De ijsdragers door Anna Enquist

Zakelijke gegevens Het boek De IJsdragers is geschreven door Anna Enquist. Het is een uitgave van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek ter gelegenheid van de Boekenweek 2002. Het boek telt 91 pagina’s, om het uit te lezen heb ik 2 ½ à 3 uur nodig gehad. Het is in Amsterdam uitgegeven door de Arbeiderspers in 2002 en opgedragen aan de dochter van de auteur: “Ik draag dit boek op aan mijn dochter
MARGIT

die mij met haar literaire kennis en haar
grote gevoelsbegaafdheid hielp het te voltooien.” Genre Het werk is een korte psychologische novelle over de (mis-)communicatie in een relatie. Eerste reactie Ik heb dit werk gekozen, omdat ik al eerder van Anna Enquist had gehoord en boeken van haar had gezien. Ze bleek een hele goede schrijfster te zijn van psychologische romans en aangezien ik daar nog niet echt iets van heb meegekregen leek het mij goed om dit boek te gaan lezen. De IJsdragers is een heel meeslepend en zwaar boek, ook al telt het nog geen 100 bladzijden. Ik moest een aantal keer diep ademhalen toen ik het uit had, om de sfeer van het boek een beetje los te kunnen laten. Het was zo meeslepend en direct geschreven dat je er eigenlijk niet om heen kan met je gevoelens, en hoewel de situatie heel herkenbaar is (of redelijk herkenbaar, het wordt vaker beschreven in films en andere bronnen) beleef je alles intens mee, doordat Enquist je precies laat voelen wat de hoofdpersonen ook voelen. Verdieping Samenvatting. In De IJsdragers wordt het verhaal verteld van Loes en Nico van der Doelen. Loes is lerares klassieke talen op een middelbare school en Nico is stafmedewerker van een psychiatrisch ziekenhuis, maar wordt later benoemd tot directeur. De oud-directeur gaat met pensioen en de plek moest opgevuld worden. Loes en Nico hebben een geadopteerde dochter, Maj. Zij is vlak voor haar eindexamen van huis weggelopen en Loes en Nico hebben haar nu, een half jaar later nog steeds niet gevonden en kunnen geen contact met haar krijgen. Dit feit verbergen ze allebei, Nico ziet het als een geheim wat ze bewaren en iets wat niemand hoeft te weten. Diep van binnen kan hij er niet mee omgaan, maar praat er verder niet meer over. Loes wil wel heel graag over Maj praten, maar dit lukt niet door de afwijzende houding van Nico hierover. Door deze kille verhouding stortten ze zich allebei op andere dingen. Loes op haar tuin waar ze een moestuin van wil maken. Ze haat het zand van de duinen waar ze wonen en stort zich haast iedere dag vol overgave op haar tuin. Op een dag komt er een jongen van het tuincentrum langs met tuingrond en Loes herkent hem als een oud-leerling van haar. Wessel ten Cate biedt haar aan om haar te helpen met de tuin. Ze neemt het aanbod graag aan en probeert te weten te komen of Wessel Maj misschien kent van school. Wessel laat hier niet veel over los, behalve dat hij haar als een medeleerling zag en wel goed met haar op kon schieten. Als Wessel er de volgende keer weer is, komt Loes er achter dat hij inderdaad nog contact heeft met Maj, maar verder is hij heel angstig en wil niets zeggen. Loes betaalt hem voor zijn werk en geeft 2.000 gulden mee voor Maj. Intussen heeft Nico het heel druk op zijn werk in het ziekenhuis. Hij wil graag de hele organisatie omgooien en alles