Deel 1 Hoofdstuk 1 Michael verteld dat hij op zijn 15e geelzucht kreeg. Toen hij op weg van school naar huis (Blumenstrasse) moest overgeven in de Bahnhofstrasse. Een mevrouw maakte zijn gezicht en de weg schoon, en bracht hem naar huis. In het voorjaar was hij weer opgeknapt, en moest hij van zijn moeder een bloemetje brengen aan de mevrouw die hem had geholpen. Hoofdstuk 2 Het huis in de Bahnhofstrasse is afgebroken. Michael dacht als kleine jongen dat het huis heel chique zou zijn. De ik droomde regelmatig over het huis. Hij droomt dan dat hij in een onbekende plaats is, maar hij weet dat hij het huis (mogelijk in een andere onbekende plaats) al eens eerder had gezien. Hij droomt dat hij de klink aanraakt om naar binnen te gaan. Dan wordt hij wakker. Hoofdstuk 3 De naam van de vrouw wist de Michael niet. Hij werd in het huis zelf doorverwezen naar mevrouw ‘Schmitz’. Het huis bleek niet zo chique als hij had verwacht. Er werd wel vaak schoongemaakt, maar de verf enzo waren versleten. Soms hing er ook een kookluchtje. De woonkamer van de vrouw was donker. Uiterlijk van de vrouw: -hoog voorhoofd -hoge jukbeenderen??? -blauwe ogen -volle blauw lippen -stevige/ ‘‘krachtige’’ kin. -stuk ouder dan Michael.
Hoofdstuk 4 Eerst zou de vrouw iets met Michael oplopen. Michael keek hoe ze zich aankleedde. Toen de vrouw omkeek, werd hij heel rood, draaide zich om en holde weg. De vrouw had een in-zich-zelf gekeerde indruk. Ook had ze tamelijk ‘slome’ bewegingen. Hoofdstuk 5 Michael ging na een week weer naar Hanna toe. Michael mocht van de arts nog niet naar school. Michael fantaseerde vaak ’s nachts (in zijn slaap over Hanna.) En hij voelde zich schuldig hierover. Michael moest eerst veel moed verzamelen om weer naar Hanna Schmitz toe te gaan. Hoofdstuk 6. Hanna bleek niet thuis te zijn. Hier wordt Hanna trouwens nog mevrouw mevrouw Schmitz genoemd. Na uren kwam ze de trap op (met zware, langzame, gelijkmatige treden). Ze had werkkleding aan, en ze bleek dus tramconductrice te zijn. Michael wordt gevraagd kolen te halen uit het kolenhok. Maar daar gebeurt een ongelukje, en hij komt helemaal onder het kolenstof te zitten, waardoor hij helemaal zwart wordt. Hanna vult het bad voor hem, en klopt zijn kleren uit. Toen kwam er een naakte scène. Uiteindelijk hadden ze seks. Hoofdstuk 7 Die nacht wordt hij verliefd op haar, en droomt voortdurend over haar, en seks met haar. Michael heeft hierdoor veel zelfvertrouwen gekregen, en wil dit zelfvertrouwen tonen aan docenten, en mede leerlingen. Hij wilde de volgende dag weer naar school, hoewel de dokter had gezegd dat hij nog 3 weken moest wachten. Michael’s vader was professor in de filosofie. Er wordt afgesproken dat Michael weer naar school mag, maar als het nog te zwaar is, dat hij thuis moet blijven. Michael voelt dit avondmaal als een afscheid. Hoofdstuk 8 Michael spijbelt een aantal weken lang de laatste les. (Niet omdat hij zo moe is, maar )omdat hij Hanna wil opwachten bij haar woning, en dan met haar gaat douchen en vrijen. Op de zesde of zevende dag vraagt Michael om de naam van de vrouw. Ze stelt zich voor als Hanna. Michael (Berg) vertelt zijn naam ook aan Hanna. Ze praten over school, en als Michael verteld dat hij spijbelt om haar te kunnen zien, wordt ze woedend, en zegt dat hij pas mag komen bij haar thuis als hij de dagdelen daarvoor goed heeft gewerkt.
