Vrij door Martine Kamphuis

Gebruikte editie Eerste druk: mei 2006
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 196
Uitgever: Arbeiderspers, Amsterdam Gegevens voorkant Op de kaft staat een afbeelding van een half vrouwengezicht met een opvallend blauw oog. Op de achterkant staat de andere helft van het gezicht met het andere blauwe oog.. Ook de aanduiding “Serial killer uit liefde” staat op de voorkant. Die aanduiding lijkt me overdreven voor een vrouw die eerst haar vader een handje helpt bij de dood (maar niet echt vermoordt) en dan twee mensen vermoordt. Dat is nog geen echte “serie moorden.” Genre “Vrij “behoort tot het populaire genre van de literaire thriller.
De flaptekst Jarenlang gaat Linde gebukt onder een huwelijk met een man die meer over haar verleden weet dan haar lief is. Eenmaal aan de wurggreep van haar eerste huwelijk ontsnapt, smeedt ze plannen voor het grote geluk. De droomkandidaat is snel gevonden. Nu kan niets de verwerkelijking ervan nog in de weg staan. Behalve zijn vrouw Carolina? Nog één stap en de ware vrijheid is binnen handbereik. Of toch niet? Hoe kan het dat de Libelle-lezende Linde in een koelbloedige serial killer verandert? Is zij soms niet het onschuldige slachtoffer dat ze voorgeeft te zijn, maar een extreem onbetrouwbare vrouw die haar eigen moorddadigheid met verhalen over incest legitimeert? Linde tracht aan de macht die mannen over haar hebben te ontkomen, maar zodra ze aan de vrijheid ruikt waar ze jarenlang naar uit heeft gekeken, lijkt ze er even hard voor op de vlucht te slaan. Martine Kamphuis laat in haar zinderende thrillerdebuut zien hoe het verlangen naar liefde en dat naar vrijheid elkaar dwars kunnen zitten. Kan moord de deur openen naar geluk? Mijn inziens verraadt de flaptekst voor de lezer teveel van de inhoud. Zeker de moord op buurvrouw Caroline had niet vermeld moeten worden. Geschikt voor ….. De thriller is geschikt voor scholieren van alle eindexamenniveaus. Door een beeld te geven van het psychologisch karakter van de hoofdfiguur wordt de roman geen “whodunit” maar een “whydunit”. Daardoor komt het etiket “literaire thriller of psychologische thriller” wel van pas. Kamphuis lijkt daarin wel wat op de thrillerschrijver René Appel, die vaak hetzelfde procédé toepast…De roman wordt vrijwel chronologisch verteld met kleine uitstapjes naar het verleden en ook de dagboekvorm is qua structuur niet al te moeilijk. Het is met een behoorlijke vaart geschreven en dat betekent dat je het boek “ snel achter elkaar “kunt uitlezen. Voor een debuutroman is “Vrij”geen slechte thriller. Maar Kamphuis heeft de pech dat bekendere schrijfsters als Saskia Noort en Esther Verhoef in dezelfde maand een nieuwe roman publiceren. Er zijn anno 2006 veel boeken op de markt waar middelbare scholieren hun voordeel mee kunnen doen. Vooral zij die lezen maar een saaie aangelegenheid vinden, kunnen voor hun literatuurlijst wel gebruik maken van het genre van de psychologische thriller. Ik vind de roman derhalve geschikt voor eindexamenkandidaten VMBO-TL en Havo. In dat geval zal een waardering van 2 punten op zijn plaats zijn. Vwo-kandidaten zouden met 1 punt tevreden moeten zijn, wanneer hun docent het toestaat het boek op de literatuurlijst te zetten. Motto en opdracht Er is geen motto en ook geen opdracht. Structuur en verhaalopbouw De thriller heeft de vorm van een dagboek. Vanaf begin juni tot begin augustus vertelt de hoofdfiguur Linde de Graaf haar belevenissen in de ikvorm. Zo heeft ze de gelegenheid om ook enkele gebeurtenissen uit het verleden te vertellen. Ze vertelt voornamelijk in chronologische volgorde: enkele kleine gebeurtenissen uit het verleden worden op een dagboekbladzijde verteld. Er zijn geen echte hoofdstukken in de thriller te onderscheiden. Eigenlijk heeft het boek een open einde, omdat je als lezer niet weet wat er gaat gebeuren met Linde. Aan de andere kant zou je het einde ook gesloten mogen noemen, want het gaat in de thriller om het fenomeen “vrijheid. Linde dacht die met de dood van haar man te bereiken, maar ze heeft er een neus voor om op de verkeerde mannen (nl. de mannen die haar domineren) te vallen. De geschiedenis herhaalt zich daarom. Perspectief Linde de Graaf, de 44-jarige hoofdfiguur van de thriller, vertelt in de ikvorm, zowel in de o.t.t. als in de o.v.t. Soms doet ze net alsof ze een onwetende meebelever is en andere passages worden achteraf verteld. Dan heeft ze bij wijze van spreke overdag de gebeurtenissen al beleefd en schrijft ze ’s avonds op wat er die dag gebeurd is. Met vooruitwijzingen als “ik zou later merken, dat het nog niet allemaal afgelopen was “, kan ze spanning wekken)Doordat het perspectief bij haar ligt, kan de lezer een kijkje nemen in haar gedachten en worden de beweegredenen voor haar daden gemotiveerd.