reorganiseren, structureren en stappenplannen maken zodat patiënten zelf hun eigen leven weer op kunnen pakken. “Nico had het over chaos die je moest inperken, over duidelijke regels en afspraken, over beloning voor aanpassing en straf voor overtreding en de corrigerende invloed van de groep.” Zo gaat hij voorbij aan het eigenlijke waarom van iemand zijn ziekte en is het moeilijk om te begrijpen waar zoiets vandaan komt. Zijn stafmedewerkers kunnen dit ook moeilijk verkroppen en geven ook flink tegengas. Ze zeggen dat hij te hard van stapel loopt en dat ze al die veranderingen zo snel niet aan kunnen. Vooral de voorzitter, Jaap Molkenboer, neemt hierin het voortouw, Nico kan hem hierom dan ook niet uitstaan en meent dat Molkenboer hem zo veel mogelijk dwars wil zitten. Als Nico op een nacht uit zijn bed wordt gebeld met de mededeling dat het verblijfspaviljoen van het ziekenhuis, ‘Paviljoen Duinrand’, in brand stond. Daar aangekomen stond het krakkemikkige gebouw voor chronische patiënten in lichterlaaie. Op zijn zoektocht naar patiënten dicht langs het gebouw vond hij de stagiaire Eva Passchier. Zij zat in de bosjes besmeurd met rook en met blaren op haar gezicht te huilen. Ze had een patiënt levend zien verbranden, omdat ze niet bij hem kon komen om hem uit het gebouw te halen. Nico troostte haar, en ze eindigden zoenend in diezelfde bosjes, zo begon hij een buitenechtelijke verhouding. Ondertussen begint hij Loes ervan te verdenken een verhouding te hebben met de tuinman Wessel. De spanning en het ongenoegen op zijn werk loopt zo hoog op dat een aantal patiënten en wat medewerkers zich in zijn kantoor heeft verzameld om te demonstreren tegen zijn beleid. Hij wordt hier woedend om en denkt te weten wie deze mensen hiertoe aangezet heeft; Jaap Molkenboer. Hij wordt zo kwaad op hem dat hij hem een gebroken neus slaat. Hij liep hierna weg en liet Molkenboer liggen. Hij liep zomaar een eind richting de snelweg en vond daar een patiënt, mevrouw Van Overeem. Zij wilde per se oversteken om een kopje suiker te kunnen halen voor in de koffie. Met zachte dwang bracht hij haar terug naar het ziekenhuis, waar hij Eva tegen het lijf liep. Samen hielpen ze mevrouw Van Overeem naar binnen. Daarna nam hij Eva mee met de auto naar Antwerpen en daar overnachtten ze in een hotel. Hij dacht dat Eva hem gelukkig maakte. Loes is nu alleen thuis en maakt zich zorgen om Nico. De volgende ochtend belt hij haar en zegt dat het hem heel erg spijt dat hij met Eva weg gegaan is. Hij wil over Maj praten en opnieuw beginnen. De verbinding is slecht en ineens valt Nico weg. Die middag belt een politieagent aan, een brigadier, met de mededeling dat Nico verongelukt is. Hij was met zijn auto tegen een boom gereden en daarna in het kanaal van Willebroek belandt. Onderzoek van de verhaaltechniek. De schrijfstijl. Het verhaal is verteld vanuit het perspectief van afwisselend Nico en Loes. De ene keer is Loes aan het woord en de andere keer Nico. Je weet wie er aan het woord is door de ruimte waar ze zich bevinden, bijvoorbeeld als Nico buiten aan het wielrennen is of op zijn kantoor is en als Loes in de tuin aan het werk is of thuis werk van leerlingen zit na te kijken. Als ze allebei bij elkaar zijn is er een alwetende verteller die het verhaal vertelt, dat is iets gemakkelijker te volgen.