Hoofdstuk 9 Michael presteert het om over te gaan. Hij werkt heel hard, en hij heeft veel contact met Hanna. Hij ziet die periode als een groot geluk. Michael draagt die periode chique pakken en schoenen die zijn oom aan hem heeft nagelaten. Zijn haar zit in een wilde bos, en heeft als bril een ziekenfondsbrilletje. Hij is slungelig. Hij was een middelmatige leerling. Hanna was in Siebenbürgen opgegroeid. Ze ging op haar 17e naar Berlijn, ging werken bij Siemens (als arbeidster). Na de oorlog had ze allerlei baantjes. Hanna is 36 jaar. Ze had geen familie meer. Michael wil graag samen met Hanna met Pasen een fietstocht maken en samen een kamer huren. Hanna wil niet naar de toekomst kijken. Ze wil naar het nu kijken, en niet vooruit kijken. Michael komt eerst altijd op tijd thuis voor het avond eten. Daarvoor heeft hij altijd gesprekken met Hanna. Hanna vraagt zich op een dag af hoe Grieks en Latijn klinken. Hanna wil heel graag dat Michael haar voorleest. Ze meent het echt. Het dagelijks ritueel wordt veranderd: eerst voorlezen, douchen, vrijen, nog een beetje naast elkaar liggen. Michael blijft naarmate de dagen langer worden langer bij Hanna. Rond de schemering gaat hij naar huis. Hoofdstuk 10 Michael staat de eerste dag van de paasvakantie vroeg op. Hij wil bij Hanna in de tram zitten omdat ze eens had verteld dat de tram vaak leeg was op de heenweg. Hanna komt niet naar hem toe. Ze blijft met de chauffeur praten. Eenmaal draait ze zich om en werpt hem een indringende blik toe. Michael voelt zich rot. Hij voelt zich eenzaam opgesloten in een langzaam rijdende tram. Hij stapt uit bij een halte na een hele tijd. Hij loopt de hele lange weg naar huis. Hij wacht bij het huis van Hanna. Als Hanna thuiskomt doet ze woedend tegen hem. Ze wil dat hij meteen vertrekt omdat hij deed ‘alsof hij haar niet kende’, omdat hij achterin was ingestapt. Ze jaagde hem weg. Hij bleef zitten, en ze ging in bad, en negeerde hem. Michael vertrok. Na een half uur stond hij weer bij Hanna voor de deur. Ze deed open. Michael nam alle schuld op zich, en ze maakten het weer goed. Ze deed Michael in bad, daarna vreeën ze, en lagen ze weer naast elkaar zoals gewoonlijk. Michael nam dus alle schuld op zich die keer, en de weken daarop werd het erger. Hij nam voor alles de schuld opzicht als Hanna hem iets dreigde. Michael kon niet met haar over het gedrag van haar ‘overheersingen’ praten. Als hij er naar vroeg kregen ze weer ruzie. Ook schreef Michael regelmatig brieven naar haar om iets uit te leggen. Daar reageerde ze nooit op, en als hij er om vroeg antwoordde ze: ‘Begin je nou alweer’??? Hoofdstuk 11 De relatie tussen Michael en Hanna was minder prettig als in het begin, maar verliep nog wel redelijk. De week na Pasen gaan ze samen er met de fiets opuit. Michael verkoopt zijn postzegel album om ook voor Hanna te kunnen betalen. Qua prijs wordt hij behoorlijk opgelicht. Michael en Hanna zijn allebei onrustig voordat ze vertrekken. Op tweede paasdag is het mooi weer, en de vier dagen bleef de zon schijnen. Ze kregen maar een keer ruzie. Michael haalt een roos en een ontbijt op bed voor Hanna. Hanna is kwaad dat hij zomaar wegging. Ze sloeg hem met een riem in zijn gezicht en huilde. Maar het voorlezen was nog wel een groot succes. Ze luisterde met volle concentratie altijd, en kon nog uren later vragen stellen over het boek. Michael vindt dat hun band door de ruzie alleen maar sterker is geworden. Hoofdstuk 12. De ouders van Michael gaan op vakantie. Hij wil die week alleen thuis blijven. Als hij thuisblijft wil zijn zusje dat ook. Hij probeert zijn zusje om te kopen om toch bij een vriendinnetje te gaan slapen. Ze vraagt om jeans. Die in die tijd heel erg duur waren. Hij kon het niet betalen. Zijn zusje zegt dat hij het dan maar moet stelen. Dat doet hij en haalt een aantal kledingstukken op. Hij koopt er ook nog een zijden nachtjapon voor Hanna. Zijn zusje was omgekocht. Michael nodigt Hanna bij hem thuis uit om te eten. Hij kookt. Als het eten klaar is zit ze niet aan tafel. Ze blijkt in zijn vader´s studeer kamer te zijn, en bekijkt de rijen met boeken. Blauw/wit gestreepte jurk~ chemisier. Michael moet een stukje voorlezen uit een zelfgeschreven boek van zijn vader. Ze begrepen het beiden niet. Ze aten de maaltijd op en gingen naar het huis van Hanna, want Hanna voelde zich thuis meer op haar gemak. Hanna is heel erg blij met de (gestolen) nachtjapon. Hoofdstuk 13. Michael zit in de 4e klas. Er worden nog maar sinds kort meisjes toegelaten op zijn school (gymnasium). In zijn klas zitten nog geen meisjes. De klassen werden opnieuw ingedeeld. En er komen meisjes in Michael’s klas. Rudolf Barger (een betrouwbare schaker en hockeyer) komt uiteindelijk naast Michael te zitten. Rudolf zat nog in zijn oude klas. Ze raken snel bevriend. Michael voelt zich óf té zeker óf te onzeker altijd. Naast het gangpad zat Sophie, bruine haren, bruine ogen, zon-bruine huid. Als Michael naar haar kijkt, en Sophie draait haar hoofd naar hem, dan glimlacht ze naar hem.
