Buiten is het maandag door J. Bernlef

1. Zakelijke Gegevens. • Titel: Buiten is het maandag • Motto: Zij die verdwenen, raken vergeten Zij die blijven, vergaan Alleen de plaatsen waar zij verbleven, Blijven bestaan. Maori-zang (fragment) Anoniem • Titelverklaring: Buiten is het maandag’, zegt de radio-omroeper per ongeluk, al helemaal aan het begin van het boek. Buiten is het maandag, maar binnen leeft Stijn temidden van zijn herinneringen, tussen de dagen die al geweest zijn. Aan het eind van het boek, nadat hij opeens die heldere ingeving krijgt, zegt de radio-omroeper de datum weer en deze keer is het niet alleen maar buíten maandag. Het motto duid op het verlies, en de herinneringen die Stijn aan Geesje heeft. • Auteur: J. Bernlef, pseudoniem van Hendrik Jan Marsman. • Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij BV. Eerste druk: 2003. • Genre: (Psychologische) Roman, het gaat hoofdzakelijk over de liefde die Stijn nog steeds koestert voor Geesje en de psychologische gebeurtenissen die gebeuren tussen het ongeluk waarbij hij zijn vrouw kwijt raakte, en het ongeluk waarna hij zich weer alles herinnert. 2. Uitleg waarom het boek gekozen is. • Dit boek heb ik gelezen omdat ik heb meegedaan aan de inktaap in het begin van dit schooljaar. Het was niet verplicht om mee te doen, maar omdat ik erg van lezen houd deelde ik eraan mee. In het boekenpakken zat onder andere dit boek van Bernlef. De titel en korte recensie op de achterkant van het boek sprak me erg aan, zodoende heb ik dit boek ook als eerste gelezen.
3. Eerste persoonlijke reactie. • Toen ik het boek uit had vond ik het nogal een raar verhaal. Er gebeuren weinige spannende dingen en eigenlijk is het best saai. Maar tijdens de bespreking van de inktaap zijn we dieper op het boek ingegaan. Toen ben ik het boek niet meer als saai gezien, maar als interessant. Hoe Stijn met zijn problemen omgaat is mij veel duidelijker geworden. Ik heb na een tijdje het boek nog een keer gelezen en toen waren de meeste dingen mij ook veel duidelijker. 4. Samenvatting van de inhoud. • Stijn Bekkering raakt in coma als hij met zijn vrouw met de auto van de weg raakt. Als hij uit zijn is geraakt, hoort hij dat zijn vrouw bij het ongeluk is gestorven. Zijn zoon Harry heeft haar meteen laten begraven omdat de toestand van Stijn zo kritiek was dat hij bang was dat hij het niet zou halen. Hij heeft altijd ontzettend veel van zijn vrouw gehouden en gaat moeilijk met de verwerking om nu zij overleden is. Bovendien gedraagt zijn zoon zich alsof het hem allemaal niets kan schelen. Dan is Harry opeens verdwenen. Hij is nergens te vinden en de politie richt ook niets uit. Stijn vindt veel troost bij Sandra, de vrouw van Harry, en samen delen ze het verdriet van de verlorenen. Sandra wordt erg ongelukkig zonder haar man. Ten einde raad zetten ze een advertentie op een internationale site voor vermisten. Een half jaar later krijgen ze bericht. Iemand heeft Harry gezien in Lenfield, in Canada. Stijn besluit er heen te gaan. Hij bezoekt eerst de man die hen getipt heeft, Bruce. Die vertelt hem dat het maar goed is dat Sandra niet gekomen is, want Harry bewoont inmiddels samen met een jonge vrouw, Tracy genaamd. Als Stijn daar op bezoek gaat en hem spreekt, gaat Harry meteen weer terug naar Nederland. Stijn blijft achter het huis en besluit daar enige tijd te blijven. Tracy vertelt dat zij en Harry hevig verliefd werden en besloten samen