Titelverklaring Linde de Graaf wil bevrijd worden uit haar huwelijk met de onmogelijke Henry die haar 20 jaar lang gevangen heeft gehouden in zijn seksuele wurggreep. Hij weet bovendien van haar dat ze de dood van haar vader bespoedigd heeft. Zo kan hij haar in zijn macht houden. Een klein incident zorgt ervoor dat ze de beslissing neemt hem te vernnoorden. Wanneer ze met veel vernuft haar man uit de weg geruimd heeft, raakt ze echter geobsedeerd door haar buurman Ben. Ze wil hem graag hebben, maar dan staat buurvrouw Carolina haar in de weg. Dus ook die wordt opgeruimd. Maar dan blijkt er eigenlijk maar heel weinig veranderd is voor haar. Opnieuw is ze in de macht van een man en van vrijheid is eigenlijk geen sprake. Tijd en decor De ruimte waarin Linde de Graaf zich beweegt, is Rotterdam. Veel aanwijzingen over deze plaats worden dood de vertelster over deze plaats aan de lezer meegedeeld. ( De Kunsthal, Museum Boijmans, Hotel New York) Maar ze maakt ook uitstapjes naar Breskens, de Belgische kust, een trip op de Harwichboot van de Stena Line om weer in haar eigen vertrouwde straat terug te keren. Het einde is gesitueerd in haar slaapkmer. Door middel van de dagboekvorm komen we er achter dat het verhaal gedateerd is van 1 juni tot en met 14 augustus. Maar er wordt door de vertelster geen jaartal genoemd. Aangezien er ook steeds over euro’s wordt gesproken moet de inhoud van de thriller vanaf 2002 gesitueerd worden. Wanneer je dan naar de kalenders van de afgelopen jaren kijkt, kan zaterdag 1 juni alleen gesitueerd worden in 2002. De thriller speelt daarom ook in de maanden juni tot en met augustus van het jaar 2002. Thematiek Wat zet een onder druk gezette vrouw ertoe om een serial killer te worden? Dat is het thema van de thriller. Het is begrijpelijk dat Linde verlost wil worden van haar man die haar in een wurggreep houdt sinds hij van de dood van de vader van Linde op de hoogte is. Hij verlangt vooral seksuele inspanningen van haar en na 20 jaar is ze dat helemaal zat. Ze wil van hem af en op een intelligente manier heeft ze zijn dood voorbereid. Het lijkt dan dat ze bevrijd is van hem en ze voelt zich na de eerste spannende dagen ook heel vrij. Maar dan komt er een andere obsessie voor in de plaats. Ze wil nu haar buurman Ben van de buurvrouw afnemen. Maar nu is natuurlijk diens (zwangere) vrouw een sta-in-de-weg. Caroline gaat er dus ook aan. Maar is de vrijheid nu bereikt? Daar ze als psychiater werkt, lijkt de schrijfster de boodschap mee te geven aan de lezer dat mensen zich nooit helemaal vrij kunnen maken van het verleden. Ook Linde de Graaf lukt dat niet, want op de laatste pagina is ze weer in de macht van een man gevangen. Enkele motieven zijn: - ongelukkige liefdesrelatie - onverwerkt verleden - ouder-kindrelatie - (dubbele ) moord - jaloezie (op buurvrouw Caroline) - kinderloosheid - vreemdgaan (Buurman Ben heeft een reputatie op dat gebied) - psychische afwijking (obsessies) Samenvatting van de inhoud Het is begin juni 2002. Linde de Graaf (de hoofdfiguur) schrijft in dagboekvorm op wat haar bezighoudt in haar huwelijk. Op zaterdag 1 juni neemt ze een besluit omdat na de zoveelste ruzie haar man een kopje van het eetservies van haar moeder kapot