Een soort Engeland door Robert Anker

Titel: een soort Engeland
Auteur: Robert Anker
Uitgeverij: EM. Querodo’s uitgeverij BV, Amsterdam
Eerste uitgave: 2001 Verwachtingen en eerste reactie Ik heb geen idee waar het boek over gaat, ik vind de kaft een beetje mysterieus. Mijn moeder heeft me een tijdje geleden een stapel boeken gegeven om te lezen en daar zat dit boek ook bij. Mijn eerste reactie was dat het me nogal een saai boek leek, in het begin heb ik echt moeten doorbijten om niet te stoppen, maar als je het eerste hoofdstuk heb gehad wordt het al makkelijker om door te lezen, omdat het dan wat interessanter wordt. Samenvatting David Oosterbaan is een acteur van 53 jaar oud. Zijn eerste vriendin, Anneke, raakte op haar 16e ongewenst zwanger. Omdat dit toen nog erg taboe was trouwt hij met haar. Ze lenen geld van ouders om een sigarenwinkel en een huis te kunnen kopen. Omdat David nog studeert en ze toch een inkomen moeten hebben, leek dit de vader van Anneke wel een goed idee. Hij weet het niet met Laura, het hele kindje wil er bij hem nog niet echt in. David studeert filosofie, een studie waarvan hij niet weet waarom hij het studeert. Als mensen ernaar vragen waarom hij deze studie heeft gekozen zegt hij: ‘omdat je er helemaal niets mee kunt’. Op een middag raakt hij met een jongen aan de praat over toneel. David is hier zeer geïnteresseerd in en gaat steeds minder vaak naar colleges om in de plaats daarvan in het café met een aantal mensen over toneel en schrijvers te praten. David gaat ook aan de oriëntatiecursus mee doen. Dit is een toneelcursus waarbij je 4 proeven moet doen. Als je de proeven doorstaat mag je toelatingsexamen doen voor de Toneelschool. Anneke vindt het maar niks en is bang dat hij er zijn beroep van wil maken. Ze is bang dat zijn passie voor het toneel groter is dan zijn passie voor haar. Maar omdat David haar grote liefde is, helpt ze hem. Met het groepje van de oriëntatiecursus begint hij ook een toneelstichting, Stichting Werkgroep Nederlands Toneel. Hun eerste toneelstuk is the Bocoph. In het stuk heeft David een nogal opwindende liefdesrelatie met Akke. Akke wind David ook in de realiteit ontzettend op. Ook hebben David en Anneke steeds vaker ruzie, bijvoorbeeld ook over Akke. Anneke denkt dat Akke er alleen maar op uit is om David te versieren. Op een avond raakt David alleen te zijn met Akke en Chiara in de kantine van de school waar ze repeteren. Akke begint hem te zoenen en ze ontstaat er een heftig triootje tussen David, Akke en Chiara. Als David thuiskomt en hij net zijn piemel staat af te spoelen komt Anneke binnen. Ze vraagt waarom hij dat doet en David liegt dat hij dat elke avond doet uit hygiëne. Als hij Anneke wilt zoenen schreeuwt ze tegen hem: gadverdamme ga weg je ruikt naar kut! Klootzak waar ben je geweest?!’ Het interesseert hem werkelijk niks, ‘Wat is er lekkerder dan een meisje? Twee meisjes. Toch?’ Dit is het begin van het einde van zijn huwelijk. Hij blijft vreemd gaan met Akke rondom het toneelspelen en hier krijgen ze alle gelegenheid toe, omdat ze samen in E. verblijven waar ze repeteren en later de voorstellingen hier plaatsvinden. Tussen Anneke en David gaat het steeds slechter. David is bijna alleen nog maar met toneel bezig en zuipt veel. Op een zondagmorgen als hij met Anneke en Laura met de auto op weg is naar zijn schoonouders, ziet hij allemaal gezinnen, net als hij, op weg naar familie. En plotseling breekt hem het zweet uit en wordt hij niet goed. Slingerend weet hij de auto stil te zetten en geeft hij over. 2 Weken later pakt hij zijn spullen en vertrekt zonder ook maar een briefje achter te laten. Hij verhuist een paar keer, omdat