ergens anders te gaan leven. Ze kozen voor Canada omdat Tracy daar al eens geweest was. Maar op een dag was de verliefdheid opeens over. Toen Stijn kwam, was Harry daarom opeens zo resoluut vertrokken. Stijn besluit in het wijdse Canada te blijven. Hij praat veel met Tracy over zijn vrouw, want hij is continu bang dat hij de herinneringen aan zijn vrouw zal verliezen en dat ze geen waarde meer hebben. Vandaar dat hij elke dag zijn agenda bijhoudt, als een soort dagboekje. Daarin schrijft hij zeer summier op wat hij elke dag heeft beleefd. Om de kost te verdienen start hij een uitdragerij, waar hij veel tijd doorbrengt met Bruce. Samen verzinnen ze verhalen over de spullen die binnenkomen. Ze maken er hele boekwerken van. Op een dag vertrek Tracy weer de wijde wereld in. Stijn en Bruce bedronken zich op oudejaarsavond en als Stijn in zijn auto op weg naar huis is, remt hij voor een eland en slipt hij over de weg. Dan herinnert hij zich opeens alles over zijn vrouw en hij weet dat hij haar nooit meer zal vergeten. Tevreden rijdt hij verder naar huis. 5. Bespreking van een aantal verhaalsaspecten. • Dit boek was zeker een realistisch verhaal. Ik leefde zeer mee met de hoofdpersoon, vooral omdat zulke dingen in het echte leven ook kunnen gebeuren. Het roept een sfeer op waarin je je echt kan inleven in Stijn, de dingen die hij doet, je kunt het gewoon voor je zien. • Het boek is niet-chronologisch verteld. Het begint met het heden en laat daarna stukjes van het verleden zien. Er zitten ook heel veel flashbacks in het verhaal. Door middel van agendanotities neemt de hoofdpersoon je mee naar belangrijke dagen van zijn leven, waardoor je zijn geschiedenis leert kennen en hem beter begrijpt. Er is een gesloten einde, want aan het eind van het boek is het probleem van de hoofdpersoon over; hij accepteert eindelijk de dood van zijn vrouw. • Stijn Bekkering is de hoofdpersoon van dit boek. Zijn vrouw is Geesje en hij heeft ook een zoon, Harry. Stijn is een eenvoudig figuur, die als beroep uitdrager is. Hij is aardig en bescheiden en kan de dood van zijn vrouw na 45 jaar huwelijk maar moeilijk verwerken. Hij is bang dat hij de herinneringen aan haar zal vergeten en daarom praat hij erg veel over haar met zijn vrienden Bruce en Tracy. Na de vele gesprekken met Tracy kan hij de dood nog altijd moielijk verwerken, maar het lukt al wat beter na verloop van tijd. Nadat Stijn bijna tegen een eland had opgereden kwamen al zijn herinneringen van Geesje terug. Stijn behandelt iedereen met respect, en heeft geen extreem uitgesproken meningen. • Andere belangrijke personen zijn: Geesje: ze komt eigenlijk niet in het boek voor, omdat zij overleden is. Toch is zij heel belangrijk, omdat ze de vrouw was van Stijn, die veel moeite heeft om haar dood te verwerken. Ze moeten heel erg veel van elkaar hebben gehouden. Harry Bekkering: Harry is de zoon van Stijn en Geesje. Hij is een beetje een stug figuur die niet veel zegt. Hoewel Berlef het niet met zoveel woorden zegt, krijg ik de indruk dat hij kontaktgestoord is, omdat hij nauwelijks echt met mensen omgaat of met ze meevoelt. Ook denkt hij er totaal niet bij na dat hij zijn vrouw en zoontje kan kwetsen door er zomaar vandoor te gaan met een jonge vrouw. Tracy Tuin: Tracy is een jonge vrouw van twintig die hevig verliefd werd op Harry en met hem naar Canada is gegaan. Ze voert graag urenlange gesprekken met Bruce en Stijn en is heel open. In haar