gooit. De ruzie gaat over het bestellen van een loodgieter om de wastafel in de badkamer te vervangen. Er zijn natuurlijk ergere dingen denkbaar, maar voor Linde de Graaf is het de druppel die de emmer doet overlopen. Over een week gaat ze met haar man Henry op vakantie naar Breskens en ze laat aan de lezer merken dat ze dan iets in petto voor hem heeft. Haar man Henry is een dwingeland die haar al twintig jaar in zijn greep houdt. Linde is het zat en heeft besloten daar iets aan te gaan doen. In de eerste 24 jaren van haar leven was het vooral haar vader die haar leven van haar en dat van haar moeder bepaalde. Hij was een onsympathieke man die zelfs op zijn ziekbed het verplegend personeel koeioneerde. Maar ze heeft haar vader een handje geholpen bij de overgang naar het hiernamaals door het zuurstofmasker niet aan hem te geven op het moment dat hij het heel benauwd had. Haar a.s. man Henry had dat gezien en hij chanteert haar een tijdlang met dat gegeven. Ook de manier waarop hij seksueel met haar omgaat (ze vertelt in het flashback over de eerste keer seks in haar huwelijk met Henry) is respectloos. Daarom voelt Linde zich heel erg gevangen in haar relatie en ze wil vrij zijn. Op de avond voor het vertrek naar hun vakantiewoning bereidt ze haar man een extra traktatie voor. Het is donderdag 20 juni. Hij is altijd gecharmeerd van gewelddadige seks geweest en ze zal hem daarom vastbinden aan zijn bed. Onder het mom van een nieuw seksueel spel weet ze hem zover te krijgen, maar als hij denkt dat het seksspel gaat beginnen, pakt ze een vleesmes en steekt hem overhoop. Ze doet het niet grondig genoeg want als ze kamer even later verlaat na een telefoontje van haar buren die iets hebben gehoord, en daarna de slaapkamer weer binnenkomt, is hij bezig zich los te maken. Een tweede kans laat ze echter niet onbenut. En dan ontvouwt zich een ingenieus plan om het lijk kwijt te raken. Ze had onder het lakengoed een stuk plastic neergelegd om de bloedsporen op te vangen en ze probeert meteen alles zo goed mogelijk schoon te maken. Het lijkt legt ze achter in de kofferbak van de auto en de volgende dag rijdt ze ermee naar hun vakantiehuis in Breskens. Ze heeft een paar dagen ervoor 8000 € naar hun betaalrekening overgeschreven en pint enkele dagen met de pinpas van haar man grote bedragen geld. Dat zal ze later nodig hebben. Bovendien wekt het de verdenking op haar echtgenoot
Bij aankomst in Breskens moet deel 2 van het plan in werking treden. Ze belt naar de buren op en zegt dat Henry verdwenen is. Dan probeert ze ’s avonds het lijk van Henry in de duinen rondom de Belgische kustplaats Knokke kwijt te raken. Ze graaft met een spa een diep gat in de duingrond, maar de schop breekt af. Ze is uren bezig maar dumpt tenslotte toch het lijk in de duinen. Op de terugweg krijgt ze een lichte aanrijding in Zeeuws Vlaanderen maar ze rijdt door. Opnieuw heeft ze de volgende dag telefonisch contact met haar buurvrouw en ze suggereert dat Henry met een vrouw vertrokken zou kunnen zijn. Daarna gaat ze met de trein naar Hoek van Holland om vandaar met de ferry naar Harwich te vertrekken. Daarmee doet ze voorkomen of haar man naar Engeland met een vrouw vertrokken is. Het is allemaal erg uitgekookt