hij het hele scheiding en alimentatie gebeuren wilt ontlopen. Maar Anneke bezoekt een voorstelling van hem waardoor ze eindelijk van hem kan scheiden. Ze wil niets meer met hem te maken hebben. Als Akke ziek wordt bezoekt hij haar steeds minder vaak, omdat er dus eigenlijk geen lol meer aan is voor hem. Hij wordt dan ook verliefd op Adri(ënne) en laat Akke zitten zonder ook maar iets te zeggen of te doen. Al in zijn eerste jaar gaat hij van de toneelschool af. Dit gebeurt in een van zijn bekende driftbuien, die hij vaker heeft als hij zijn zin niet krijgt. Daarna volgt een periode in Davids leven waarin hij meedoet aan protestacties, in een strijdcultuur leeft, in een theaterrockgroep zit en een paar jaar geen toneel speelt. Op een gegeven moment komt David Alma tegen. Hij gaat bij haar in het Betuwse dorpje P. wonen in een pastorie waar nog een aantal mensen wonen. In dit dorpje komt David voor een aantal jaren helemaal tot rust. Hij geniet van het leven, maakt alles heel bewust mee en waardeert het leven. Het gaat een paar jaar goed met David. Maar dan begint toch weer de hunkering naar een hevig leven in David op te komen. Hij komt weer in aanraking met toneel en dan hangt hij. Binnen de kortste keren papt hij weer met een andere vrouw aan en uiteindelijk belandt hij weer in Amsterdam. In de 10 komende jaren ontwikkelt David zich tot een acteursbeest waarbij hij soms een hele dag nodig heeft om zichzelf terug te vinden, zo diep gaat hij op zijn personages in. Het gaat doen ook zeer goed met zijn carrière. Maar in 1995 komt hij een rijkspsychiatrische inrichting in de heuvels van Limburg, waar hij behandeld wordt voor zelfverlies. Als hij 53 jaar oud is woont hij in een woonboot in Amsterdam, die door de gemeente weggesleept gaat worden en speelt hij allang weer toneel, bij tg De Richting. Hij heeft al 3 jaar een lat-relatie met Annelies. Toneel is zijn lust en zijn leven. Op dit moment is hij aan het repeteren voor het stuk ‘Theatervernietiging of 360 jaar te laat’. Ook speelt hij in het stuk ‘Is dit Engeland?’ Zijn tegenspeelster in ‘Theatervernietiging of 360 jaar te laat’, is Lena Verbraeckel, een mooi 20 jarige meisje op wie hij verliefd aan het worden is. Op een dag krijgt hij een telefoontje van de politie dat zijn dochter Laura in het ziekenhuis ligt en nog net een overdosis heeft overleefd. Haar moeder is niet bereikbaar, want later blijkt dat ze in Amerika zit voor haar werk. Hij bezoekt Laura in het ziekenhuis en zegt tegen haar dat hij haar zal helpen. Laura blijkt een onverbeterlijke junk te zijn geworden, steeds op weg om te scoren, eigenlijk te ver heen om nog geholpen te kunnen worden. David neemt zich dus voor zijn dochter te redden, maar zijn toneelleven is zo vol dat hij afspraken met zijn dochter steeds vergeet, wat op zichzelf niet vreemd is, want het is een kennelijk een familietrek - ook Laura komt nooit na wat is afgesproken. De eerste paar keren dat hij naar Laura gaat, gaat hij wat met haar drinken en betaalt hij de drugs voor haar. Laura maakt dus ook een beetje misbruik van hem. Maar Laura wil afkicken en David wil haar daarbij helpen. Ondertussen probeert Brian, een ambtenaar, David te helpen weer in de realiteit te komen. Want David heeft veel schulden, telefoon afgesneden en zijn boot ligt op een illegale plek. Daarbij is David ook nog bezig om Lena voor zich te winnen. Lena wijst hem constant af. Dit doet David pijn in zijn hart. Uiteindelijk gaat het zo ver dat Lena stopt met het toneelstuk, omdat David haar stalkt. Hij wil maar niet begrijpen dat ze niks van hem wil en ze gaat ook weg uit Amsterdam. Na het veel niet en wel nakomen van afspraken tussen David en Laura, door