jeugd is ze door haar vader misbruikt en toen ze zwanger werd het huis uit gezet. Ze zwerft een beetje over de wereld en is nergens aan gebonden. Toch lijkt ze haar hele leven op zoek te zijn naar een thuis waar ze zich gelukkig kan voelen. Bruce Grady: Bruce is een lange man met fonkelende groene ogen en een raspende stem. Zijn brede neus heeft hij van zijn Maori-moeder geërfd, die hij nog nooit gezien heeft. Daarom heeft hij heel veel over de Maori’s opgezocht en is zo ongeveer een Maori-kenner geworden. Hij rommelt een beetje aan om aan de kost te komen. Hij verkoopt zelfgemaakte drank en maakt van oude zooi ‘kunstvoorwerpen’. Verder is hij ook een hartelijke man die een goede vriend van Stijn wordt. Sandra: Sandra is de schoondochter van Stijn. Ze is getrouwd met Harry en heeft een zoon, Martijn. Ze is een aardige en vriendelijke vrouw, die heel veel van haar man houdt. • In de roman begint het verhaal in Canada waar Stijn alleen is achtergebleven. Het is winter en het mist er. Duidelijk wordt dat Stijn 10 dagen in coma heeft gelegen (tien dagen verdwenen in een zwart gat, p.10) na een ongeluk 1½ jaar eerder, in mei 1999. Hij heeft sinds dat ongeluk moeite zich dingen in de juiste volgorde te herinneren. Herinneringen gaan van hot naar her. Ze volgen niet de chronologie van het leven. En het zijn ook niet de belangrijkste dingen die hij zich het best herinnert. Zijn hoofd is in de war. Hij zoekt orde en herinnering in korte aantekeningen die hij maakte op doktersadvies, in 2 agenda’s. In hoofdstuk 2 peinst Stijn over het verdwijnen van mensen uit je leven. Sommige verdwijnen uit het zicht maar bestaan nog (klasgenoten, dorpsgenoten, klanten). Anderen verdwijnen omdat ze dood gaan (vader Ate, moeder Irma) waarbij hun ziel verdwijnt. Geesje stierf zonder te verdwijnen. Ze was gewoon helemaal weg toen Stijn uit coma kwam. Haar ziel was niet verdwenen, maar zat nog in alle dingen in huis. Stijn zit daar in Canada vol herinneringen. Zo denkt hij niet alleen aan Geesje, maar ook aan de uitdragerij die hij had overgenomen van zijn vader. Zoon Harry wilde de uitdragerij niet ook overnemen. Harry werd makelaar. Hij heeft herinneringen aan Tracy, aan uitstapjes en gesprekken met rommelaar, kunstenaar Bruce (hfdst 4 en 5). Vervolgens zijn er weer herinneringen over de periode vlak na het ongeluk en het nokken van Harry op 17 juli (hfdst 6). En nog eens over Harry aan de hand van oude foto’s (hfdst 7). Dan weer herinneringen aan de rechercheur die het onderzoek leidt naar de verdwijning van Harry (hfdst 8), en vervolgens weer over Tracy en haar weggaan (hfdst 9) en over een uitstapje met Tracy (hfdst 10). Over Tracy staan heel veel aantekeningen in zijn agenda 2000 en dus volgen heel veel kleine herinneringen aan Tracy (hfdst 11). In deel I springen de herinneringen van Stijn van de hak op de tak. En eigenlijk gaat dat het hele boek zo door, tot je uiteindelijk het hele verhaal kent. De schrijver volgt dus met zijn boek zijn theorie over de werking van herinneringen (p.11). Eigenlijk gaan de herinneringen van Stijn ook meer terug naar Tracy dan naar Geesje. Meer naar onbelangrijke dingen dus. Deel I is het meest omvangrijke deel van het boek. Het bevat alle sleutels van het verhaal. Deel II, hfdst 1, gaat weer over Canada, zeg maar de echte tijd waar Stijn in leeft. De winter, de mist, de sneeuw. Stijn doet boodschappen. In hfdst 2 staat hoe Bruce Stijn stimuleert om in Canada ook