De wetten – Connie Palmen 1 Thema In De wetten komt de ik-persoon (Marie Deniet blijkt later) een aantal mannen tegen, naar wie ze op bepaalde manieren naar verlangt. Hij lijkt vaak het ‘iets’ te zijn waar ze al jaren naar op zoek is, maar ze houdt nooit echt van hem. Wat ze ook voor hen voelt, de mannen lijken nog meer naar haar te verlangen dan zij naar hen. De beroepen/levensinstellingen zijn deze: de astroloog, de epilepticus, de filosoof, de priester, de fysicus, de kunstenaar en de psychiater. Deze laatste is de enige met wie ze geen soort van verhouding heeft. Daarnaast studeert ze filosofie en zie je haar gedachtegang langzaam veranderen door wie ze tegenkomt. 2 Vertelwijze Er komen heel veel beschrijvingen in het boek voor. Er gebeurt eigenlijk helemaal niet veel, maar omdat alle gedachten, levensinzichten en opvattingen van allerlei zaken uitgebreid besproken worden, wordt het toch een dik boek. De vele dialogen lijken eigenlijk meer monologen die afgewisseld worden door monologen van de ander. Het heden in het boek (meestal verleden tijd) wordt een keer afgewisseld met een herinnering in het verleden, waarbij in de tegenwoordige tijd geschreven wordt.
3 Titel, ondertitel en motto De wetten... ik denk dat hiermee de sociale wetten zoals zij ze opvat bedoeld worden, die door sommige mannen worden overschreden of juist benadrukt. Een voorbeeld hiervan: als je naar degene tegenover je glimlacht, ‘hoort’ die ander terug te glimlachen. De fysicus doet dat dus niet, wat haar erg verwart, maar het is ook de eigenschap waar zij op valt. Ook kunnen hier de wetten van hoe je hoort te leven, het leven hoort op te vatten. Want iedereen denkt hier weer anders over, heeft een andere leefstijl en een andere instelling. ‘Als ik val zal ik huilen van geluk’ (Samuel Beckett) is het motto. De uitleg hiervan wordt als volgt in het boek gegeven: Je kunt verlangen naar de val, naar het stoppen met leren, blijven steken, ophouden met je te ontwikkelen. Op een gegeven moment komt ze bij de psychiater terecht en dan zegt ze dit. 4 Opbouw Het boek is in zeven hoofdstukken verdeeld, elk hoofdstuk een andere man. De titels van deze hoofdstukken heb ik bij het thema gegeven, want deze komen overeen met de man (ofwel het beroep daarvan) met wie ze dan omgaat. 5 Personages Van alle personages die uitdrukkelijk in het boek voorkomen zal ik een beschrijving geven. · Marie Deniet is de hoofdpersoon: een jonge vrouw (in 1980 is ze 24 jaar), nogal onzeker en ze handelt sterk intuïtief. Ze heeft een grote drang naar kennis en wil alles in structuren onderbrengen. Het is moeilijk om haar karakter even in kaart te brengen omdat daar eigenlijk het hele boek overgaat. Haar kamer is een grote bende met stapels bladen en boeken waar ze denkt ooit nog iets aan te hebben. In zes jaar tijd ontmoet ze zeven mannen, die grote invloed op haar leven en denken hebben. · De astroloog Miel van Eysden. Marie ontmoet hem in 1980, in het antiquariaat waar ze werkt. Hij raadt meteen haar sterrenbeeld en ontleedt daarna haar persoonlijkheid op basis van een horoscoop (‘Je bent een filosofische hoerenengel,’ grinnikte hij.) Hij noemt haar ‘monsieur Lune’, in het Frans omdat hij regelmatig voor een tijdje naar Frankrijk vertrekt, naar vrienden en naar de natuur. Hij is een eenzame, op het eerste gezicht afstotende man, door een liefdeloze jeugd getekend. De astrologie is voor hem een manier om zijn leven zin te geven door middel van kosmische verbanden. Hij kan ‘de onverschilligheid van het lot’ niet verdragen en zoekt daarom steun door zichzelf op te noemen in ‘een groot verhaal’. · De epilepticus Daniël Daalmeyer ontmoet ze voor het eerst bij een college over Thomas Mann in 1981. Hij heeft epileptie en weet dat op een bijzondere manier een beeld te geven: een elf die op zijn hypofyse zit en af en toe geintjes met hem uithaalt, zodat hij epileptische aanvallen krijgt. Marie raapt hem op tijdens