Mosje en Reizele door Karlijn Stoffels

Uitgever: Querido
Jaar van verschijnen: 1996 Waarom heb ik dit boek gekozen? Ik heb het boek gekozen, omdat ik de achterkant gelezen had en daarna wel benieuwd was hoe het verhaal zou gaan. Ik vond het grappig dat op de achterkant het zinnetje: ‘hij ergert zich aan die joden die Jiddisch spreken en in rare zwarte jurken over straat lopen’ stond. Het boek sprak mij verder aan omdat ik al wat meer over dat onderwerp wist en benieuwd was hoe de jodenvervolging door de ogen van een joods iemand werd gezien in plaats van een ‘normaal’ mens. Mijn eerste persoonlijke reactie Ik vond het boek interessant, want nu weet ik hoe slecht de joden het eigenlijk hadden in het begin van de twintigste eeuw. Meestal las je dat het wel meeviel, maar als je het verhaal door de ogen van een jood leest zie je dat dat helemaal niet zo is. Ze moesten hun jodenster dragen als ze de straat opgingen, omdat de Duitsers dat graag wilden. Ze moesten vanalles en nog wat doen, maar een eigen mening hebben mochten ze niet. Verder vond ik het bekend, want bij het vak geschiedenis en godsdienst hebben we het wel eens over de jodenvervolging gehad. Ik heb er ook documentaires over gezien op de televisie en ben in het Anne Frank huis in Amsterdam geweest. Daardoor kon je je beter voorstellen hoe de joden in de Tweede Wereldoorlog leefden en hoe ze behandeld werden door de Duitsers. Ik vond het droevig, omdat de joden haast niets mochten doen van de Duitsers. Ze mochten bijvoorbeeld niet naar openbare scholen net als alle andere kinderen, maar naar speciale scholen voor joden. Toen de kinderen uit het weeshuis moesten vertrekken mochten ze haast niets meenemen. Dat lijkt me moeilijk om al je eigen spullen achter te moeten laten.
Samenvatting Mosje Schutser is bijna 14 jaar en wanneer zijn ouders gestorven zijn moet hij naar het weeshuis in Warschau. In het weeshuis is dokter Korczak de baas. Wanneer Mosje daar aankomt, vinden de andere jongens hem maar stom. Ze mogen hem helemaal niet, pikken aardappels van zijn bord en dreigen hem in elkaar te slaan. Maar Mosje kan het allemaal niets schelen, hij vindt het weeshuis maar raar en is van plan weg te lopen. Al op de eerste dag komt hij Reizele tegen, maar vindt haar een vreemd meisje dat als enige van de meisjes een lange vlecht heeft. Als hij in het weeshuis komt moet hij zich uitkleden, wordt hij gewassen en geknipt. In het weeshuis zijn enkele verplichtingen. Elke wees moet naar de Joodse school gaan en het is verboden om overdag op de slaapkamers te komen, helemaal op de meisjesslaapkamer. Als Mosje op een dag aan het voetballen is trapt hij zo hard tegen de bal dat die door een van de ramen van het weeshuis gaat. Hij weet dat meneer Zalewski over de ruiten gaat en staat al in gevechtshouding als Zalewski op hem afkomt. Maar Zalewski slaat hem niet, Mosje moet een nieuw kozijn timmeren voor het raam. Dat is toch aan vervanging toe. Behalve een nieuw kozijn timmeren moet hij ook nog koeken bakken voor iedereen in het weeshuis. Dat vindt hij meidenwerk. De andere wezen pesten hem dat hij koeken moet bakken en ze zeggen ook dat hij op Reizele is. Maar hij zegt van niet. Esther is een vriendin van Reizele. Haar ouders zijn in de oorlog omgekomen. Esther plakt aan Reizele vast, want overal waar Reizele heen gaat, gaat zij ook heen. Ze praat tegen niemand en alleen Reizele mag haar helpen en naast haar aan tafel zitten, verder niemand. Na een paar dagen in het weeshuis vindt Mosje Reizele toch wel aardig. Hij heeft zelfs een paar poppenkastpoppen gemaakt en dat vindt Reizele zo geweldig dat ze hem bedankt met een zoen. Als een van de wezen iets gedaan heeft wat niet mag, moet hij of zij voor de rechtbank van het weeshuis verschijnen. Mietek moet bijvoorbeeld voor de rechtbank verschijnen omdat hij twee keer een avond is weggebleven. Hij zegt dat hij alleen maar de rivier wilde zien. Hij krijgt een waarschuwing van dokter Korczak en die zegt dat als hij nog een keer zou weglopen ze hem helemaal niet meer gaan zoeken en dat hij zichzelf maar moet redden. Mosje timmert allerlei dingen, zoals poppen voor de poppenkast en een ladenkastje voor Reizele voor als ze jarig is. Daar kan ze dan haar spullen in opbergen als ze die heeft. Er zijn maar