en de gebeurtenissen bij de transfer en de douane zijn spannend beschreven. Op de boot ontmoet ze een oudere vrouw, Tilly, die haar advies geeft hoe ze zonder van de boot af te gaan weer terug naar Hoek van Holland kan reizen. Dat lukt allemaal . Ze neemt de boottrein naar Rotterdam, maar midden in de nacht gaat er geen trein meer naar Vlissingen. Daarom neemt ze de nachttrein naar Schiphol. Onderweg wordt ze lastig gevallen door enkele dronken jongens, maar uiteindelijk loopt alles goed voor haar af. Ze brengt de nacht door op Schiphol om vandaar heel vroeg de volgende ochtend weer naar Vlissingen te reizen. Vandaar gaat ze weer naar haar vakantiehuis in Breskens. Het is inmiddels 27 juni geworden. Ze begint ’s nachts te dromen over haar buurman Ben: het zijn in feite erotische dromen. Henry is natuurlijk nog steeds niet teruggekomen en ze heeft nogal wat telefonisch contact met buurvrouw Caroline. Ze besluit om weer terug naar Rotterdam te gaan: de eerste avond gaat ze mee-eten bij Caroline en Ben. Ze heeft belangstelling voor de buurman. Het verwachte gevoel van vrijheid komt er niet bij Caroline. Ze had dat wel toen haar vader stierf maar nu niet. Dat komt omdat ze niemand heeft om haar op te vangen. Ze meldt de eerste dagen ook niet op het werk dat Henry verdwenen is, maar dagen later nemen zijn directieleden toch wel contact op. Ze kan hun ook niet vertellen waar Henry is gebleven. Intussen heeft ze op de juiste plaatsen geld gepind, zodat ze 8000 € in haar bezit heeft en de tickets van de boot zijn ook met Henry’s pinpas betaald. Zo heeft ze nogal wat bewijzen dat hij er vandoor is gegaan. Haar dromen over buurman Ben worden erotischer, maar de buren gaan voor drie weken naar de Provence. Zij verzorgt als tegenprestatie de plantjes, maar ze doet iets wat eigenlijk niet kan. Ze duikt in de dagboeken van Caroline die ze in de slaapkamer gevonden heeft. Daarin leest ze dat het huwelijk tussen Ben en Caroline een aantal keer op springen heeft gestaan, omdat Ben buitenechtelijke relaties heeft gehad. In de dagboeken leest ze steeds dat hij aan Caroline heeft beloofd dat het afgelopen was, maar iedere keer begint hij weer. Linde denkt dat er ook voor haar kansen bij Ben zijn. Ze is erg brutaal en blijft de komende weken steeds alle dagboeken uit de slaapkamer halen om ze te lezen. Intussen is de politie nog steeds niet gewaarschuwd, hebben haar zwager en schoonzus wel contact opgenomen, maar lijkt het alsof die niet wezenlijk geïnteresseerd zijn. Uit de Provence hoort ze weinig. Ze had wel een telefoontje verwacht en de erotische dromen over Ben worden steeds heftiger. Het wordt een obsessie voor haar, want Linde wil eigenlijk Ben voor haar zelf hebben. Ze ziet er uiterlijk toch ook veel beter uit dan Caroline. In de dagboeken staan de stukjes over de kinderloosheid van de buren uitvoerig beschreven en het seks hebben om de kinderen te krijgen, is Ben gaan tegenstaan. Zelf had Linde aan Henry doen voorkomen of zij geen kinderen kon krijgen, maar ze had er alles aan gedaan om te voorkomen dat ze zwanger zou raken. Als ze weer een keer boven in de slaapkamer bij de buren is, hoort ze de stem van Ben. Ze schrikt en denkt dat ze onverwacht terug zijn gekomen. Ze vlucht