zo’n aanval en vanaf dan noemt hij haar Theresa. Daniël filosofeert over de betekenis van verschillende ziekten en de samenhang met het karakter van de eigenaar. Hij probeert haar te zoenen, maar dat wil Marie niet. · De filosoof prof. Guido de Waeterlinck, van wie Marie vanaf 1982 colleges volgt. Hij imponeert haar doordat hij ‘het gezicht’ heeft, maar naarmate ze hem beter leert kennen vindt ze hem toch niks. Een man, Lászlo Kovács, uit het oude groepje mensen dat altijd De Waeterlincks colleges overal volgt, wordt verschrikkelijk verliefd op haar. Guido zegt haar dat ze ‘een soort synthese tussen hartstocht en afstandelijkheid’ bezit die waarschijnlijk de voorwaarde vormt voor ware creativiteit; zelf bezit hij dit vermogen niet. De Waeterlinck is niet de eerste die ‘het gezicht’ heeft, ook Maurits, docent maatschappijleer met wie ze op de middelbare school een verhouding had, had dit. Aan hem staan enkele herinneringen in dit hoofdstuk. · De priester Clemens Brandt, naar wie De Waeterlinck Marie verwijst als een meer eigentijdse collega. Eigenlijk is hij geen priester meer maar zo ziet Marie hem. Ze schrijft een stuk over wat literatuur is, dat hem enorm boeit en waarover ze nog een tijd discussiëren. Marie is een fan van Foucault maar Brandt vindt Derrida veel beter. Hij vindt ook dat een wereld buiten de tekst ondenkbaar is geworden. Tijdens de tweede ontmoeting vertelt de lelijke, gebochelde man dat hij zich af en toe door ‘speciale hoeren’ laat afranselen. Die avond kleedt Em, zoals hij haar noemt, hem uit, zonder zoenen en liefde, maar wel zo dat ze als ze later wakker wordt vol van walging in bed ligt. · De fysicus Hugo Morland. De dood (misschien zelfmoord) van de astroloog brengt haar in 1984 in contact met diens vriend Hugo die haar een brief schrijft om haar op de hoogte te stellen van Miel van Eysden. Marie bewondert hem om zijn kalmte. Hij zegt dat hij fysicus is geworden omdat hij geen enkele vorm van autoriteit verdraagt en dat hij zo de bestaande, gezaghebbende wetten omver kan werpen. Ze hebben tot de dag van de begrafenis een voor hem buitenechtelijke seksuele relatie. Daarna gaat de van oorsprong Nederlandse man weer terug naar Frankrijk waar zijn vrouw op hem wacht. · De kunstenaar Lucas Asbeek, met wie Marie vlak na haar doctoraalexamen in 1985 kennis maakt. De door haar bewonderde kunstenaar die geen kunstenaar meer wil zijn, omdat hij niet meer wil dat anderen betekenis geven aan zijn werk. Marie probeert hem duidelijk te maken dat mensen ‘betekenisdieren’ zijn en dat geen mens zich dus kan onttrekken aan de betekenistoekenning. Maar Lucas weigert een personage te worden als in een boek. Hij meent dat de taal - dat wil zeggen: het betekenis geven - het zicht op de werkelijkheid juist blokkeert. Marie houdt deze keer echt veel van hem en doet haar best hem alles naar de zin te maken. Ze zakt alleen steeds dieper weg, stopt met eten en begint te roken en te drinken. Lucas stuurt haar naar de psychiater en vertrekt. · De psychiater Daalmeyer (de vader van Daniël). Aan hem vertelt ze in het laatste hoofdstuk over haar leven tot dan toe, allemaal monologen van Marie Deniet. Ze kan geen betekenis meer geven aan haar leven en roept daarom zijn hulp in. Hij vraagt haar alles op te schrijven en zo zou deze roman ontstaan zijn. 6 Historische tijd Het verhaal speelt zich af tijdens de jaren 1980-1986, wat af te leiden is uit de verhalen omdat dat wordt gezegd. Deze tijd is niet echt van belang voor de handeling, het zou ook nu kunnen gebeuren; het ‘tijdperk’ is wel van belang denk ik. 7 Plaats en ruimte Het verhaal speelt zich af in Amsterdam, vooral in de Pijp waar haar woning en het Antiquariaat staan. Ook deze plaats is niet erg van belang denk ik, het kan zich in iedere stad met een universiteit afspelen. 8 Tijdsduur Het verhaal duurt zo’n zes jaar. Er zitten wel versnellingen in het verhaal maar die zijn niet echt opvallend.
