Zakelijke gegevens Auteur: Annejet van der Zijl
Titel: Sonny Boy, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2005- 6, 235 blz. (eerste druk: 2004) Genre: Roman, Literaire non-fictie Eerste reactie Mijn moeder had weer een boek gekocht, wat ze zelf erg mooi vond en ze zei dat ik het vast ook mooi zou vinden. Ze vertelde dat het een waar gebeurd verhaal is uit de Tweede wereldoorlog en dat sprak mij erg aan. De flaptekst zag er wat saai uit, maar toch ben ik er maar aan begonnen. En daar heb ik nooit spijt van gekregen, want ik vond het een erg mooi boek. Omdat het waar gebeurd was, greep het me extra aan. Het verhaal was erg zielig, maar niet overdreven droevig of sentimenteel, gelukkig. Ik heb ook weer heel wat over het vroegere leven in Suriname en de Tweede Wereldoorlog geleerd. Samenvatting In de proloog wordt Waldemar geïntroduceerd. Het is een Surinaamse jongen die in Suriname woont. Het is op dat moment 1923 en Waldemar houdt er ontzettend van om in de Surinamerivier te zwemen. In 1928 kijkt Rika Hagenaar-van der Lans terug op haar leven. Op dat moment is ze net weggegaan bij haar echtgenoot, Willem Hagenaar. Ze komt uit de streng katholieke familie Van der Lans en ze is een knappe meid. Op 16 jarige leeftijd werd ze verliefd op Willem, die protestants was opgevoed. Dit leidde toch hevig verzet bij de familie, maar uiteindelijk gaven ze toe aan de liefde van Rika voor Willem. Ze gaven zelfs toestemming voor een huwelijk, dat dan ook plaatsvond. Ze hebben een erg goed leven in Den Bosch en krijgen 4 kinderen. Willem, Lamertina, Jan en Henk Maar dan moet Willem voor zijn werk verhuizen naar Goedereede, een klein plaatsje op een eiland in Zuid-Holland. De overgang is groot van het vrije Den Bosch naar het conservatie boerdendorp. Rika probeert zich aan te passen aan de situatie, maar dit lukt niet. Dit leidt tot ruzies met Willem waarbij hij haar zelfs zal slaan en uiteindelijk besluit ze te vluchten naar haar familie in Den Haag. Ze gaat bij haar zus Jo wonen en ook haar kinderen trekken in. Rika is inmiddels al bijna 40. Ze besluit om voor de kost een pension op te zetten. Al vrij gauw komt er een eerste klant. Het is de 20 jarige Waldemar, afkomstig uit Suriname. Ze kan al snel erg goed opschieten met Waldemar en ook de kinderen kunnen goed overweg met deze exotische man. Maar als blijkt dat Waldemar en Rika een relatie hebben, voelen 2 van de kinderen (Willem en Jan) zich verraden en vluchten naar hun vader in Goedereede. Hij is razend als hij hoort dat zijn ex-vrouw een relatie heeft met een neger. Hij probeert alle kinderen op te eisen, wat hem met juridische dreiging en advocaten ook lukt. Ze mogen dan ook geen contact meer met hun moeder hebben. Een zwaar verlies voor Rika. Ze stuurt haar kinderen elke week brieven en cadeautjes. In 1929 bevalt Rika van een zoon, Waldy genaamd. Ze geven hem de bijnaam ‘Sonny Boy’. Rika en Waldemar zijn blij, maar andere mensen niet. Haar familie en vrienden willen niets meer met haar te maken hebben; terwijl ze officieel nog getrouwd was met Willem, heeft ze een kind van een neger gekregen! Een ware schande! Toch zijn Rika en Waldemar gelukkig, hoewel ze het ook