twee dingen in het weeshuis die Mosje leuk vindt, dat is dat hij zelf dingen van hout mag maken en Reizele. Verder zijn alle dagen in het weeshuis hetzelfde. De ene dag in de keuken helpen en de andere dag schoonmaken. Op een dag gaan de kinderen op zomerkamp bij een boerderij. Ze mesten allemaal de stallen uit, plukken fruit en melken de koeien. Als Mosje en Reizele aan het lopen zijn, vraagt Mosje of Reizele samen met hem wil weglopen. Maar Reizele zegt dat ze dat niet kan. Ze kan de kinderen en Esther niet alleen laten, ze hebben haar nodig. Als ze weer terug zijn in het weeshuis, krijgen ze het bericht dat ze moeten verhuizen. De Duitsers willen een getto maken in de Jodenbuurt. De joden die buiten het getto wonen ruilen met huizen van Polen die in het getto wonen. Iedereen gaat zijn spullen pakken en Mosje besluit dat dit zijn kans is om te ontsnappen. Hij zegt met een brok in zijn keel Reizele gedag en vertrekt. Via een man, Tadeusz, krijgt Mosje een andere naam: Marek Jankowsky. Hij werkt nu als koerier en moet papieren rondbrengen. Hij krijgt ook nog een opdracht van de dokter, hij moet liedjes gaan ophalen (dat waren geheime boodschappen in de vorm van liedjes). Hij gaat naar Krakau om de liedjes op te halen. Eenmaal daar aangekomen ontmoet hij de dochter van Gebirtig. Zij geeft hem de liedjes en het liedje Reizele. Dan vertrekt hij naar het platteland van Polen. Eenmaal op het platteland aangekomen krijgt Mosje (Marek) werk op een boerderij. Op de boerderij is een meisje, Kasia, dat Mosje een leuke jongen vindt. Maar Mosje vindt haar niet leuk. Hij werkt een paar dagen op de boerderij maar als Kasia erachter komt dat hij joods is, vlucht hij weer. Na een tijd rondgedwaald te hebben, loopt hij het bos in. Daar overnacht hij en wanneer hij wakker wordt, hoort hij honden in de verte blaffen. Hij staat meteen op en begint te lopen. Na een tijd ziet hij een soldaat te laat en botst bijna tegen hem op. De soldaat fouilleert Mosje snel en duwt hem voor zich het pad op. Ze komen bij een vervallen schaapskooi waar drie militairen rond een kist zitten. Mosje moet zich uitkleden en ze zien dat hij besneden is. De militairen blijken geen Duitsers maar joden te zijn. Mosje wordt door de militairen naar Warschau gebracht en komt terug bij Tadeusz. Daarna heeft Mosje nog een paar maanden berichten weggebracht, mensen naar hun onderduikadres begeleid en wapens gehaald. Na die tijd gaat hij weer terug naar het getto nadat hij zijn contactpersoon gesproken heeft. Hij gaat naar het weeshuis en ziet daar Reizele oefenen met haar klasje. Haar doffe vlecht hangt op haar rug en de strik ziet er verwassen uit. Mosje geeft het liedje aan Reizele en vertrekt weer. In 1995 is er een bijeenkomst van overlevenden uit het weeshuis van dokter Korczak. Mosje en Reizele zien elkaar daar ook weer terug. Mosje herkent haar aan haar grijze vlecht. Bespreking van de volgende verhaalaspecten Het verhaal is fictie, want de personen bestaan niet echt en de gebeurtenissen zijn grotendeels verzonnen. De ontsnapping van Mosje is verzonnen, want in de Tweede Wereldoorlog zullen er geen echt mensen geweest zijn die over de muur klimmen. Het risico was te groot dat je neergeschoten zou worden. Je gebruikt je verbeelding om de figuren Mosje, Reizele, dokter Korczak enzovoort voor je te zien. In het verhaal zitten heel veel dingen die in de werkelijkheid gebeurd zijn. De joden moesten een jodenster dragen, mochten s’avonds niet op straat komen en woonden in aparte delen van een stad. In het verhaal zitten niet veel open plekken. In het begin is het niet zeker of Mosje wel zal ontsnappen. Of wanneer Mosje door de soldaat meegenomen wordt en aan de Duitsers gegeven wordt. Dat is spannend. Grondige beschrijving van je leeservaringen