De ruimte. De vertelde tijd is niet echt heel duidelijk. Dat de tijd voorbij gaat merk je aan de gevoelens en gedachtegangen van Loes en Nico, maar er worden geen concrete tijdstippen genoemd. Het werk van Nico, zijn aanstelling tot directeur doet me vermoeden dat er ongeveer een half jaar tot een jaar verstrijkt. Maar het kan net zo goed een paar weken zijn. Het verhaal is redelijk chronologisch verteld, met kleine flashbacks tussendoor, die dan herinneringen zijn van Nico en Loes. De verteltijd is ongeveer 2 uur. Het is een boek wat redelijk makkelijk wegleest en de bewoordingen zijn vrij simpel. Het verhaal zou heel goed in deze tijd kunnen spelen maar ook een aantal decennia eerder. Het speelt zich af in de buurt van de zee. Loes en Nico wonen in een ruim huis in de duinen. Het verhaal speelt zich vaak daar af waar Loes en Nico zijn, dus in de tuin (Loes), in huis, in de auto (Nico), op Nico’s kantoor, in het ziekenhuis en in Antwerpen. De verhaalfiguren. De belangrijkste verhaalfiguren zijn natuurlijk Loes en Nico. Dit zijn twee round-characters en de personen waar ook verandering in plaats vindt. Loes wordt in de loop van het verhaal steeds sterker overtuigd van de dingen waar Nico fout zat en wat zij had moeten doen om Maj niet weg te hoeven laten lopen. Zij ziet dingen steeds helderder en probeert wel tegen Nico in te gaan, wat toch niet lukt, omdat ze bang is voor zijn reactie. Nico wordt van binnen steeds harder. Hij gaat in tegen iedereen die anders denkt dan hij en wil mensen niet te dichtbij laten komen, anders voelt hij zich bedreigd. Hoe ze eruit zien is niet echt duidelijk beschreven. Eva Passchier is de stagiaire met wie Nico een verhouding heeft, over haar kom je niets te weten behalve dat heel jong is. Een andere belangrijke figuur is Wessel ten Cate, hij is Loes haar tuinman en schijnt contact te hebben met Maj. De situaties. Je zou kunnen zeggen dat het verhaal aan de ene kant een informatieve opening heeft en aan de andere kant een opening in de handeling. Het verhaal begint met Loes die in de tuin werkt en haar gedachten verwoordt over haar afkeer van zand en hoe ze in dit huis zijn komen wonen. Je weet niet wat zich hiervoor heeft afgespeeld en je voelt gelijk al een soort spanning van iets wat verborgen moet worden gehouden. Aan de andere kant is dit het begin van de situatie waar de schrijfster wat over wil vertellen en wordt later alles duidelijk. Zo is het ook met het slot van het verhaal. Aan de ene kant is het een gesloten einde, Nico is omgekomen en wordt netjes begraven. Er zijn een heleboel mensen op de begrafenis die allemaal hun steun willen betuigen en Nico de laatste eer bewijzen. Het lijkt alsof het allemaal af is voor Loes. Aan de andere kant is dat niet zo, omdat Maj nog steeds niet gevonden is en Loes nog steeds geen contact met haar heeft. Zo kun je blijven gissen naar hoe het met Loes verder zal gaan. Op zoek naar de thematiek Het thema van het verhaal is communicatie en de problemen die eruit volgen als je niet goed met elkaar kan communiceren in een relatie. Deze problemen worden in dit verhaal veroorzaakt doordat Loes en Nico allebei geen kinderen kunnen krijgen. Nico voelt zich hier verantwoordelijk voor, omdat hij onvruchtbaar zaad bleek te hebben. Hij voelt dit als een imperfectie, terwijl Loes een verkleefde eileider heeft (ze hadden zich samen laten onderzoeken) door een verwaarloosde infectie, en daarom adopteren ze samen een kind. Nico wilde dat Maj ook perfect was en Maj probeerde aan zijn verwachtingen te voldoen, maar dit is haar tegen het eindexamen waarschijnlijk te veel geworden. Ze hadden al eerder hulp moeten vragen, want het ging al langer niet goed, Maj liet zich alles zeggen door Nico. Hij wilde alleen geen verdere hulp, want dan zou hij moeten erkennen dat hij zelf gefaald had en