financieel niet gemakkelijk hebben. Rika is de rijkdom met Willem nog gewend, terwijl ze nu keihard moet werken voor het geld. Ze betaalt ook Waldemars studie, die uiteindelijk ook afstudeert en een baan vindt. Dan verhuizen ze naar Scheveningen, waar Rika opnieuw een pension start, genaamd pension Walda. Ditmaal is het een groots succes. Vanwege haar hartelijkheid en goede kookkunsten staan er slechts lovende woorden in het gastenboek. Er komen steeds meer gasten en het gaat ze voor de wind, totdat de oorlog uitbreekt in 1940. Aanvankelijk zijn de gevolgen niet zo groot, behalve dan dat er regelmatig Duitse soldaten in het pension overnachten. Deze zijn ook zeker niet onvriendelijk en Rika maakt zich daarom niet zoveel zorgen om de oorlog. Maar dan komt het bericht dat van Scheveningen één grote verdedigingsvestiging gemaakt wordt. Rika krijgt een nieuw huis, waarin ze o.a. (Joodse) onderduikers gaat opvangen, op aandringen van verzetsman Kees Chardon. Aanvankelijk vooral vanwege het geld wat het oplevert, maar later puur uit liefde en zorg voor de bedreigde mensen. Rika is echter niet heel erg voorzichtig. Op een dag worden ze verraden en ze belanden in de gevangenis. In de gevangenis zijn ze 7 jaar getrouwd. Rika wordt ondervraagd door de uiterst beruchte NSB’er Kapteit, die later zelf de doodstraf zou krijgen. Ze wordt veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf wegens ‘Judenhilfe’. Ze wordt overgeplaatst naar het als tamelijk gunstig bekendstaande kamp Vught. De omstandigheden zijn hier niet onmenselijk en ook Waldemar en Kees Chardon bevinden zich in dit kamp, zij het op de mannenafdeling. Toch krijgt ze hier Waldemar nog voor een laatste keer te zien. Dan worden ze getransporteerd naar verschillende Duitse kampen. Rika komt terug in het Duitse kamp Ravensbrück. Ze dacht dat het er ook nog wel te doen zou zijn, maar niets is minder waar. Het is er zwaar overbevolkt, er heersen ziektes en het is er een complete chaos. Contact met het thuisfront d.m.v. brieven zit er ook niet meer in. Als er dysenterie uitbreekt, is Rika één van de zieken. Ze wordt apart gezet en overlijdt. Waldemar zal het langer uithouden, zo blijkt later. Het gaat niet goed met Sonny Boy. Nederland is op dat moment al bevrijd. Eerst had Sonny Boy bij zijn grootouders gewoond, maar die konden de zorg niet meer aan. Vervolgens was hij naar zijn favoriete tante Jo gegaan. Hij had via het Rode Kruis gehoord wat er met zijn moeder is gebeurd en over zijn vader wist hij aanvankelijk nog niets. Hij had grote psychische problemen en psychologen raadden hem aan om zijn leven op te schrijven. Dit lukt hem echter niet. Hij gaat studeren en trouwt, maar het huwelijk mislukt. Dan wordt er in de epiloog verteld over Waldemar. Het is op dat moment 3 mei 1945, bijna het einde van de oorlog. Waldemar is aan de gruwelijkheden van het gevangenkamp ontsnapt en bevindt zich op een cruiseschip, waar alle gevangen opgezet waren. Uitgerekend door een Amerikaanse bommenwerper wordt het schip gebombardeerd. Waldemar heeft de keuze tussen aan boord blijven en zwemmen. Hij kiest, als fervente zwemmer, voor het laatste. Hij haalt zelfs de oever maar daar aangekomen wordt hij door panikerende Duitse soldagen doodgeschoten. ”Bloed mengde zich met ijskoud water, maar Waldemar voelde al geen pijn meer. Hij wiegde op de golven, en de zee spoelde alle vuil en ellende van hem af. Het water was zijn vriend, zoals het dat altijd was geweest”