Onderwerp Het onderwerp sprak mij wel aan. We hebben het best wel vaak over de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog gehad, bijvoorbeeld op school bij de vakken godsdienst en geschiedenis. Waar we het in die lessen over hebben gehad komt bijna allemaal terug in dit boek. Zoals de leefomgeving van de joden, dat ze haast niets mogen, de kinderen naar een aparte school moeten en dat als ze de straat opgaan ze een jodenster moeten dragen. Nadat ik het boek gelezen had heb ik geleerd dat je mensen niet moet achterstellen omdat ze een ander geloof en andere gebruiken hebben. Iedereen is gewoon zoals hij is en je moet iedereen hetzelfde behandelen, vind ik. Door het lezen van het boek ben ik niet echt anders over het onderwerp gaan denken, want voordat ik het boek ging lezen vond ik het al zielig dat de joden zo achtergesteld werden en dat vind ik nu ook nog. Nadat ik de achterkant van het boek had gelezen dacht ik dat het verhaal zo wel uitgewerkt zou worden. Dat Mosje uit het weeshuis vlucht en gaat rondzwerven. Ik dacht alleen wel dat hij een keer opgepakt zou worden door de Duitsers, maar dat was gelukkig niet zo. De schrijfster had wel wat meer over de jodenbuurt mogen vertellen. Er wordt alleen verteld dat de wezen daar moeten gaan wonen maar niet hoe het leven daar is. En of er bijvoorbeeld ziekten heersten of armoede was. De schrijfster verteld wel goed hoe het leven in het weeshuis is. Gebeurtenissen Het verhaal bevatte voldoende gebeurtenissen om het te blijven lezen. Iedere keer gebeurde er weer wat anders. Dan moest Mosje de trein uit, nog voor hij op zijn bestemming was, omdat er Duitsers aankwamen. Daardoor moest hij op zoek gaan naar werk. Of Mosje liep een soldaat tegen het lijf en werd weer terug gebracht naar Warschau. De gebeurtenissen komen logisch na elkaar want elk hoofdstuk begint met een datum. Het is dus niet zo dat eerst de inleiding wordt verteld, dan het einde en daarna pas het hele verhaal. De gebeurtenissen waren spannend. Zoals de keer dat Mosje uit het weeshuis vertrekt en naar een onderduikadres gaat, dat hij van Zalewski heeft gekregen. Maar het is niet zeker of hij daar kan blijven. Of de keer dat Mosje een soldaat tegen het lijf loopt en wordt meegenomen. Ik dacht eerst dat hij gevangen genomen werd door de Duitsers, maar dat was niet zo. De militairen wilden hem juist alleen maar helpen, want zij waren zelf ook joden. Dat vond ik verrassend. De gebeurtenissen zijn herkenbaar, omdat in de Tweede Wereldoorlog de joden vervolgd werden, ze een jodenster moesten dragen en de jongetjes al vroeg besneden werden. Mosje was een Jood, moest een jodenster dragen en was besneden. Het verhaal heeft me een beetje aan het denken gezet, want eerst wist ik niet hoe erg de joden achtergesteld werden, maar nadat ik het boek gelezen had besefte ik dat de joden wel erg geleden hebben in de Tweede Wereldoorlog. Personages Ik vind dat Mosje een beetje een held is, want ook al zeggen de Duitsers dat alle wezen naar de Jodenbuurt moeten verhuizen dan gaat Mosje niet mee. Hij wil niet en besluit dus te vluchten. Ik weet niet of ik daarop zou willen lijken, want als je toch gesnapt wordt door de Duitsers word je zonder pardon neergeschoten en schiet je er niets mee op. Maar ik bewonder zijn heldhaftigheid wel, want zelf zou ik niet weten of ik dat zal doen. Eerst zal ik goed nadenken over wat je ermee opschiet en of er veel kans is dat je doodgeschoten word. Alle personages gingen voor me leven. Er wordt verteld hoe ze eruit zien en hoe ze reageren. Daardoor kan je je beter verplaatsen in die persoon en lijkt het net of je zelf in het verhaal zit. De personages reageren voorspelbaar. Ik vind dat juist wel grappig, want als er iets gebeurd dan kan je al bedenken hoe hij of zij zal reageren. Je komt van de hoofdpersoon, Mosje, het meeste te weten. Dat komt doordat hij het hele verhaal beleeft en dus wordt verteld hoe hij alles ziet. Hoe hij zich gedraagt onder bepaalde omstandigheden, zoals wanneer hij op de boerderij is. Hij wast zijn eigen kleren en sokken. Als je zoveel leest van een persoon kan je zijn gedrag begrijpen. Ik ben het niet met alle beslissingen van Mosje eens. Als ik hem was zou ik, als Mosje het liedje van Reizele aan Reizele geeft en zeggen dat Mosje het heeft meegenomen. Niet dat Mosje zegt dat Marek het heeft meegenomen. Ik zou ook niet zomaar weglopen, maar eerst met Reizele praten over hoe het nu gaat, wat ze nog gaat doen, enzovoort. Als Mosje beslist om overdag wel naar de slaapkamer te gaan, ben ik het er wel mee eens. Als ik soms ook geen zin heb in geklets van anderen ga ik naar mijn kamer, net als Mosje. Die zal zich toen zo gevoeld hebben. Mosje lost zijn problemen allemaal goed op vind ik. In zo’n situatie zou ik ook zo reageren.