Hoofdstuk 14 Het ritueel van voorlezen, douchen, vrijen en bij elkaar liggen hebben Hanna en Michael vastgehouden. Het is inmiddels zomer. Michael heeft Hanna Oorlog en vrede van Tolstoi voorgelezen. Hij schat het op een uur of 40 a 50 zijn geweest. Het viel Michael dat ze het boek anders beleefde dan andere boeken, maar ze volgde het nog steeds met concentratie. Hanna en Michael bedenken troetelnaampjes voor elkaar. Hanna noemde Michael tot nog toe junchen (jochie). Hanna noemt Michael dingen als Kikvorst, paddebeest of roos. Michael doet Hanna aan een paard denken. Hanna is het er eerst niet helemaal mee eens. Maar als Michael allerlei positieve dingen erover verteld, dan stemt ze toch in, en bevalt het haar uit eindelijk wel. Het zwembad wordt ook een belangrijke plaats in het leven van Michael in zijn jeugd (jaar of 16). Het is een ontmoetingsplaats voor (school)vrienden en vriendinnen. Op zijn verjaardag geven zijn vrienden een feestje bij het zwembad, maar Michael gaat eerder weg voor Hanna. Ze had een slecht humeur en ze kregen ruzie. Michael vernederde zich weer eens, en gaf Hanna weer al het gelijk, omdat hij zo bang was haar te verliezen. Hoofdstuk 15 Michael kreeg in zijn nieuwe klas ook weer nieuwe kameraden. (Holger Schlütter, net als Michael geïnteresseerd in geschiedenis en literatuur) en Sophie. Met haar ging hij vaak naar het zwembad. Michael voelde een verraad tegenover Hanna omdat hij zijn vrienden niet over haar vertelde. Hoofdstuk 16 Wat Hanna deed als ze niet samen waren en als ze niet werkte, wist Michael niet. Ze ontliep de vraag altijd. Slechts één keer kwam hij haar tegen. Toen was ze ook bij het zwembad. Waarom wist Michael niet. Hij wist ook niet wat hij moest doen; naar haar toe gaan of niet, doen alsof hij haar kende of niet. Etc. Hoofdstuk 17 Als Michael op een dag weer naar haar toe gaat, doet ze niet open. Hij belt naar haar huis. Er wordt niet opgenomen. Ze blijkt te zijn verhuisd. Michael voelde zich dagenlang beroerd. Hij probeerde het te verdrukken, maar moest regelmatig overgeven, en had een enorm schuldgevoel. Deel 2 Hoofdstuk 1 Het verdriet van Michael wordt minder erg. Hij vermeed de weg naar school langs haar huis, en na een half jaar verhuisden ze naar een ander stadsdeel waardoor hij niet meer langs haar huis kwam. De laatste jaren van de middelbare school en de eerste jaren van de universiteit herinnert Michael als een gelukkige tijd. Hij had met niets moeite. Hij heeft er ook niet veel herinneringen aan overgehouden. Hij gedraagt zich arrogant, onkwetsbaar en superieur. Sophie krijgt tuberculose en is drie jaar in een sanatorium. Als ze terug is dringt Michael tot haar hart door. Als ze met elkaar hebben geslapen vraagt Sophie hem verdrietig wat er met hem is gebeurd. Ook zegt Michael aan het sterfbed van zijn opa die hem wil zegenen dat hij daar geen behoefte aan heeft omdat hij daar niet in geloofd. Nu kan Michael zich nauwelijks voorstellen dat hij zich goed heeft gevoeld ondanks dit gedrag. Hoofdstuk 2. Michael zag Hanna sinds jaren weer. Het was in de rechtszaal. Het was een opdracht van een professor die zeer geïnteresseerd was in het Nazi verleden. Hij deed daar als een van de weinigen onderzoek naar. Het proces vond van de winter tot het voorjaar plaats. De zittingen vonden plaats van maandag tot en met donderdag. Op vrijdag vond het werkcollege plaats en werden de gebeurtenissen van de afgelopen week diepgaand besproken. Andere studenten noemden de groep van Michael de ‘concentratiekamp-werkgroep’. Later ging de groep zich zelf ook zo noemen. Hij kreeg steeds meer geestdrift om hier hard voor te werken. De groep werkte bezeten door.