een uitdragerij te beginnen, hoe Stijn alle ingekochte inboedels opschrijft in een schrift en daarmee Bruce stimuleert om junkboeken te schrijven (boeken met foto’s van oude spullen en een verzonnen verhaaltje erbij. De laatste getuigen van een verdwijnend leven. In hfdst 3 gaat Stijn een inboedel bekijken die aangeboden is. In hfdst 4 leest Stijn weer aantekeningen uit zijn agenda’s. Zijn gedachten gaan dan naar Harry en wat voor kind hij was. En naar de periode nadat Harry genokt was en Stijn samen met Sandra die tijd probeert door te komen. Harry wordt als vermist opgenomen op Internet. Deel III, hfdst 1 begint weer met Canada. Sneeuw, koud. Vreemde mensen komen langs bij Stijn om een inboedel te koop aan te beiden. In hfdst 2 gaat Stijn naar die inboedel kijken. Hij vindt tussen de zooi een schrift met zinnen, dat hij aan Bruce laat zien (hfdst 3). Het zijn zinnen gericht aan de oude dove bewoner om te kunnen communiceren over huishouden en God de Here. Het slothoofdstuk, hfdst 4, is weer een herinnering opgeroepen door een agenda-aantekening. Het is een herinnering aan Kerst (alleen) en Oud en Nieuw (bij Sandra). Het onderzoek naar Harry schiet niet erg op. Samen met Sandra bekijkt Stijn een oud fotoalbum. Deel IV begint in hfdst 1 met herinneringen aan de periode vlak na het in coma liggen. Stijn rouwt. Geesje verdwijnt langzaam uit huis en uit de dingen. Stijn gooit dingen van haar weg. Sandra bewaart juist alle dingen van Harry. In hfdst 2 praten Stijn en Sandra over Harry’s verdwijning en Geesjes dood en of er een verband tussen bestaat. Hfdst 3 is opeens weer Canada, vrieskou. Bijna Kerst. Boodschappen doen en praten met Bruce over Maori’s, Voor wie alles bezield was. Hfdst 4 gaat dan weer over Sandra en haar angst om Harry en haar zorgen om zoontje Martijn. In hfdst 5 praat Stijn met Martijn. Martijn heeft moeite met het verdriet van zijn moeder. In hfdst 6 weer een agenda-aantekening en het herinneringsverhaal over het in Canada gesignaleerd zijn van Harry (maart 2000). In hfdst 7 vertrekt Stijn naar Canada. Deel V, drie hoofdstukken, gaat helemaal over de aankomst van Stijn in Canada, zijn autotocht naar het dorp waar hij moet zijn, zijn ontmoeting met Bruce, die hem naar het huis van Harry en Tracy brengt, en vervolgens de confrontatie met Harry en Tracy. Deel VI, hfdst 1, spreekt Stijn met Harry. Tracy is niet thuis. Hij vraagt Harry wat hem bezielde om weg te gaan en met Tracy in Canada te gaan zitten. De rede was verdwenen, zegt Harry. Hij snapt het zelf ook niet. Hij heeft niet nagedacht. Hij geeft Tracy de schuld. Harry gaat meteen terug naar Sandra. Stijn blijft. In hfdst 2 zijn er weer herinneringen aan Geesje. Dansen met Geesje; de eerste keer vrijen. ’s Avonds komt Tracy thuis. Stijn vertelt haar dat Harry weg is, dat hij terug is naar Nederland. De volgende ochtend, in hfdst 3, praten Stijn en Tracy over waarom Harry is weggegaan. In hfdst 4 krijgt Stijn een brief va Sandra: ze is blij, Harry is thuis. Tracy wil weten wat Sandra voor vrouw. Stijn vertelt ook over Geesje. Hfdst 5 is weer tegenwoordige tijd in Canada. Het vriest. Bruce handelt in kerstbomen. Stijn helpt hem. In hfdst 6 zitten Stijn en Bruce in de kroeg en praten over Tracy en hoe ze was. Hfdst 7 is een herinnering aan Tracy en hoe ze het huis gezellig maakte. Tracy vertelt over haar eerste ontmoetingen met Harry en hoe ze ‘m samen naar Canada