Davids alcohol gebruik en toneel, Laura’s drugsgebruik en regels van alle hulpverlenende instanties, komt Laura eindelijk in een afkickkliniek terecht. In het begin lijkt het goed te gaan, David stuurt haar elke dag een kaartje en hij krijgt ook bericht van haar dat het goed met haar gaat. Dan verschijnt ze opeens met een jonge man, Dick. Ze zegt dat iemand van het verplegend personeel is en dat hij als begeleider aan haar was toegevoegd om een vriend in het brandwondenziekenhuis op te zoeken. Ze vraagt David de sleutel van haar huis om een paar kleren op te halen, want ’s avonds moeten ze weer terug in de kliniek zijn. David is blij, het schijnt echt goed te gaan met Laura. Maar dit blijkt allemaal niet waar te zijn. Laura heeft een paar dagen eerder een gesprek aangevraagd om weg te mogen gaan. De kliniek heeft haar toen laten gaan. Dick is een ex-verslaafde die Laura gemanipuleerd heeft. David zegt tegen Laura dat hij nu zijn handen van haar aftrekt en dat ze vanaf nu het zelf moet doen. Ze heeft nog een kans om terug te gaan naar de afkickkliniek, maar dan moet ze het wel zelf doen. Een paar dagen later komt Laura terug en laat David de brieven zien waarin staat dat haar woning ontruimd gaat worden door de gemeente en dat ze een dagvaarding heeft. Aangezien de enorme berg schulden die Laura al heeft, besluit David om haar nog één laatste keer te helpen. En hij ontruimt zelf haar woning m.b.v. een paar ‘vrienden’ van Laura. Laura is nu officieel ‘verloren’, ze heeft nu ook geen adres meer. Na een tijdje krijgt David telefoon van de crisisdienst (hier heeft Laura eerder gezeten maar toen is ze met lakens via het raam weggelopen) dat Laura opgenomen is. Ze is rustig en ze willen haar een paar dagen daar houden. David begint langzamerhand zichzelf te verliezen, hij voelt alleen het zaniken van de wond Lena en het zeurende gevoel over het lot van Laura. Bezopen en verward begint hij in de schoenendoos te graaien waarin hij foto’s en boekjes in heeft over alle stukken waarin hij gespeeld heeft. Niets is er van hem overgebleven, hij heeft helemaal niet bestaan. Niemand is hij geweest en nergens, leven vergooid. Maar dan vindt hij een jeugdfoto en daar is hij wel degelijk geweest! En hij beleeft het opnieuw die foto, die fijne tijd in het kleine dorpje waar hij is opgegroeid. Zijn clan/vrienden Lida die hij Lyda noemde, Nellie die hij Puck noemde, Jeanne, Bert, Wil en Piet. En zichzelf noemt hij David, omdat dat artistieker klinkt dan Henk. Daar is het allemaal begonnen. Daar had hij altijd de drang, een aantrekkingskracht naar het M. een stadje aan het Ijselmeer. Het is een verlangen naar zichzelf, want alles waarnaar hij verlangt is gematerialiseerd in M. Hij wil terug naar die tijd en wil alles herstellen, want hij heeft het gevoel dat daar nog alles voor hem open lag. Hij beseft dat alles wat hij heeft gedaan alleen maar uitloopt op de dood. Hij weet een ding zeker: hij zal nooit meer kunnen spelen. De dag erna belt Laura hem. Weer een onnavolgbaar gebruikersverhaal volgt, dat David snel afkapt, maar hij vraagt haar wel nog of ze naar de première van ‘Theatervernietiging of 360 jaar te laat’. Maar als David die avond op het toneel staat kan hij niet praten, wordt het zwart voor zijn ogen en zakt hij in elkaar. Als hij wakker wordt ligt hij in zijn boot. De boot vaart, hij wordt voortgetrokken door een kleine sleepboot en Davids Ark wordt bestuurd door Brian. Brian zegt hem dat hij hem gaat wijzen waar zijn boot woont. David zegt niets. Brian vraagt of hij zijn tong verloren is en David denkt: wat heb ik nog te zeggen, ja denkt David, tong verloren, land verloren, alles verloren. Alles gewonnen.