via de badkamer, maar een volgende keer merkt ze dat het Bens stem op het antwoordapparaat is geweest. Wanneer ze op een keer op straat een oud echtpaar heel liefdevol met elkaar ziet omgaan, neemt ze zich voor om nog een keer iets te hebben met een man. Dat moet dan wel Ben zijn. Ze kan niet wachten tot de buren terug zijn. In de tussentijd begint ze in Dordrecht dure en sexy kleding te kopen. Het kost een rib uit haar lijf en ze moet voorzichtig met geld zijn, want het bedrijf van Henry heeft laten weten dat de uitbetaling van het loon wordt stopgezet en dat ze alleen nog een dertiende maand krijgt en een gedeelte van het vakantiegeld. Ze zal ook uit financieel oogpunt een man moeten hebben, want de aandelen die ze heeft gehad, blijken na de koersdalingen (september 2001?) veel minder aard te zijn Henry had haar dat nooit verteld en ze was van mening dat ze over veel meer geld kon beschikken. Ook om die reden is Ben van harte welkom in haar leven. En dan komen de buren thuis. Maar er is vrij direct na hun thuiskomst een nieuwe deceptie voor Linde. Wanneer ze bij Caroline wat gaat drinken, hoort ze dat de buurvrouw in verwachting is. Ze denkt dat ze liegt omdat ze op die manier Ben van haar weg probeert te houden. Ze is nu echt geobsedeerd om de buurman over te nemen. Wanneer ze bij hem checkt of Caroline inderdaad in verwachting is, geeft hij dat toe. Maar tegelijkertijd laat hij ook zijn affectie voor Linde blijken. Die raakt helemaal in de ban van Ben. Ze moet hem hebben. Er komen ook mogelijkheden tot nader contact, want Ben gaat voor haar de dure auto proberen te verkopen. Hij geeft sjoege op haar avances en zeker wanneer hij erin slaagt om de dure auto voor een mooie prijs te verkopen, is ze helemaal verkocht. Ze probeert steeds contact met hem te krijgen en de mogelijkheid om seks met hem te hebben, dient zich spoedig aan, wanneer Caroline aangeeft doordeweeks naar een vriendin in Utrecht te gaan en waarschijnlijk bij haar zal blijven slapen. Ben en Linde zouden dan het rijk alleen hebben. Omdat Caroline ’s morgens altijd misselijk is, gaat ze eerst in bad zitten. Op de bewuste woensdag 2 augustus is Caroline ’s morgens zo misselijk dat ze haar vriendin wil afbellen. Linde maakt “liefdevol” haar bad klaar en ze heeft een volgende moordplan al klaar. Caroline heeft een radio op de badkamer aan staan en ze gooit het voorwerp in bad, waardoor de buurvrouw geëlektrocuteerd wordt. Weer een slachtoffer uit de weg geruimd. Dan kan de sekshappening met Ben gewoon doorgaan. Ze heeft de slaapkamer feeëriek verlicht en ze troont Ben mee naar boven, wanneer die van zijn werk thuiskomt. Die is nog niet thuis geweest en weet dus niet dat Caroline vermoord is. Wanneer ze in Lindes slaapkamer zijn, vraagt Ben hoe ze het allemaal geflikt heeft. Hij heeft door dat ze Henry heeft vermoord, omdat hij nadat Linde naar Breskens was vertrokken het huis had doorzocht en sporen van bloed had ontdekt. Ook rook de kamer heel erg naar bloed. Hij doet zich heel cynisch voor. Linde wil dit niet: weer een man die haar de baas is. Ze schreeuwt dat ze geen seks met hem wil; even voelt ze zich sterk en vrij. Maar hij is toch te dominant voor haar. Hij gebiedt haar naast hem te komen liggen.