smeerden. Deel VII, hfdst 1, is een herinnering aan wat Bruce vertelt over Harry en Tracy; waar hij ze voor het eerst zag en hoe hij ontdekte dat Harry vermist was. Hfdst 2 is een herinnering aan het samen wonen van Stijn en Tracy en hoe ze langzaamaan met elkaar gingen praten. Stijn vertelt meer over zichzelf dan Tracy. In de hfdst 3, 4 en 5 een herinnering via een agenda-aantekening: een uitje met Bruce en Tracy naar een muziekfestival met mooie vioolmuziek. Na het festival gaan ze met zijn 3-tjes naar het strand met worst, wijn en brood. Ze praten over muziek en liefde. Na het strand gaan ze nog whisky drinken bij Bruce thuis. Tracy blijft bij Bruce. Stijn gaat naar huis. Daar vindt hij een brief van Harry aan Tracy. Stijn leest hem stiekem. In de brief probeert Harry aan Tracy uit te leggen waarom hij wegging. Stijn walgt ervan hoe Harry bij zijn vrouw ligt en aan Tracy denkt. Hij besluit op dat moment in Canada te blijven. Hij vernietigt de brief. Deel VIII, hfdst 1, een agenda-aantekening waardoor weer iets tot leven kwam. Spullen van de uitdragerij, een nieuwe inboedel, Tracy die jurken uit de inboedel aantrekt, Tracy die in haar blootje zont. In Canada, echte tijd, ligt er veel sneeuw, het licht valt uit, een kaars moet aan. En daar zijn weer de herinneringen. Nu aan Geesje, aan hoe hij met Tracy over vroeger sprak, en aan zijn vroege jeugd, zijn vader en moeder. In hfdst 2 is het Canada. Sneeuw en alles bevroren. Bruce komt rum drinken en daarna gaan ze uit eten en vervolgens naar de kroeg. Bruce brengt Stijn naar huis. Deel IX, hfdst 1, begint met Kerstmis in Canada, alleen, maar Stijn maakt het deze keer gezellig voor zelf. Hij heeft een herinnering aan zijn vader die de pest had aan kerst, aan een mislukt kerstdiner van zijn moeder. Hfdst 2 is Oud en Nieuw, bij Bruce. Stijn en Bruce drinken en praten over Tracy. Tracy zwoer herinneringen af. Ze had ook alleen maar rot herinneringen. Haar vader misbruikte haar. Bruce vertelt over zijn jeugd, zijn vader en moeder, het vreemd gaan van zijn vader, hoe hij geboren is. Bruce en Stijn worden allebei dronken
In hfdst 3 rijdt Stijn, midden in de nieuwjaarsnacht, naar huis. Het sneeuwt. Hij rijdt met groot licht en voorzichtig. Plots staat er een eland op de weg en Stijn remt. Zijn auto glijdt van de weg. Stijn krijgt een klap. Hij ziet allemaal beelden in zijn hoofd voorbij flitsen: een klink van een auto, gelakte nagels, kuiten, voet, een hoofd. Allemaal Geesje tijdens het vroegere ongeluk. Stijn overleeft de klap. Hij leeft!! De radio zegt dat het 1 januari is, dat er een nieuwe eeuw begonnen is (geboren is?). (deze tekst heb ik van Internet gehaald, ik heb er zelf veel aan veranderd en dingen aan toegevoegd.) • Door deze toepassing in het boek (zeer niet-chronologisch) word het boek niet saai. Als het in een chronologische volgorde was verteld, was er niets leuks aan het boek geweest. Wel maakt deze opbouw het een moeilijk boek om te lezen en over te schrijven. • Er is een gesloten einde, want aan het eind van het boek is het probleem van de hoofdpersoon over; hij accepteert eindelijk de dood van zijn vrouw. • Het grootste climaxmoment vond ik de ‘bijna-dood-ervaring’ van Stijn op het einde van het boek. Als hij bijna een eland aanrijdt komen al zijn herinneringen terug. En dat is eigenlijk waar het hele boek om draait. Andere climaxmomenten zijn; verdwijning van Harry, de dood van Geesje, de brief die Harry aan Tracy schreef en het vertrek van Tracy. • Het