Analyse
Motieven Aan het begin van het boek staat ‘Voor Daniela’. De bladzijde erna staat: ‘Freedom tastes of reality’. ‘The Who, Tommy’. Drugs, Onze Lieve Vrouwen Gasthuis, Acteur, drugsverslaafde, Heroïne, Hamlet. Het liedje ‘Lady Madonna’. Personages David Oosterbaan, is een drieënvijftig jarige acteur. Hij is dik, zo dik dat hij zijn geslacht niet kan zien. Glanzende schedel, omgezoomd door gemillimeterd blond geverfd grijs, kleine geciseleerde oorschelpen, een strooiig afdak van de wenkbrauwen, kleine fijnzinnige neus met erotische, ademende vleugeltjes vlezige wangen en een kleine rode, strak naar buiten wellende mond. Hij is een beetje een slordig type aanvankelijk geen verantwoordelijkheidsgevoel maar na de komst van Laura wel, nieuwsgierig, prikkelbaar, bezorgd over Laura, erg fantasierijk en sekslustig. Hij is de acteur met het grote gebaar, de lieveling van het publiek, de wanhoop van de regisseur, de schrik van zijn collega's, dronkelap en overjarige vrouwenversierder, de altijd spelende toneelspeler, de volstrekte lege gevoelsmens van het soort waarover Hitchcock wel eens heeft gezegd dat je ze eigenlijk maar het beste "als vee" kunt behandelen. Altijd onzeker, zich altijd volproppend met eten, altijd vechtend tegen het buikje en tegen de drank, en bovenal altijd geneigd tot pathetisch gedrag, althans tot het moment van inkeer wanneer hij verandert in een schuldig kind dat huilend komt bekennen dat hij het niet zo heeft bedoeld. Het valt niet mee om David met iets te confronteren, want voor je het weet heb je iets verkeerd gezegd en dat begint hij te schreeuwen dat het allemaal gedoe en gelazer is waarmee hij geconfronteerd wordt en dat ze hem moeten met rust laten, want er komt al genoeg ‘gezeik’ op hem af. Dit is iets wat uit zijn opvoeding komt. Met zijn moeder voerde David een drifthuishouden. De geringste botsing tussen hun 2 draaide uit op tieren en schelden, maar dat ze na 5 min. al weer vergeten hadden. Hierdoor kan David zich ook vaak tegenover anderen niet goed beheersen met als gevolg verkering uit, koop ongedaan gemaakt, vriendschap verbruit, van school gestuurd ontslag. Davids relaties met vrouwen zijn heel eigenaardig. Ze eindigen niet, want David begint gewoon doodleuk een andere relatie als hij daar zin in heeft Hij wordt op iemand anders verliefd, vindt iemand anders aantrekkelijk of diegene waar hij een relatie mee heeft is niet meer interessant genoeg en rolt zo van de ene relatie in de andere. Ook bij één persoon blijven doet hij niet, want tijdens de relatie met Adri heeft hij ook een keer seks met een klasgenoot van hem, Reinier. En hij bedriegt natuurlijk Anneke met Akke. Laura, 31 jaar, dochter van David en Anneke. Ze is alleen opgevoed door haar moeder een heeft tot haar 16e een keurige jeugd gehad. Op haar 15e krijgt ze haar eerste vriendje, een heroïneverslaafde, maar die verdwijnt al gauw naar een afkickboerderij. Ze was toen al steeds betrokken bij kraakacties en komt op haar 16e dan ook in een kraakpand te wonen. Ze blijft wel gewoon naar school gaan en doet ook eindexamen. Als het kraakpand gesloopt wordt weet ze een huis in de Molukkerstraat te bemachtigen, ze is dan al verslaafd. Haar moeder probeert haar nog te helpen door te zorgen dat ze afkickt. Dit lukt maar half, soms is ze een paar weken clean. In die tijd heeft ze nog een baan in een restaurant gehad, maar dat ging op een gegeven moment ook niet