dat kon hij niet. Toen Loes en Nico na een avondje bioscoop terug kwamen was een kleine sporttas verdwenen, samen met Maj. Sindsdien zwijgen ze hierover, omdat dit weglopen hem steeds deed denken aan zijn ‘falen’. Dit verwoestte uiteindelijk hun huwelijk. Loes maakt op een gegeven moment de vergelijking met ijsdragers die ijs van boven op een berg naar beneden dragen voor de rijkere mensen die in de zomer behoefte aan koelte hebben. Zij dragen die zware last van boven tot aan beneden en mogen het ijs niet laten smelten en mogen niet opgeven. Zo zijn ook Loes en Nico twee ijsdragers die een zware last met zich meedragen. Plaats in de literatuurgeschiedenis Anna Enquist werd in juli 1945 als Christa Boer in Amsterdam geboren. De familie boer verhuisde naar Zuid-Holland en Anna ging naar het Christelijk Lyceum in Delft. Hier ontdekte ze haar liefde voor poezie door haar leraar Nederlands, de dichter Dick Steenkamp. Na haar gymnasium studeerde ze klinische psychologie in Leiden, waarna ze op het Koninklijke Conservatorium in Den Haag haar oude hobby piano weer oppakte. Beide studies combineerde ze in haar eerste baan als schoolpsycholoog en docent psychologie aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam. Sinds 1987 is zij psychoanalytica bij het Psychoanalytisch Instituut in Amsterdam. Anna schreef al langere tijd, maar begon pas later met publiceren. Haar eerste gedichtenbundel “Soldatenliederen” kwam uit in 1991. Het maakte veel indruk en ze won de C. Buddingh-prijs. Haar eerste roman kwam in 1994 uit, “Het Meesterstuk”. Hierna volgde nog “Het geheim”. Al haar andere producties zijn gedichtenbundels. En als laatste verscheen “De IJsdragers” als boekenweeknovelle in 2002. Nico is een psychiater, dat is dus typisch iets dat uit haar eigen levenservaring komt. Hier weet zij zelf veel van dus kan ze er veel over schrijven. En natuurlijk zijn er meer problemen in het boek die je ook zou kunnen linken met de psychiatrie. De relatie problemen die komen psychiaters/psychologen vast vaak tegen in hun werk. En het zelf geen kinderen kunnen krijgen vormen waarschijnlijk ook een probleem voor veel koppels en kunnen dus bij psychologen of psychiaters terecht komen. Dit werk is een paar jaar geleden geschreven en de tijd is zo ongeveer nog hetzelfde als nu; ons bestaan is vaak jachtig en druk, we willen er goed uitzien en indruk maken op mensen (iets wat eigenlijk van alle tijden is). Dit is in deze tijd vaak een reden waarom relaties niet werken en waarom mensen langs elkaar heen leven en dat is wat er ook gebeurt in dit verhaal.
Beoordeling Het verhaal bevatte een aantal elementen die op mij een heel positieve werking hadden, het was heel aangrijpend, omdat het zo direct en persoonlijk geschreven was. Het was heel makkelijk om me in de personages in te leven, vooral ook omdat de situatie heel herkenbaar is. Ook was het heel ontroerend om te lezen hoe Loes eigenlijk steeds meer wegkwijnt bij de gedachte dat ze Maj nooit meer terug zal zien en een wildvreemde een groot bedrag meegeeft om aan Maj te geven. De passage die mij het sterkst aanspreekt is de passage waarin Nico tijdens de brand vreemd gaat met de stagiare Eva. Het voelde heel onwerkelijk dat iemand die zo dichtbij staat en waarvan je de gedachten redelijk goed kent overspel pleegt en niet trouw is aan zijn vrouw. Ik kan het voor mezelf niet voorstellen dat ik zoiets zou doen, of dat mijn vriend zoiets zou doen en ook kan ik er niet bij hoe je ooit tot zoiets aangezet kan worden. Aan de andere kant was het wel vrij duidelijk hoe het gebeurde en dat maakt het zo apart. Het taalgebruik is heel toegankelijk en goed te volgen. Er worden geen moeilijke bewoordingen gebruikt en dat maakt het makkelijker te begrijpen en daardoor staat het ook dichter bij je eigen wereld dan andere literaire werken, omdat