speelt zich af in het jaar 2000, tot het nieuwe jaar van 2001. Daartussen vertelt Stijn wat hem in voorgaande jaren allemaal overkomen is. De tijd voegt geen speciale betekenis aan het verhaal toe, het verhaal had op zich ook in een andere tijd gespeeld kunnen hebben. • Het boek telt 214 pagina’s. Ik heb er ruim een week over gedaan om het boek uit te lezen. Maar het had gemakkelijk in 2 uurtjes gekund. • Het boek is niet-chronologisch verteld. Het begint met het heden en laat daarna stukjes van het verleden zien. Er zitten ook heel veel flashbacks in het verhaal. Door middel van agendanotities neemt de hoofdpersoon je mee naar belangrijke dagen van zijn leven, waardoor je zijn geschiedenis leert kennen en hem beter begrijpt. Tijdverdichting- en vertraging komen in het boek niet veel voor. Wel is het einde van het boek erg spannend. • Belangrijke thema’s zijn herinnering en verlies. Het gaat dan vooral over herinneringen bewaren en het verwerken van verlies. o verdwijnen van mensen en naar hen zoeken (in hoofd: Geesje; op internet: Harry). o de radio (onbetrouwbare weerberichten; en ook vreemd: want buiten is het maandag, alsof dat binnen niet ook zo is) o het weer (sneeuw en mist) o Canada (letter van huis) • Het verhaal is geschreven in de ikpersoon (Stijn) . Dit zorgt ervoor dat je de hoofdpersoon volgt en alles vanaf zijn ideeën ziet. Als het door een andere persoon zou zijn verteld (bijvoorbeeld de alwetende verteller), was ik minder medelevend bij zijn verhaal en leven. • Het verhaal speelt zich in Lenfield in Nova Scotia was in Canada ligt. En in flashbacks speelt het zich af in Nederland. 6. Leeservaring / uitgebreide mening. • Ik lees liever over andere onderwerpen, maar verlies en herinneringen zijn mooie onderwerpen om over te lezen. Het zet je aan het denken. • Het heeft me wel aan het denken gezet, maar ik verwerk mijn verlies nog steeds op dezelfde manier. • Ik kan me goed vinden in dit boek. Zelf heb ik namelijk ook te maken met verlies, en herinneringen die ik niet wil verliezen. • Ik vond dat het boek niet veel meer opvullingen nodig had, en ik miste dus niets. • Het verband is erg logisch te verklaren. Alles kom je te weten en vult elkaar op. • Het hele boek vond ik erg geloofwaardig. Alles zou zo echt gebeurd kunnen zijn. • Meeste indruk op mij was de ‘bijna-dood-ervaring’ van Stijn. Ik had niet verwacht dat hij het zou overleven, en dat hij al zijn herinneringen terug zou krijgen. • Ik vond de personages niet voorspelbaar. Wel had ik verwacht dat Tracy weer de weide wereld in zou gaan. • Ik zou niet op Stijn willen lijken. Hij gaat heel anders met dingen om dan ik. Dat komt natuurlijk ook door het ongeluk, maar ik lijk in geen opzicht op Stijn. • Stijn heeft veel respect voor de medemens, in tegenstelling tot Harry. Hij laat zijn vrouw en kind opeens in de steek voor de jonge vrouw Tracy. • Ik vind dat de opbouw zeer veel te maken heeft met het boek. Zou het verhaal anders opgebouwd zijn, dan was het erg saai geweest. Er gebeuren nu al niet veel spannende momenten, maar door de manier waarop dit boek is opgebouwd, wil je door blijven lezen. En dat is de bedoeling. • Het verhaal wordt in de tegenwoordige tijd verteld. Veel herinneringen over vroeger spelen daar een grote rol bij. Daarom is het voor andere lezers misschien lastig te bepalen of het verhaal nou over de jaren vóór het ongeluk afspelen of erna. De lezer moet daar echt over nadenken. Als je het eenmaal doorheb, (dat kan lang duren) is het makkelijker om het boek te lezen en te begrijpen. Dan wordt het verhaal ook leuker om te lezen. Zelf had ik gauw door hoe het boek in elkaar zat. Terwijl anderen (tijdens inktaap bespreking) er veel moeite mee hadden. • De verhouding tussen de beschrijving en de gevoelens e.d. klopt precies. Bernlef heeft de gevoelens zeer goed weergegeven. Net zoals de verhouding tussen de personages en het onderwerp, het klopt allemaal precies.