Schrijfstijl/taalgebruik Het boek is eenvoudig te lezen en worden weinig moeilijke woorden gebruikt. Vanaf het begin van het boek kan je merken dat Van der Zijl grote talenten heeft als schrijfster. Ze schrijft erg vloeiend en op een manier dat je graag verder wilt lezen. Overigens komen er ook veel brieven in het verhaal voor, die slechts zijn herschreven uit echtbestaande brieven. Ruimte (plaats en tijd) Het verhaal speelt zich af in de 20e eeuw. De episode speelt zich af in Suriname in 1923. Voor de rest speelt het verhaal zich af in Nederland, tot 1945. Daarna wordt er nog wat ingegaan op het leven van Sonny Boy na de oorlog. Plaatsen waar het verhaal zich afspeelt zijn: Suriname, Den Haag, Scheveningen, concentratiekampen, gevangenis en misschien nog wel meer plekken. Het verhaal is aardig chronologisch, behalve de proloog en epiloog en na de epiloog, als Rika terugkijkt op haar leven. Verhaalfiguren Rika Hagenaar-van der Lans
Dit is de hoofdpersoon van dit boek. Ze trouwt eerst als katholieke meid met de protestantse Willem. Dit huwelijk loopt op de klippen. Rika is een uiterst zorgzame vrouw, die goed voor haar kinderen zorgt en ook perfect voor de kostgangers in haar pensions. Ze is een tamelijk rebelse vrouw, omdat ze gewaagde relaties aangaat en voor niets of niemand terugdeinst. Zelf de beruchte NSB’er Kaptein kon niets uit haar krijgen, wat hem ook frutstreerde. Ze houdt ontiegelijk veel van haar kinderen en het is een van de zwaarste straffen die je haar kon geven, dat ze haar kinderen niet meer mocht zien. Waldemar Nods
Komt uit een rijk Surinaams gezin. Is een van de weinig rijke negers in Suriname en wordt al bijna als blanke aangezien. Hij gaat studeren in Nederland. Het valt hem toch wel tegen om in Nederland te integreren: het klimaat, de mensen die hem als een exotisch wezen aankijken, enz. Hij raakt verliefd op Rika en krijgt een kind. Hij is een erg hartstochtelijke zwemmer. Er wordt niet zo heel veel aandacht aan hem besteed. Op de foto’s ziet hij er keurig uit, zoals hij ook was. Erg formeel en zich houdende aan de etiquette. Niet echt een superman-figuur. Waldy / Sonny Boy
Kind van de blanke Rika en de donkere Waldemar. Hoewel het boek naar hem vernoemd is, is het niet de hoofdpersoon. Hij is een tamelijk avontuurlijk ventje, die erg tegen zijn vader opkijkt. Daarom zwemt hij ook graag en houdt hij van de zee. Als hij ouder is en zijn ouders overleden zijn, heeft hij het moeilijk met het verwerken van het verlies. Als hij hoort dat ook zijn vader is overleden, trekt hij zijn scoutingkleren aan en loopt fluitend door de kamer. Typerend voor zijn karakter waarschijnlijk. Hoofdstuk 9 heet koekoeksjong en gaat over Sonny Boy. Dit slaat op het feit dat hij van hot naar her gesleept toen zijn ouders gearresteerd waren. Hij heeft bij verschillende familieleden ingewoond, maar eigenlijk heeft er niemand zich echt goed over hem ontfermd.