meer. Laura is nu 31 jaar, heeft blond haar dat meestal opgestoken is, mager gezicht dat op dat van Davids moeder lijkt met blauw – grijze ogen, ze is lang en slank. Op het moment dat David haar weer naar 30 jaar ziet ligt ze in het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis, heeft ze een overdosis heroïne genomen en is opgenomen op de intensive care. Ze woont dan nog steeds in de Molukkenstraat. Haar moeder betaald de huur en verder krijgt ze een uitkering. Om verder aan geld te komen ‘masseert’ ze af en toe mannen. Op dit moment zit ze in Den Haag en heeft daar een kamer bij een oudere man. Ze staat ingeschreven bij Anneke, dus die ontvangt haar uitkering. Verder gaat het wel goed, als ze maar buiten Amsterdam is. Ze gebruikt geen heroine meer, ze spuit niet meer en coke zit tussen je oren. Ze kan misschien een baantje krijgen en ze heeft gehoord over een Italiaans klooster waar iedereen zo terechtkan. Ze is zelfverzekerd, snel in paniek door de drugs, gespannen en bazig tegenover haar vader. Uit psychologische tests is gebleken dat ze o.a. destructiedrift heeft. Ze vindt zichzelf waardeloos. Bijpersonen: Brian, werkt bij de gemeente en moet eigenlijk Davids illegale ligplaats van zijn boot innemen. Maar hij probeert David ook te helpen door hem de ‘realiteit te laten zien’ als ze samen op stap gaan. Ook helpt hij David met Laura omdat Laura voor het gerecht moet komen vanwege o.a. dealen en onrechtmatig gebruik maken van kamers. Brian is geheimzinnig en hij is een type. Anneke: Eerste liefde en eerste (en enige) vrouw van David. Met Anneke krijgt hij samen een kind. David is Anneke’s grote liefde, maar die loopt stuk. Ze voedt Laura alleen op. Als Laura 31 is, is ze antropologe en zit ze voor haar werk in Amerika. Daarvoor heeft ze Laura ook nog geprobeerd te helpen met haar verslaving, maar op een gegeven moment kon zij het ook niet meer aan. Ze zag dat er niks veranderde met Laura. Annelies: 37 jaar, officier van justitie van Amsterdam, toneeliefhebster. Een donkere krullenbol met een fijn gesneden gezicht en brede heupen. David heeft haar 3 jaar geleden (dus toen hij 50 was) uit het publiek geplukt tijdens de voorstelling van Een dame uit de provincie. David en Annelies zien elkaar niet zoveel. Annelies heeft geleerd dat je een vriendje hongerig moet houden. Perspectief Het verhaal wordt verteld door de alleswetende verteller. Er wordt verteld wat David allemaal doet en denkt alsof er op een afstandje naar David wordt gekeken. Ook zijn er veel dialogen. Stijl De stijl van Anker is niet bepaald makkelijk. Hij schrijft lange zinnen met niet de makkelijkste woorden erin. Ook schrijft hij in dit boek aan de ene kant toch een realistisch verhaal, maar daaromheen ook een hoop onzin en tierelantijnen. In het boek wordt constant met een ironische blik naar alles gekeken. Alle dingen die David doet worden beschreven alsof het nergens op slaat of ernstig is opgezet. De beeldspraak en de uitspraken geven het boek iets mee, waardoor je na een tijdje snapt dat niet alles wat beschreven wordt meteen ook moet kloppen, maar dat het ook wel eens zou kunnen zijn, dat ze willen aangegeven dat dat de blik van David op de wereld is; David met zijn kleine wereldje, die eigenlijk alleen maar leeft omdat hij rollen te spelen heeft, maar zelf niks inhoud. Tijd en ruimte Als David 53 is woont hij in Amsterdam. Het verhaal speelt zich nu af en meestal in Amsterda.