Hoofdstuk 3 Het is donderdag. Michael gaat voor het eerst met een paar medestudenten naar de rechtbank. Vandaag zou het persoonlijk verhoor van de verdachten plaatsvinden. Na een tijdje herkent Michael Hanna. Hanna blijkt na het werken bij siemens vrijwillig bij de SS zijn gegaan. Ze blijkt bewaker te zijn geweest bij Auschwitz en later bij een klein kamp bij Krakow. Hanna wordt verder verhoord. Ze moet in voorlopige hechtenis blijven. Hoofdstuk 4. Michael sloeg geen dag van het proces over. Hanna heeft maar één keer naar hem en het publiek gekeken. Hanna houdt zich heel stoer tijdens het proces. Ze neemt een zelfverzekerde houding aan. Michael voelt zich verdoofd tijdens het hele proces. Hoofdstuk 5. Het voorlezen van de aanklacht duurde 1,5 dag. Een van de daden betrof het sturen van vrouwen (ongeveer 60 per maand) naar Krakow (om te werken in een munitie fabriek), en het sturen van vrouwen (ongeveer 60 per maand, die het werken in de fabriek niet aankonden) die naar (Auschwitz )om te worden vermoord. Een andere belangrijke daad was een daad waarin gevangen vrouwen werden opgesloten in een kerk. Er viel een bom op de kerktoren, en de kerk brandde plat. De bewakers deden de deuren niet open om de vrouwen te redden, maar ze lieten ze gewoon verbranden. Hoofdstuk 6. Het proces verliep niet gunstig voor Hanna. Éénmaal boekte ze een succesje door de voorzitter een tegenvraag te stellen. Ze was ook eerlijk over wat ze gedaan had, en ging er tegenin als ze zei dat het niet waar was. Dat werkte volgens Michael niet in haar voordeel. Hoofdstuk 7. Hanna was niet heel erg handig af en toe volgens Michael. Ze verklaarde dingen, die zonder verklaring niet tegen haar en haar mede verdachten konden worden aangeklaagd. Ook de voorzitter irriteerde ze om ergens tegenin te gaan als ze het er niet mee eens was. Haar verklaringen worden tegen haar gebruikt. De andere advocaten beweren dat alléén zíj wist dat ze mensen met transport de dood in joeg. Dat de anderen verdachten dat niet wisten. Ook kwam er naar voren dat ze jonge tengere meisjes ontzag van het werk, en ’s avonds op haar kamer bij zich riep. Wat ze daar deden was geheim. Een meisje die het toch vertelde (vertelde een getuige) vertelde dat ze Hanna moesten voorlezen. Michael denkt dat ze probeerde de laatste maanden van die meisjes dragelijk te maken, maar de advocaat en Hanna zeggen beiden niets. Hoofdstuk 8. Michael leest het boek dat de getuige heeft geschreven in het Engels omdat hij nog niet was uitgebracht in het Duits. Hij vindt dat het boek distantie schept. Het boek ademt zo’n zelfde soort verdoving als al eerder is beschreven. Maar het vermogen om te registreren en te analyseren heeft de dochter niet verloren. De schrijfster van dit boek zat samen met haar moeder in Auschwitz en later in Krakow. Een van de bewakers vergelijkt de vrouw met een merrie. Michael vraagt zich af of Hanna daarom zo vreemd reageerde toen hij haar vergeleek met een paard. Toen het kamp werd opgeheven gingen de gevangenen naar het westen. Het was een verschrikkelijke tocht. Ze hadden nauwelijks fatsoenlijke kleding. Schoenen hadden ze ook niet. De ‘schoenen’ die er waren bestonden uit lappen met kranten. Het meisje die het boek schrijft noemt het niet een dodenmars maar een dodendraf of dodengalop. Na een week was de helft van de vrouwen dood. Na een tijdje kwamen ze dus in de bewuste kerk terecht. Daar waren ze een stuk beter af. De vrouwen hadden te laat door wat er aan de hand was. Zo verbrandden ze. Moeder en dochter ontsnapten omdat ze vluchtten van de vrouwen en terecht kwamen in de gaanderij. Die was heel erg smal. Na nog een nacht en een dag gingen ze in de ochtendschemering de verbrandde kerk uit, de heel verbaasde dorpelingen gaven ze eten en kleding. Zo overleefden zij het.