Situaties De belangrijkste situaties in het verhaal zijn (o.a.) - tocht van Waldemar naar Nederland - geboren worden van de baby Sonny Boy - uitbreken van de oorlog en het noodzakelijke verhuizen - verraad waardoor ze in gevangenis terechtkomen - de kampen waarin ze vervolgens terecht komen - de overlevingspoging van Waldemar die mislukt
Er gebeurt erg veel in het verhaal, waardoor het rijtje zelfs nog langer gemaakt had kunnen worden. De vertelwijze Het verhaal is volledig vanuit een auctoriaal vertellers-perspectief geschreven. Thematiek + motieven + motto Geen bronnen gevonden met goede informatie, maar zelf heb ik het volgende eruit kunnen halen: Motieven die regelmatig terugkomen in het verhaal - Noordnoordoost: Waldemar vertrekt van Suriname naar Nederland met deze koers. Later zullen Waldemar en Rika nogmaals deze koers aannemen. Dit keer in een compleet andere situatie: bij het vertrek naar de concentratiekampen in Duitsland. Weer een barre tocht, maar dit maal met een veel sombere bestemming. - Moeilijke huwelijken. Rika weet ze wel uit te zoeken. Eerst trouwt ze als katholieke met een protestante man, iets wat niet echt gewaardeerd wordt. Later maakt ze het nog bonter en gaat ze als blanke vrouw een relatie aan met een donkere man. - Liefde/zorg. Eerst had Rika liefde voor Willem, later voor Waldemar. Ze geeft erg veel liefde aan haar kinderen, ook als ze die verliest. Tegen de kostgangers is ez ook erg hartelijk. - Mensen verliezen. Rika verliest haar man en later ook haar kinderen. Later verliest Sonny Boy zijn ouders. In de kampen verliezen ze nog veel meer mensen. - Wereldgeschiedenis. Er wordt uitleggegeven over de slavenhandel, de apartheid, Suriname en de Tweede Wereldoorlog. Hierover leer je heel wat als je dit boek leest. Motto’s When there are grey skies
I don't mind the grey skies
You make them blue, Sonny boy
Friends may forsake me
Let them all forsake me
You pull me through, Sonny boy
You're a sent from heaven
And I know your worth
You've made a heaven
For me right here on earth
And then the angels grew lonely
Took you 'cause they're lonely
Now I'm lonely too, Sonny boy ‘Sonny Boy’ uit de film The Singing Fool, gezongen door Al Jolson, 1928
Rika en Waldemar gaven Waldy de bijnaam Sonny Boy, n.a.v. dit lied. ‘Wie iets van een bepaalde tijd wil begrijpen, moet biografieën lezen, en dan niet die van staatslieden, maar de in aantal veel te schaarse biografieën van onbekende burgers’ Sebastiaan Haffner, Het verhaal van een Duitser, 1914-1933 Annejet van der Zijl heeft dit advies opgevolgd en een verhaal gemaakt rond de biografie van onbekende figuren. Wel moet opgemerkt worden dat de figuren niet bijzonder waren, maar dat hun levensverhaal wel erg bijzonder was.
Thema Aangezien dit boek een non-fictief literair werk is, is er niet echt sprake van een thema. De schrijfster heeft vooral een situatie willen schetsen, en een aantal belangrijke zaken uit de wereldgeschiedenis a.h.v. dit verhaal willen verduidelijken. De rol van Suriname, negers, de apartheid en slavenhandel enerzijds, maar ook de Tweede Wereldoorlog. Uit het boek wordt duidelijk hoe er in de jaren dertig werd gedacht over huwelijken tussen katholieken en protestanten en relaties tussen blanken en zwarten. Vooral dat laatste was onacceptabel. Titel Sonny Boy is de naam van het kind van Waldemar en Rika en tevens de naam van het lied in het motto. ‘When there are grey skies, I don’t mind the grey skies. You make them blue, sonny Boy’. Is aardig typerend. Vooral Rika, kon waarschijnlijk nog enig hoop en doorzettingsvermogen halen uit het feit dat ze iemand had om voor te strijden. Alles wat ze wou was Sonny Boy en Waldemar nog levend terugzien. Wat niet lukte. Opvallend is wel dat Sonny Boy geen hele grote rol vervult in het boek. Geen grote actieve rol dan! Auteur en literatuurgeschiedenis Dit werk behoort