je niet de moeilijke woorden hoeft te interpreteren. Ik zou een ander zeker aanraden dit boek te lezen, dit geeft aan dat een literair werk niet saai is en ook zeker niet moeilijk, maar zelfs spannend en heel goed te begrijpen en over een veel terugkomend probleem kan gaan. Recensie Ik ben het niet helemaal eens met deze recensent. Hij stelt op het einde dat dit verhaal te veel in de sfeer blijft van de huis-tuin-en-keukenpsychologie. Ik vind dit een wat neerbuigende opmerking die niet nodig is, omdat je in een verhaal van 100 pagin’s of minder dit thema inderdaad niet breder kan behandelen. De manier waaarop Enquist dit gedaan heeft vind ik heel goed en niet zomaar weg te schrijven als huis-tuin-en-keukenpsychologie. Verder is hij wel redelijk positief over De Ijsdragers en over Enquists boodschap, dat is iets wat ik wel waarderen kan. Schrijver: Enquist, Anna
Titel: IJsdragers, De
Jaar van uitgave: 2002
Bron: CV-koers
Publicatiedatum: Maart 2002
Recensent: Tjerk de Reus
Recensietitel: Een bekend psychologisch lesje
Het boekenweekgeschenk van dit jaar, De IJsdragers van Anne Enquist, heeft een tamelijk psychologische inslag. Rationeel staat tegenover emotioneel - wat kan dat niet allemaal opleveren! Enquist maakt in elk geval duidelijk dat je nooit ongestraft je emoties kunt wegstoppen. Daarom is de psychologie een belangrijke wetenschap en in de psychiatrische zorg mogen we nooit te snel uit zijn op resultaat. Vindt Enquist. Want haar novelle is vooral een betoog tegen haters van de softe sector.In het dagelijks leven was Anna Enquist (1945) lange tijd psychoanalytica. Naast psychologie studeerde zij piano en ze was als musicus verbonden aan het Sweelinck Conservatorium. Literair gezien leidde zij een onopvallend leven, totdat in 1991 haar eerste gedichtenbundel, Soldatenliederen, in de boekhandel lag. Het werd een overweldigend succes. Vrijwel alle literatuurcritici vielen voor haar verskunst, maar ook het grote publiek ontdekte haar al snel. Zij werd in korte tijd een van de meest gelezen dichteressen van Nederland. In snel tempo volgden nieuwe gedichtenbundels, de meest recente is Hier was vuur (2002). In 1994 debuteerde zij als prozaschrijfster met Het meesterstuk, waarvan 28 drukken verschenen. Definitief brak zij als prozaïst door met Het geheim in 1997. Voor deze veel verkochte roman ontving zij de Trouw-publieksprijs. Enquist past prima in het rijtje auteurs dat de afgelopen jaren het boekenweekgeschenk mocht schrijven. Connie Palmen, Adriaan van Dis en Arnon Grunberg - om enkelen te noemen - hebben hetzelfde vermogen bij een breed publiek aan te slaan. Het boekenweekgeschenk wordt zo'n driekwart miljoen keer uitgereikt tijdens de boekenweek. De massa zal best raad weten met de novelle van Enquist, vooral ook omdat zijzelf er goed op gelet heeft dat het verhaal 'niet te moeilijk' zou zijn. Bij de persconferentie van het CPNB meldde zij dat ze zich had gerealiseerd dat de meeste mensen haar boekje meekrijgen zonder dat ze erom gevraagd hebben. Ze had er alles aan gedaan, zo vertelde ze, om het zo verteerbaar mogelijk te maken. Nu is dat haar wel toevertrouwd, maar het brengt wel een gevaar met zich mee. In haar werk scheert zij soms rakelings langs de grens van voorspelbaarheid en kitsch. Die zwakte doet zich met name voor in haar poëzie, maar ook in haar proza zijn hiervan voorbeelden. Hoe pakt dit uit in haar boekenweekgeschenk? Het zit op het randje. Je bestaan vormgeven