7. Informatie over de auteur. • J. Bernlef werd als Hendrik Jan (Henk) Marsman op 14 januari 1937 geboren in Sint-Pancras in de buurt van Alkmaar. Zijn jeugd bracht hij door in Amsterdam-West, in 1949 verhuisde het gezin Marsman naar Haarlem. Terug in Amsterdam in 1954 kreeg de jonge Henk op de HBS Nederlands van de schrijver Rob Nieuwenhuys die hem en zijn vrienden Gerard Stigter en Gerard Bron (de latere K. Schippers en Gerard Brands) in contact bracht met het werk van schrijvers als Nescio, Elsschot en Carmiggelt. Na zijn eindexamen in 1955 studeerde hij zes maanden aan de faculteit voor politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en werkte vervolgens bij een boekhandel en een uitgeverij. Najaar 1956, vlak voor de Hongaarse opstand, moest hij in dienst. In 1957 verbleef hij drie maanden in het militair hospitaal Austerlitz. In deze periode debuteerde hij met het onder zijn eigen naam geschreven verhaal 'Mijn zusje Olga' dat later verscheen in het blad 'Hoos'. Naar aanleiding van die publikatie maakte de recensent Hans van Straten een vergelijking met de dichter Marsman. Dat was voor de jonge Henk Marsman reden na te gaan denken over een pseudoniem. Op een boekhandelscursus had hij net gehoord over de middeleeuwse Friese bard Bernlef, van wie geen werk bewaard was gebleven. Die naam, voorafgegaan door de beginletter van zijn tweede voornaam, werd zijn pseudoniem. Na zijn diensttijd trok hij in 1958 naar Zweden, waar hij in de ban kwam van het weerbarstige landschap. Tot 1960 pendelde hij tussen Nederland en Zweden heen en weer. Definitief terug in Amsterdam werkte hij tot 1965, toen hij besloot van het schrijven te gaan leven, bij een grote importeur van boeken. In 1960 trouwde hij met Eva Hoornik met wie hij twee kinderen kreeg. Zijn vriend Gerard Stigter trouwde met Eva's tweelingzusje. Met Stigter en Brands richtte hij het 'tijdschrift voor teksten' 'Barbarber' op dat tot 1971 bestond. In 1977 was hij betrokken bij de heroprichting van 'Raster', een blad waarvan hij geruime tijd redacteur was. Als criticus schreef hij daarnaast voor uiteenlopende kranten en tijdschriften, zoals 'De Groene Amsterdammer', 'De Gids' en de 'Haagse Post'. Een specifieke belangstelling heeft Bernlef altijd gehad voor de jazz, een onderwerp waar hij dan ook het nodige over geschreven heeft. Hij vervulde een bestuursfunctie bij de Stichting Jazz in Nederland. • Primaire bibliografie (selectie) 1959 'A pulp magazine for the dead generation' (gedichten geschreven samen met Olivia de Haulleville en Gregory Corso). The Dead Language Press. 1960 'Kokkels' (gedichten). Querido. 1960 'Stenen spoelen' (verhalen). Querido. 1961 'Morene' (gedichten). Querido. 1962 'De overwinning : het verhaal van een nederlaag' (verhaal). Querido. 1963 'Dit verheugd verval' (gedichten). Querido. 1963 'Onder de bomen' (verhalen). Querido. 1965 'Ben even weg' (gedichten). Querido. 1965 'Stukjes en beetjes' (roman). Querido. 