tot de Moderne Nederlandse Stroming. Ik heb nog geen andere boeken van Van der Zijl gelezen, maar Jagtlust schijnt ook een non-fictie roman geweest te zijn. De schrijfster is nog niet heel erg bekend, ondanks dat Anna en Sonny Boy nu al een groot succes zijn. Op Internet was er ook niet heel erg veel over haar te vinden, maar onderstaande geeft kort en krachtig haar biografie en bibliografie (die bestaat uit slechts 3 boeken) weer. Voor Sonny Boy zijn zelfs al vertaalcontracten getekend, dus ze hoopt nu ook gelijk door te breken in het buitenland. “Annejet van der Zijl studeerde massacommunicatie en journalistiek in Amsterdam en Londen. In 1998 debuteerde ze met het boek 'Jagtlust' over het roemruchte artistieke Blaricumse broeinest. In 2002 verscheen 'Anna, het leven van Annie M.G. Schmidt', waarin met veel gevoel voor detail en historische context het leven van deze populaire schrijfster is gereconstrueerd. Eind 2004 verscheen 'Sonny Boy', dat twee zwarte hoofdstukken van de Europese geschiedenis raakt: de slavenhandel en de jodenvervolging. Bovenal beschrijft dit boek de ontroerende en hartverscheurende geschiedenis van een onmogelijke liefde, tussen een Surinaamse student en een Hollandse getrouwde huisvrouw. De hoofdpersoon waagt zijn leven om joodse onderduikers te redden. Dit is opmerkelijk, omdat zijn grootmoeder zich nog geen eeuw eerder met veel moeite ontworstelde aan een joodse slavenhouder. “ Bron: http://www.kennemertheater.nl/voorstellingen/D003.html
Mening
Ik ben zeer te spreken over dit boek. Ik durf zelfs wel te zeggen dat het het mooiste boek is wat ik dit jaar heb gelezen. Ik vond eigenlijk het hele verhaal mooi en boeiend, maar een aantal passages die eruit sprongen waren: het verraad van het onderduikadres, het verhoor in de gevangenis en de omstandigheden in de kampen. Maar het allermooiste stuk vond ik toch de epiloog, waarin Waldemar voor zijn leven zwemt. Hoewel je al weet dat hij niet gaat redden, is het ontzettend spannend. Je vraagt je af wat er dan gebeurd zal zijn waarom hij het niet gered heeft. Hij kon toch zo goed zwemmen? Hoe Van der Zijl dan de dood van Waldemar beschrijft vond ik echt prachtig. Zo’n mooi slot zorgt er gelijk voor dat je een goede indruk houdt over het boek. Omdat het non-fictie was greep het boek mij nog veel meer aan. Je wist dat alles (gedeeltelijk) gebeurd was wat je las. Dat het niet allemaal een uit de duim gezogen verhaal is. De foto’s en waargeschreven brieven versterkten dat nog eens. Het feit dat het non-fictie is maakt het verhaal nog wel een stuk droeviger. De troost die je normaal hebt van ‘het is toch maar een verhaal’ gaat in dit geval niet op. Ik verwachtte dat uiteindelijk de drie personen weer herenigd zouden worden en iedereen blij en gelukkig was. De klap is dan des te groter als Sonny Boy’s beide ouders overlijden. Ik heb er wat wereldgeschiedenis betreft ook veel van geleerd. Over Suriname bijvoorbeeld. Maar zelfs over de Tweede Wereldoorlog waren voor mij nog heel wat nieuwtjes aan bod gekomen. Ook bijvoorbeeld het bombardement op het cruiseschip is niet alom bekend, daar wordt liever over gezwegen. Ik vond het al met al een prachtig boek en u zult het zeker bevallen. Althans, als u er dezelfde smaak als ik op na houdt. Bronnen
http://www.novatv.nl/index.cfm?FUSEACTION=videoaudio.details&LN=nl&REPORTAGE_ID=3149
Een TV-documentaire over Sonny Boy. Hierin kwam Annejet v/d Zijl aan het woord, maar ook Sonny Boy in levende lijve en de zus van Rika. Sonny Boy vertelde over zijn verleden. Hij was er volgens mij wel weer bovenop, want hij kon zijn verhaal gewoon vertellen. Hij kwam weer terug in de huizen waar hij vroeger gewoond had.
http://www.parool.nl/boeken/2005/recensies/012705-vanderzijl.html
http://www.literairnederland.nl/web/forum/Topic.aspx?Forum=LeesForum&FID=43
http://www.8weekly.nl/index.php?art=2047