9 Tijdsvolgorde Bijna alles is chronologisch verteld, slechts één keer wordt een herinnering uit het verleden opgehaald, namelijk de verhouding met de maatschappijleer-leraar. Dit wordt nog even verteld om duidelijk te maken op wat voor mannen Marie valt (oudere en wanhopige mannen). 10 Perspectief Het verhaal is in feite door Marie Deniet zelf geschreven, dus personaal. 11 Idee Er zit volgens mij geen bepaalde bedoeling achter dit verhaal, ik heb het er althans niet uit kunnen halen. De auteur Alegonda Petronella Hubertina Maria Palmen, roepnaam Connie, werd geboren op 25 november 1955 te Sint Odilienberg, een kloosterdorp vlakbij Roermond. Als kind wilde zij non of, liever nog, priester worden, maar het verblijf op een nonnenschool maakte een eind aan haar geloof en zij koos op de middelbare school voor literatuur en filosofie. Na een opleiding pedagogie te hebben gevolgd in Roermond, ging Palmen, 22 jaar oud, naar Amsterdam om filosofie en neerlandistiek te studeren. Zij sloot haar studie af met een scriptie over Socrates (net als Marie dus). In 1986 studeerde zij cum laude af als neerlandica met een scriptie over In Nederland van Cees Nooteboom. Nog tijdens haar studie publiceerde Palmen enkele korte verhalen in De Held en Optima. In 1991 verscheen haar debuutroman De wetten, waarmee zij op slag beroemd werd. In vijf jaar tijd beleefde het boek ruim twintig drukken met een oplage van meer dan 170 000 exemplaren. Vanwege dit enorme succes kreeg Palmen een Gouden Ezelsoor, de prijs voor het best verkochte boek. Vertalingen van de roman verschenen onder meer in het Engels, Frans, Duits en Italiaans. Vervolgens gaf zij een essay uit onder de titel Het weerzinwekkende lot van de oude filosoof Socrates (1992). Met De vriendschap publiceerde Palmen in 1995 haar tweede roman, die eveneens een bestseller bleek te zijn. Het boek werd bovendien bekroond met de Trouw Literatuurprijs, de lezersprijs van het Vlaamse tijdschrift Humo en de AKO literatuurprijs. Maar het verschijnen van de roman werd overschaduwd door het plotselinge overlijden van Ischa Meijer, haar geliefde. Haar derde roman, I.M. gaat over Ischa Meijer. Haar status als succesauteur bevestigde Palmen opnieuw in 1996 toen zij met Adriaan van Dis volle zalen trok tijdens hun literaire tournee door Vlaanderen en Nederland. Mijn mening Een moeilijk maar wel een mooi boek, c’est mon opinion. Het duurde wel even voor ik lekker ‘in’ het boek zat, en zo duurde het ook weer even voor ik er weer ‘uit’ was, het bleef best een beetje nazinderen om het zo maar te zeggen. De zinnen die gebruikt worden zijn niet moeilijk, maar de onderwerpen, het filosofische in het boek wel en dat maakt het af en toe lastig om te lezen. Ik zou dit boek niet aanraden aan klasgenoten van mij, pas over een paar jaar. Misschien moet ik het dan nog eens lezen, omdat ik het dan wat beter snap. Ik vind het wel knap dat iemand zo’n karakter kan bedenken, daar moet wel wat van Palmen zelf in zitten, anders lijkt het mij onmogelijk. Ik vond het een mooi boek, maar volgende keer neem ik geen boek van Connie Palmen, dan ga ik een ander (makkelijker) boek uitzoeken.