Hoofdstuk 9. De voorzitter vroeg aan alle vrouwen waarom ze de deuren niet hadden geopend. Iedereen bedacht wat anders; ze waren gewond, ze hielpen de gewonden bewakers, noem maar op. Hanna vertelde dat ze toch voor ze verantwoordelijk was, en dat als ze de deuren zou openen, dat er dan nooit meer orde in de rij zou komen. Hanna heeft het verslag geschreven. Zij krijgt die schuld van een mede verdachte in haar schoenen geschoven. Eerst ontkent ze, later wil men van de rechtbank er een mede verdachte gaan bijhalen. Dan bekent ze het toch nog. Hoofdstuk 10. Michael haalt op vrijdag en zaterdag de gemiste dingen van door de week in, en op zondag wandelt hij. Hij vertelt dat Hanna een analfabeet was, en daarom bij promoties haar baan liet afweten, omdat dan haar geheim naar voren zou komen. Hoofdstuk 11. De andere verdachten gaven Hanna van alles de schuld, nadat ze had verklaard dat zij het had geschreven. Maar niemand kon dat bewijzen. Wie het hoogste woord had gevoerd konden de getuigen niet vertellen. Hanna werd vermoeid van het hele proces, en gaf op den duur alleen nog maar kort antwoord als haar wat gevraagd werd. Ze ging ook niet meer staan als ze iets wou zeggen. Michael voelde dat zijn rol veranderde in het proces. Hij wilde aan de voorzitter vertellen dat Hanna analfabete was, en dat ze dus allerlei dingen niet gedaan kón hebben. En dat ze dus zo sneller uit de gevangenis vrij zou zijn. Maar hij wist niet zeker of Hanna de prijs (het geheim van analfabete zijn onthullen) niet te hoog zou vinden. Michael probeerde er met vrienden over te praten. Hoofdstuk 12. Michael besloot om met zijn vader te gaan praten. Hij had niet zo’n nauwe band met zijn vader, waardoor hij dacht dat hij makkelijker met hem kon praten. Ook was hij een filosoof, en zou de dingen op een abstracte manier kunnen benaderen. Michael trekt de conclusie dat hij niet met de rechter moést praten. Hij mócht niet eens met hem praten. Wat Michael’s vader voorstelt is dat hij met Hanna zelf moet gaan praten. Michael weet alleen niet hóe. Hoofdstuk 13. In juni ging de rechtbank naar Israël voor verhoor van de moeder van het meisje dat het boek had geschreven. Zij was dus ook een getuige, en had zelf samen met het meisje in de brandende kerk gezeten, en had die overleefd. Michael kon zich niet concentreren op school. Telkens haalde hij Hanna voor de geest bij de brandende kerk. En op de andere plaatsten waar ze gruwelijke daden zou hebben gedaan. Ook ziet hij Hanna telkens voor zich, hoe ze was met hem. Hoe ze haar kousen aantrekt, hoe haar rok opzwiept tijdens het fietsen, hoe ze in de studeerkamer van zijn vader de boeken staat te bekijken, hoe ze in de spiegel danst. Enz.