De IJsdragers bevat een hedendaags verhaal. Het is de geschiedenis van de relatie tussen Nico van der Doelen en zijn vrouw Loes. Het is een problematische liefde, die catastrofaal eindigt. Nico is psychiater, zijn vrouw is docent Latijn en Grieks op een middelbare school. Ze zijn tegengestelde persoonlijkheden. Men beweert vaak dat een duurzame relatie uit tegengestelde karakters moet bestaan, omdat de wederzijdse aanvulling houvast geeft. Dat mag zo zijn, in deze novelle werkt het anders. Nico is een man die alles wat onzekerheid geeft, wil uitbannen. Hij is een voorstander van een heldere structuur, waarbij hij alles onder controle houdt. Hij negeert het simpele gegeven dat er in het leven veel zaken zijn die je boven het hoofd groeien, of lasten die op een onverwacht moment te zwaar blijken te zijn. 'Keuzes! riep Nico. Keuzes maken betekent verantwoordelijkheid op je nemen, je eigen bestaan vormgeven, iemand zijn!' Als hij op bepaalde momenten ervaart dat het zó eenvoudig niet ligt, schudt hij die gedachten van zich af: 'Beroerd werd hij van zijn gedachten. Hij rechtte zijn rug, schudde zijn hoofd en voelde hoe zijn voeten contact hadden met de vloer. Onmacht is een nutteloos gevoel, het verlamt en maakt mismoedig. Weg ermee, naar buiten, actie'. Als het gaat om zijn werk als psychiater, houdt Nico er ook een rigide en rationele visie op na, waarbij nut en effect de belangrijkste doelstellingen zijn. Bij de inrichting waar hij werkt is een 'chronische afdeling', waar cliënten verzorgd worden aan wier psychische stoornis weinig tot niets te doen is. Nico wordt directeur van de psychiatrische inrichting en hij wil meteen die afdeling opheffen, omdat herstel en vooruitgang daar niet gerealiseerd worden. 'Patiënten moeten werken aan hun genezing, in duidelijke stappen. Met haalbare doelen en eigen verantwoordelijkheid. [...] Patiënten aanspreken op hun eigen aandeel, hun taak daarin. Ze keuzes laten maken, vooruit leren kijken, verantwoordelijkheid stellen'. Het is relevant dat Enquist Nico's karakter op dit punt duidelijk neerzet (zij het met te veel nadruk, maar dat is voor het grote publiek), omdat er in het leven van Nico en Loes een 'oncontroleerbaar punt' is geweest. Hun enige dochter bleek psychische moeilijkheden te hebben, was onhandelbaar en verdween tenslotte uit huis. Ze hebben geen enkel contact meer met haar en dat vreet aan Nico en aan Loes - alleen zíj is bereid dat te erkennen. Gewroet

Het huis dat Nico en Loes bewonen staat aan de rand van een duingebied. In hun tuin wil weinig groeien, omdat de zandgrond slechts vruchtbaar is voor een beperkt aantal planten. Loes doet er alles aan om een mooie tuin aan te leggen, maar de strijd tegen de natuur is niet gemakkelijk. Haar aangelegde grasveld, wordt zomaar door een mol doorgraven tot een chaos. Loes heeft oog voor dit proces; het wordt een symbool voor haar erkenning van het diep emotionele probleem van hun gezinssituatie. Je kunt afspreken erover te zwijgen en het uit je leven bannen, maar het keert toch weer terug, als onverwerkt verleden. Nico voelt dat verleden wel aan zich trekken, maar uit zijn beleid als directeur-psychiater wordt duidelijk dat hij zelf weigert zijn verleden onder ogen te zien. Zijn vrouw denkt: 'Wie geestesziek was had er waarschijnlijk meer aan dat iemand probeerde zijn verhaal te reconstrueren dan dat er een schema van regels werd opgelegd.' Maar nee, Nico ziet er niets in. Gewroet in een moeilijke jeugd haalt ze onderuit.' De les uit dit boekenweekgeschenk is tamelijk eenvoudig. Wie met brokken onverwerkt verleden rondloopt, is als een ijsdrager die met een zware kille last door berglandschap loopt. Dat breekt je op. Daarom: zie je eigen emoties onder ogen en denk niet te min van de psychologie en de psychiatrie. Dat is de toch wel wat vlakke inhoud van De IJsdragers, dat verder best vaardig is geschreven en vlot wegleest. Maar het blijft allemaal wat te veel in de sfeer van de huis-tuin-en-keukenpsychologie. N.a.v. De IJsdragers. Novelle door Anna Enquist. Uitgave van de CPNB, Amsterdam 2002, 92 blz. Tijdens de Boekenweek (13 t/m 23 maart) gratis bij aankoop van minstens 11,11 Euro aan Nederlandstalige boeken.