1965 'Wat zij bedoelen' (interviews met letterkundigen, gehouden samen met K. Schippers). Querido. 1966 'Paspoort in duplo' (roman). Querido. 1966 'De schoenen van de dirigent en twee andere teksten' (gedichten). Querido. 1967 'Een cheque voor de tandarts' (documentaire geschreven samen met K. Schippers). Querido. 1967 'De pyromaan' (novelle, reportage en filmscenario geschreven samen met Carl Olof Bernhardsson en Bob Langestraat). Querido. 1967 'De schaduw van een vlek' (verhalen). Querido. 1967 'Souvenirs d'enfance' (tekst bij muziek van Louis Andriessen). Querido. 1968 'Barbarber : drie teksten' (geschreven samen met K. Schippers en G. Brands). Uitgave in eigen beheer. 1968 'Bermtoerisme' (gedichten). Querido. 1968 'Daad werkelijk' (gedicht). Querido. 1968 'De dood van een regisseur' (roman). Querido. 1969 'Charles Ives' (essay geschreven samen met Reinbert de Leeuw). De Bezige Bij. 1969 'Het testament van De Vliegende Hollander, gevonden op een vliegveld en bevattende 16 liederen, in modern Nederlands overgezet en waar nodig van aantekeningen voorzien' (gedichten). Querido. 1969 'De verdwijning van Kim Miller' (verhalen). Querido. 1970 'Hoe wit kijkt een eskimo' (gedichten). Querido. 1970 'Wie a zegt' (essays). Querido. 1971 'Rondom een gat' (gedichten en proza). Querido. 1971 'Het verlof' (roman). Querido. 1972 'Grensgeval' (gedichten). Querido. 1972 'De maker' (roman). Querido. 1973 'Sneeuw' (roman). Querido. 1973 'Sterf de moord' (toneel). Toneelgroep Centrum. 1973 'De stoel : een verzameling' (proza). Querido. 1974 'Bajesmaf : een bijzonderhedenboek over Nederlandse gevangenissen' (tekst J. Bernlef ; beeld Siet Zuyderland). Landshoff. 1974 'Brits' (gedichten). Querido. 1974 'Hondedromen' (verhalen). Querido. 1974 'Het komplot' (verhalen). De Bezige Bij. Bevat een keuze uit 'De schaduw van een vlek', 'De verdwijning van Kim Miller' en 'Rondom een gat'. 1975 'Meeuwen' (roman). Querido. 1976 'De man in het midden' (roman). Querido. 1976 'Zwijgende man' (gedichten). Querido. 1977 'Gedichten 1960-1970'. Querido. 1978 'Anekdotes uit een zijstraat' (verhalen). Querido. 1978 'Het ontplofte gedicht : over poëzie' (essays). Querido. 1979 'Nachtrit' (toneel). Querido. 1979 'Stilleven' (gedichten). Querido. 1980 'De kunst van het verliezen' (gedichten). Querido. 1980 'De ruïnebouwer' (proza en toneel). Querido. 1981 'Onder ijsbergen' (roman). Querido. 1981 'Perfektie met een gaatje' (essays). Reflex. 1982 'Alles teruggevonden/niets bewaard (gedichten). Querido. 1982 'Regen : een keuze uit de verhalen'. Querido. 1983 'Winterwegen' (gedichten). Querido. 1984 'Hersenschimmen' (roman). Querido. 1985 'Verschrijvingen' (prozagedichten). Querido. 1986 'Wolftoon' (gedichten). Querido. 1987 'Drie eilanden' (romans). Querido. Bevat: 'Sneeuw', 'Meeuwen' en 'Onder ijsbergen'. 1987 'Op het noorden' (essays). Querido. 1987 'Publiek geheim' (roman). Querido. 1988 'Gedichten 1970-1980'. Querido. 1988 'Geestgronden' (gedichten). Querido. 1989 'Vallende ster' (novelle). Querido. 1990 'De noodzakelijke engel' (gedichten). Querido. 1991 'Ontroeringen' (essays). Querido. 1991 'Verborgen helden : de verhalen van J. Bernlef'. Querido. Keuze uit diverse bundels. 1992 'Niemand wint' (gedichten). Querido. 1992 'De witte stad' (roman). Querido. 1993 'Eclips' (roman). Querido. 1993 'Schiet niet op de pianist' (essays). Querido. 1994 'Vreemde wil' (gedichten). Querido. 1995 'Cellojaren' (verhalen). Querido.