Hoofdstuk 14. Michael besluit op reis te gaan en besluit een concentratie kamp op te zoeken. Hij ging naar Struthof omdat het heel moeilijk was om een visum te regelen voor naar Auschwitz, en het dus
Hij houdt een gesprek met de chauffeur die tamelijk gechoqueerd lijkt te zijn van de oorlog. Hoofdstuk 15. Michael is bij het concentratie kamp, en gaat weer naar huis. Hij probeerde de situatie beter te begrijpen. Hoofdstuk 16. Michael bracht het niet op om naar Hanna zelf te gaan, hij dacht dat hij voor Hanna toch niets betekende, maar hij wilde toch niet dat er een oneerlijk vonnis zou komen. Dus is hij toch naar de voorzitter gegaan. Hij luisterde naar het babbeltje van de voorzitter. Toen de voorzitter uitgepraat en uitgevraagd was zei hij dat Michael gerust nog een keertje mocht terug komen. Hoofdstuk 17 Eind juni was de uitspraak. Hanna kreeg levenslang. De anderen kregen een vrijheidsstraf van een aantal jaren. Hanna kwam op de dag van het vonnis gekleed in een zwart mantelpak en een witte bloes. De zaal schrok ervan. Het leek op het uniform van de SS voor de vrouwen. Na het vonnis had Hanna een hoogmoedige en vermoeide blik in haar ogen. Een blik die niemand en niets wilde zien. Deel 3. Hoofdstuk 1 De zomer en de daarop volgende winter leefde Michael in een roes. Hij negeerde iedereen en ging contact uit de weg. Hij zat de hele dag in de studiezaal. Ook ging hij uit huis en huurde een kamer. Hij werd tóch gevraagd om mee te gaan de kerstdagen door te brengen in een ski-hut. Dat vond Michael wel leuk. Hij skiede in zijn overhemd, en had het warm terwijl anderen met dikke kleding aan het koud hadden. Toen hij begon te hoesten en koorts kreeg vond hij dat wel lekker, en bij hoge koorts werd hij opgenomen in het ziekenhuis. Nogsteeds had hij een ‘verdoofd’ gevoel. Toen hij uit het ziekenhuis kwam was zijn verdoofde gevoel voorbij en kwamen alle emoties van het proces weer boven, die hij tot dusver had verdoofd. Michael voelt zich schuldig dat hij destijds zoveel van Hanna hield, terwijl ze zulke vreselijke dingen gedaan had.
Hoofdstuk 2. Michael trouwde met Gertrud. Ze trouwden toen Gertrud in verwachting was. Michael was toen nog niet afgestudeerd. Gertrud studeerde ook rechten. Tijdens de skivakantie hadden ze elkaar leren kennen, en Gertrud had op hem gewacht met naar huis gaan. Hij moest later naar huis omdat hij zo ziek was en in het ziekenhuis lag. Toen hun dochter Julia 5 jaar oud was zijn ze uit elkaar gegaan. Michael vond dat heel zielig voor Julia. Daarna kreeg hij nog meer relaties, maar die eindigden allemaal weer. Hoofdstuk 3. Tijdens de laatste tentamens stierf de professor van het onderzoek in de rechtszaal. Gertrud kwam de advertentie tegen en vroeg of Michael er niet heen wilde. Hij wilde niet want hij had tentamens, en in de tentamen zaal, liep hij weg en nam de tram (wat hij anders nooit deed door herinneringen) en ging naar de begrafenis. Daar kwam hij nog een oud werkgroep collega tegen en Michael wilde nóg niet vertellen wat er nou precies aan de hand was geweest tijdens het proces dat hij er alle dagen heen ging. Hoofdstuk 4 Michael kreeg een baan aangeboden van een professor in de rechts-geschiedenis. Anders had hij niet geweten wat hij zou moeten doen. Hij vluchtte namelijk voor alles weg, zoals Gertrud (die toen nog bij hem was) tegen hem zei. Na de universiteit ging hij naar een onderzoeksinstituut waar hij een eigen winkeltje begon. Hoofdstuk 5 Nadat Gertrud en Michael uit elkaar waren gegaan leest Michael vaak ’s nachts boeken omdat hij niet goed kan slapen. Maar als hij gaat lezen vallen zijn ogen dicht, en als hij dan het licht uit doet, is hij weer klaar wakker. Dus leest hij hardop. Michael spreekt wat hij voorleest in op cassettes (inclusief cassetterecorder) die hij opstuurt naar Hanna. Eerst leest hij dingen zoals De Odyssee voor. Later gaat hij over naar gedichten, en zelfs een zelfgeschreven verhaal. Hoofdstuk 6. Na 4 jaar kreeg Michael een bericht van Hanna; Jochie, het laatste verhaal was heel erg mooi, Dank. Hanna. Michael was blij dat Hanna kon schrijven. Na de eerste groet van haar kwamen er meer. Ze stuurde dan een bedankje, een groet of een opmerking. Michael heeft Hanna nooit teruggeschreven. Michael is Hanna wel altijd cassettes blijven sturen.
