijke situaties, wat bij Floris en Blancefloer niet het geval is. Zij zijn alleen maar met zichzelf en hun liefde voor elkaar bezig. Toen de koning tegen Floris en Blancefloer vertelde dat Floris een tijdje naar een school ver weg zou gaan, begonnen ze allebei te huilen. Ze kwamen niet eens voor zichzelf op! ‘Doe dit toch niet’, jammerde hij, ‘ik kan het niet aan. Als u Blancefloer niet met mij mee laat gaan, kan ik daar beslist niet leven.’ (regel 481) Ze zijn dus niet erg dapper maar laten alles maar op zich afkomen. Hun karaktereigenschappen zijn niet zo duidelijk beschreven. Ik kan wel uit het verhaal opmaken dat ze redelijk laf, braaf en geobsedeerd door elkaar zijn. Al was het wel dapper van Floris dat hij zijn leven riskeerde om in de toren bij Blancefloer te komen. Ik vind het bij dit boek wel belangrijk dat de karakters duidelijk worden beschreven. Als dat het geval was geweest, had ik me beter kunnen inleven in de personages. Dat geldt ook voor boeken in het algemeen. Ik kon me wel goed verplaatsen in Clarijs, een vriendin van Blancefloer die ook opgesloten zat in de toren van de emir. Zij ontdekte Floris in de bloemenmand en heeft toen niets tegen de emir gezegd en Floris en Blancefloer geholpen zich verborgen te houden voor de emir. Zij was het enige personage dat nog enigszins menselijk overkwam (ze had zich bijvoorbeeld 2 keer verslapen waardoor Blancefloer in de problemen kwam) en ik kon me goed in haar inleven. Ik vind alle personages wel sympathiek, alleen koning Fenis en de emir iets minder. Koning Fenis wilde Blancefloer eerst doden omdat ze van lagere afkomst was dan Floris, maar de koningin haalde hem over haar te verkopen. De emir wilde Floris en Blancefloer doden omdat ze hem bedrogen hadden, maar later kreeg hij toch medelijden met hen. Ik denk dat koning Fenis ook wel een goed hart had, maar dat hij bang was voor de reactie van andere edelen. Hij was dus wel laf en ik keur zijn gedrag ook af. Het gedrag van de emir keur ik ook af. Hij is heel egoïstisch, omdat hij 140 vrouwen vasthoudt in een toren, onder andere Blancefloer. Elk jaar laat hij zijn vrouw doden en kiest hij een nieuwe vrouw die in de toren zat opgesloten. Daar trouwt hij dan mee en het volgende jaar doodt hij haar en kiest hij weer een nieuwe vrouw. Het is gewoon onmenselijk! De andere personages in het boek helpen Floris en Blancefloer juist en leven met ze mee.
Opzet >/b> Het boek is eenvoudig van opbouw. Alles wordt in chronologische volgorde verteld, er zitten dus geen flashbacks in en er zitten verder geen bijzonderheden in de opbouw van het verhaal (het is bijvoorbeeld niet vanuit een speciaal perspectief geschreven). Het verhaal was niet spannend omdat ik al wist dat het goed af zou lopen, er stond namelijk voor in het boek dat het verhaal een goed einde had omdat de mensen daar in die tijd van hielden. Ik vind dat de opbouw van het verhaal niet speciaal bij dit onderwerp goed past, maar dat had ik ook niet verwacht omdat men vroeger nog niet zo bezig was met de opbouw. Ik denk dat men meer bezig met de inhoud. Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van de alwetende verteller, die afwisselt tussen de belevenissen van Blancefloer en Floris. Ik vind dit een geslaagde manier waarop je de gebeurtenissen ziet omdat je steeds van allebei weet wat ze doen en denken. Aan het einde van het verhaal was bijna alles duidelijk. Ik begrijp alleen niet hoe het kan dat Floris’ ouders zo plotseling zijn overleden, dat werd helemaal niet uitgelegd. ‘Toen Floris hoorde dat zijn vader en moeder gestorven waren, werd hij overrompeld door verdriet. Ook de andere aanwezigen rouwden met hen mee.’ (regel 3923) Ik vind het prettig als aan het eind van het boek alles duidelijk is omdat je dan zelf een deel van het verhaal kan invullen. Het boek begon me te boeien toen duidelijk werd dat koning Fenis niet wilde dat Floris en Blancefloer verliefd op elkaar waren. Toen begon eigenlijk ‘het probleem’ waardoor ze elkaar kwijtraakten. Omdat ik de vertaling van het boek heb gelezen was het taalgebruik heel eenvoudig, al werden er heel af en toe woorden gebruikt die een beetje ouderwets waren. “De nachten duurden hen veel te lang, de dagen waren veel te kort voor hun vrolijk minnekozen.”(regel 335) De verhoudingen tussen dialoog en de beschrijvingen is wel goed. Soms zijn er wel dingen die te uitgebreid worden beschreven, zoals wat er gegeten wordt of hoe een paleiszaal eruit ziet, maar verder is er niets op aan te merken. Er waren ook wel wat verwijzingen naar personen uit de Griekse mythen of de Bijbel, maar voorin het boek stond een lijstje met personen en uitleg wie het zijn. Het taalgebruik is ook heel netjes, maar dat past heel goed bij het hoofse thema en bij Floris en Blancefloer. Het viel me op dat er vaak naar God wordt verwezen. “God zou niet willen dat iemand uit een beker moest drinken die niet van goud was.” (regel 3898) “Moge Hij ons altijd bijstaan zodat wij op de dag des oordeels met een gerust hart over onze daden kunnen laten oordelen.” (regel 3973) Dit is ook wel logisch omdat het duidelijk is dat de schrijver aanhanger van het christendom is. Floris en Blancefloer worden aan het eind van het verhaal ook gedoopt en laten hun hele volk dopen. Verder viel het me bij de Middelnederlandse versie op dat het helemaal op rijm is. Dat vind ik wel heel knap. Mijn mening Ik vond Floris ende Blancefloer heel interessant omdat het me een beeld gaf van wat mensen vroeger voor verhalen vertelden en schreven en wat die ‘hoofsheid’ nou precies inhield. Wat ik goed vind aan het boek is dat het een duidelijke boodschap heeft, namelijk: ‘Gedraag je hoofs en wees een christen’. In die tijd was het belangrijk dat in een verhaal die boodschap duidelijk was, omdat men het volk ook iets wilde leren. Ik vind het lastig om te zeggen wat ik goed vind aan dit boek, omdat het zo anders is als boeken van nu. Met de opbouw en het taalgebruik wordt ook niks bijzonders gedaan, het gaat puur om het verhaal. Er had ook wel wat meer spanning in mogen zitten. Voor mensen die geïnteresseerd zijn in literatuur uit de Middeleeuwen of gewoon een keer iets anders willen lezen, is het echt een aanrader. Voor een indruk van het Middelnederlands: ‘Nu hoert na mi, ic sal beghinnen
Ene aventure tellen van minnen, Die den dorperen no den doren
Niet bestaet, dat sise horen.’ (regel 1-4) ‘Toe, luister naar mij. Ik ga een liefdesverhaal vertellen dat niet voor de oren van lomperiken en dwazen bestemd is.’ (regel 1-4)