Recensies Voor literaire thrillers en overige misdaadliteratuur is www.crimezone een geschikte site voor recensies. De redactie bespreekt de thriller van Kamphuis op 11 mei 2006. Vrijheid in gebondenheid In "Vrij" wordt het verhaal uitsluitend vanuit hoofdpersoon Linde verteld. Na een huwelijk van 20 jaar met een man die heeft bepaald wat goed voor haar is, houdt ze het voor gezien. Ze wil hem vermoorden om als vrij mens verder te kunnen leven. Maar zo gemakkelijk is dat nog niet? Zitten de plannen goed in elkaar? Klopt het scenario en wat te doen met onverwachte gebeurtenissen? Linde maakt een script. Op de achterflap van Vrij wordt naar mijn smaak teveel van het verhaal weggegeven. Dat is jammer. Omdat het boek geschreven is vanuit hoofdpersoon Linde komt de lezer veel te weten over haar gedachten, haar beweegredenen en haar drijfveren. Vrij is een boek dat vlot wegleest. Binnen een paar uur is het uit. Het is het debuut van de schrijfster en op de omslag staat ‘serialkiller uit liefde’. Deze vlag dekt de lading niet helemaal. Een boek dat heel dicht op de huid van de hoofdpersoon zit, een boek over behoefte aan vrijheid en onmacht om dit vorm te geven. De les lijkt te zijn dat je datgene wordt wat je bestrijdt. Na lezing van Vrij doemden vragen op over de hoofdpersoon Linde. Hoewel ze een vrouw lijkt te zijn die relatief normaal functioneert zit ze ook gevangen in haar eigen wereld met een zelfbeeld dat niet klopt. De vraag naar het karakter van Linde blijft teveel open. Een boek om snel te lezen, vlot geschreven en soms intrigerend. Op andere momenten niet helemaal geloofwaardig wat betreft karakterschets van de hoofdpersoon of het verloop van sommige gebeurtenissen. Een aardig debuut van Martine Kamphuis. Op de site van Kro-detectives werd ook een recensie over de thriller gepubliceerd. “Vrij” vertelt het verhaal over een mislukt huwelijk met desastreuze afloop. Die afloop is volledig beraamd door Linde, de hoofdpersoon in het verhaal. Daarna zou zij zich vrij zou moeten voelen en op zoek gaan naar het geluk in haar leven. De nieuwe partner dient zich al snel aan. Helaas, bij het realiseren van deze nieuwe vrijheid staat er nog iemand in de weg. Waarom is Linde in een koelbloedige seriemoordenaar veranderd? Spelen er andere motieven uit het verleden, waarmee zij haar eigen daden rechtvaardigt? Of is het haar interpretatie van de macht die mannen over haar hebben (haar vader, haar echtgenoot) waaraan zij wil ontsnappen en het heft (letterlijk en figuurlijk) in eigen handen neemt, waarmee zij voor zichzelf de moorden legitimeert? "Vrij" is het thrillerdebuut van Martine Kamphuis. Na haar studie geneeskunde specialiseerde zij zich in de psychiatrie, met name in de behandeling van mensen met gedragsproblemen. Uit bovenstaande samenvatting blijkt wel dat de hoofdpersoon Linde met een enorm gedragsprobleem zit. In tegenstelling tot de meeste thrillers is het van het begin af aan duidelijk wie de dader is. Het is dus beslist geen 'wie-heeft-het-gedaan' thriller. Het gaat juist om de vraag waarom zij de moord pleegt en op welke manier de dader wil voorkomen, dat haar daad bekend wordt. Martine Kamphuis slaagt er uitstekend in om daar een spannend verhaal van te maken. De voorbereiding tot de moorden, het plegen en het verdonkeremanen ervan, die verstoord worden door allerlei simpele dagelijks voorkomende activiteiten brengen een spanning in het verhaal die je niet verwacht van die dagelijkse dingen. Maar het gegeven dat Linde vrij denkt te zijn na het plegen van haar daden en kan gaan genieten van een leven dat zijzelf gekozen heeft, zonder de macht van mannen, loopt als de rode draad door het verhaal en maakt je nieuwsgierig naar de afloop. Wanneer wordt het ontdekt, wanneer komt de politie in beeld, gaat zijzelf om hulp vragen, krijgen haar familie en vriendenkring geen twijfels over haar functioneren. Ik heb het boek met veel plezier gelezen, af en toe deed het mij denken aan de boeken van René Appel, vooral wanneer het gaat over de psychische kanten van de hoofdpersoon. Christine van Dijk-Melis Over de schrijfster Er is nog niet veel bekend over de schrijfster. Martine Kamphuis specialiseerde zich na haar studie geneeskunde in de psychiatrie, met name in de behandeling van mensen met gedragsproblemen. Op haar vakgebied publiceerde zij diverse artikelen. “Vrij” is haar eerste roman.