Hoofdstuk 7. Op een dag krijgt Michael een brief uit de gevangenis van de gevangenisdirectrice. Ze deelde mee dat Hanna waarschijnlijk over een dag zou vrijkomen, na ruim 18 jaar cel. De directrice zei dat de gevangenis wel voor haar wilde zoeken naar een woonruimte en werk, maar dat het beter was dat een familielid of vriend dat zou doen, en aangezien hij de enige was met wie ze contact had, wilde ze hem vragen om haar te helpen. Michael vindt werk (in enkele kleermakers bedrijf) en een woonruimte voor Hanna. Over een week zou ze vrij zijn. Hoofdstuk 8. De gevangenis directrice had gevraagd of hij wilde langskomen in de gevangenis omdat ze heel binnenkort vrij zou komen. Michael ging bij Hanna langs. Eerst had ze een grote glimlach, maar die zakte snel af. Het leek alsof ze teleurgesteld was hem te zien. Ze zei: ‘Je bent groot geworden, Jochie’. Haar haar was grijzig geworden, en ze had rimpels in haar gezicht. Ze was inmiddels natuurlijk 18 jaar ouder. Hanna verteld dat ze ’s nachts niet met rust gelaten wordt door de doden. Hoofdstuk 9. Michael had een drukke periode. Hij moest een lezing houden en voelde zich erg onder druk staan. Ook is Michael heel druk bezig met het inrichten van Hanna’s woning (ikea-meubels, met een paar antiekstukken). Hij legde een voorraad levensmiddelen aan, hij hing platen op en zette boeken neer. Hij liet een tuinman komen om de tuin voor Hanna heel mooi te maken. Het wordt Michael allemaal een beetje teveel. Hanna belt de dag voor haar vrijlating nog met Michael. Ze vraagt wat ze gaan doen. Of ze meteen naar huis gaan, of eerst naar de rivier bijvoorbeeld. Het viel Michael op dat ze er misschien al wel oud(er) eruit zag, maar dat haar stem nog heel erg jong klonk. Hoofdstuk 10. De volgende dag was Hanna dood. Ze had zichzelf opgehangen. De gevangenisdirectrice liet Michael de plekken zien waar Hanna de afgelopen 18 jaar was geweest. (bijvoorbeeld haar cel, de bibliotheek waarvoor ze had gestaakt omdat ze hun budget wilden verlagen, het naaiatelier, enz.) In Hanna’s cel had Hanna de cassettes van Michael bewaard. Ze waren niet compleet omdat ze ze uitleende aan een organisatie voor blinde gedetineerden. Hanna heeft aan de hand van Michael’s cassettes lezen geleerd. Ze spoelde de cassette recorder heel vaak terug en vooruit. Deze kon dat niet aan, en moest regelmatig gerepareerd worden. Daarvoor was toestemming nodig. De directrice vroeg waarvoor ze hem gebruikte, en Hanna nam haar in vertrouwen. Zo wist de gevangenis directrice dus ook dat ze analfabeet was. Op een dag vroeg ze de directrice om een boek met handschriften omdat ze wilde leren schrijven. Uiteindelijk heeft ze dus ook schrijven geleerd. Jaren hadden de andere vrouwen uit de gevangenis veel ontzag voor haar, later ging ze zichzelf verwaarlozen en verdween ook dit ontzag/respect. In een afscheidsbrief van Hanna stond dat ze 7000 mark (van de bankrekening) + het geld in een theeblik wilde geven aan de dochter die de kerk had overleefd. Zij moest beslissen wat er mee zou gebeuren, en Michael moest zorgen dat het bij haar kwam. Hoofdstuk 11. Het duurde lang voordat Michael Hanna’s wens uitvoerde, maar toen hij bij een Congres in Boston was, ging hij (op eerdere afspraak) naar New York. Hij besloot samen met de dochter het geld te schenken aan een Stichting voor Joodse Analfabeten. Het theeblik wilde de dochter zelf graag houden omdat het hare van haar was gestolen toen ze in een concentratie kamp zat.