Titelverklaring Het boek begint in een levensfase van David waarin hij in een toneelstuk begint dat ‘Een soort Engeland’ heet. Thema Drugs en vaderdochter relatie. Eigen oordeel Gebeurtenissen -Meestal kwamen de gebeurtenissen echt op me over, maar soms raakte ik even de weg kwijt in alle gedachtes die David heeft. Dan volg ik even niet meer waar hij het over heeft. Er was ook een stukje waarvan ik na een paar keer pas begreep dat het niet echt gebeurd was. Ik weet nog steeds niet of dat David zijn gedachtes waren, of dat hij dat droomde of dat het de werkelijkheid is bewerkt door David. -Er kwamen nauwelijks herkenbare situaties in voor die ik ook meegemaakt heb. David is nogal een doordrammer en een gifkikker, dat kan ik ook wel eens zijn, maar verder heb ik nauwelijks overeenkomsten met hem. -De beschrijving van gebeurtenissen is heel anders dan wat ik van andere boeken gewend ben. Zoals ik er nu naar kijk, vind ik dat in het boek een aantal gebeurtenissen plaatsvonden met altijd een heleboel ‘lulkoek/gelul’ eromheen. Ik kon de gebeurtenissen niet altijd helemaal volgen omdat er veel gedachtes en rare denkwijzen erbij zaten die ik niet altijd begreep. -Wat ik nogal schokkend vond, was dat er zo ‘tussendoor’ even ter sprake komt dat David ook wel eens met een man seks heeft gehad gewoon voor de lol. Dit komt gewoon tussendoor even langs alsof het niets is. Ik schrok er wel van, ik moest het zelfs nog eens nalezen of er nu echt stond dat David dit had gedaan want ik had dit niet van de hoofdpersoon verwacht. Personen -Wat ik schokkend vond was de manier waarop David met vrouwen omgaat. Het begint altijd met heftige seks tussen een vrouw en David of een heftige verliefdheid van David waardoor hij de vrouw niet met rust laat tot hij haar heeft. Daarna als hij na een bepaalde periode genoeg van haar heeft laat hij haar net zo hard weer vallen alsof het niets betekend heeft wat ze samen hebben gehad. Ook rolt hij vaak van de ene relatie in de andere. Zodra David op een andere vrouw verliefd wordt, laat hij de vrouw vallen waar hij op dat moment een relatie mee heeft en gaat hij achter de vrouw aan waar hij verliefd op is. Ook aan zijn laksheid en drankgebruik heb ik me erg vaak geërgerd. -Ik kon me niet vaak in de hoofdpersoon inleven, maar wat betreft zijn dochter kon ik dit wel. Hij probeert zijn dochter, die aan de drugs is, te redden. Ik zou net als David ook geprobeerd te hebben mijn dochter te redden, ik zou het wel wat voorzichtiger en minder laks dan David gedaan hebben. Opbouw -Ik vond het verhaal vrij lastig te lezen. Ik vind het het rotste en moeilijkste boek wat ik ooit gelezen heb. Dit kwam omdat het verhaal niet in chronologische volgorde werd verteld en omdat ik niet altijd alles even goed begreep. Per hoofdstuk wordt meestal afgewisseld met David zoals hij nu is rond de 50 jaar oud en David zoals hij vroeger was. Als er een hoofdstuk is waarin David jonger is, dan is het niet altijd even makkelijk te achterhalen op welk tijdstip dit hoofdstuk in zijn leven afspeelt. -Het enige wat ik een beetje spannend in het verhaal vond was hoe het met David zijn dochter zou aflopen en ook een beetje hoe het met David zelf zou aflopen. -Ik sla normaal nooit stukken over in een boek, maar hier stond een stuk in waarin beschreven werd wat stuk voor stuk iedere speler in een toneelstuk waarin David speelt moet zeggen. Taalgebruik -Ik vond het boek lastig te lezen door zowel de moeilijke woordkeuze en de lengte van de zinnen. Bijvoorbeeld: ‘Hij zet een pak melk aan zijn mond en overziet het slagveld van zijn geest, alsof er een ontploffing heeft plaatsgevonden en vervolgens alles weer bij elkaar is geveegd: overal foto’s op tafel, op stoelen, op de grond en verder flesjes bier, een jeneverfles zonder dop, twee volle walmende asbakken, afgebrande lucifers en woest uit een kladblok gescheurde blaadjes die met onleesbare en vaak deerlijk gevlekte hanenpoten zijn volgeschreven.’ En: ‘Het Oosterbaanse orgel bromt zijn labialen, zoemt in zijn prestanten en straalt in de klarinetten en schalmeien van het tongwerk, waarna de bazuin verstomt om de nachthoorn te laten ademen in zijn wening.’ Ook: ‘Reinier dematerialiseerde gaandeweg op de avond: zijn blonde etherische krullen lichten rembrandtesk op, zijn grote ogen onder de lange wimpers vergeestelijkten blavatskyaans, zijn haarloze borst in het open witte shirt begon te zweven maar misschien was het just daardoor dat David zich kon buigen over het uiterst lichamelijke geslacht van de kreunende Reinder’. -Er waren zowel veel dialogen als beschrijvingen. Dit vond ik soms wel irritant, omdat gedachten en dialogen nogal door elkaar liepen.