Opbouw Het verhaal zit goed in elkaar, want alle gebeurtenissen volgen na elkaar. De verschillende delen van het verhaal worden in de goede vertelvolgorde verteld en niet door elkaar. Eerst een inleiding, dan het verhaal en dan de hereniging. Het verhaal is ook spannend, omdat het niet zeker is of Mosje kan onderduiken en of hij de andere kinderen van het weeshuis nog terug zal zien. Bij het eerste adres kan hij maar een nacht blijven en moet dus de volgende dag weer verder, op zoek naar een ander onderduikadres. Ik was benieuwd of hij door de Duitsers zou worden opgepakt en naar het weeshuis terug gebracht zou worden. Maar dat was gelukkig niet zo. Het verhaal is boeiend, omdat er verteld wordt hoe het leven van een joodse jongen in de Tweede Wereldoorlog eruit zag: wat hij allemaal deed om de dag door te komen, hoe hij het overleefd heeft en hoe hij langs de Duitsers is gekomen. De bouw van het verhaal is niet ingewikkeld. Eerst het deel dat Mosje naar het weeshuis gaat omdat zijn ouders overleden zijn, daarna dat hij vlucht en onderduikt, hij nog op een boerderij werkt en later wordt opgepakt door militairen. Als laatste komt hij terug met de tekst van het liedje ‘Reizele’ en ziet hoe het met de kinderen, die nog over zijn uit het weeshuis, gaat. Ik vond het boek daardoor makkelijker te lezen, omdat je je beter in het verhaal kunt verplaatsen en begrijpt waarover het eigenlijk gaat. De bouw van het verhaal past goed bij het onderwerp, want eerst lees je hoe het leven in een weeshuis eruit ziet. Wanneer de Duitsers de macht overnemen moeten de joden in het getto, in de Jodenbuurt, gaan wonen. Alle kinderen uit het weeshuis gaan naar het getto en daar heeft Mosje geen zin in. Daarom vlucht hij en komt zo in een andere leefomgeving. Na een hele tijd komt hij wel weer terug bij het weeshuis. Eerst een inleiding, dan het verhaal en dan de hereniging. Er zitten niet veel terugblikken in het verhaal. Alleen wanneer Mosje het weeshuis heeft verlaten en op reis is, denkt hij heel vaak aan Reizele. Maar na een paar maanden wordt dat ook minder. Ik vind dat het einde van het verhaal open is, want er wordt wel verteld dat Mosje uiteindelijk weer bij het weeshuis terugkomt en dat hij Reizele weer ontmoet. Maar er wordt niet verteld hoe het verder met hun gaat en of de Duitsers de kinderen uit het weeshuis laten vertrekken. Daardoor vond ik het onduidelijk hoe het verhaal verder afloopt. Taalgebruik Het verhaal is makkelijk te lezen. Dat komt doordat er weinig moeilijke woorden worden gebruikt. De zinnen zijn niet te lang en het verhaal wordt vlot verteld. De schrijfster geeft goed weer wat Mosje denkt. Bijvoorbeeld dat hij steeds aan Reizele denkt als hij op reis is. Ze geeft ook een duidelijk beeld van hoe de personen eruit zien en hoe het leven in het weeshuis is. Informatie over de schrijfster Karlijn Stoffels is geboren op 24 juni 1947 in Amsterdam. Ze studeerde Frans en Nederlands in Leiden, deed onderzoek op de Ecole Pratiwue de Hautes Etudes in Parijs, zat op Schrijversvakschool ’t Colofon in Amsterdam en leerde scenarioschrijven bij Videcom in Hilversum. Tussen 1971 en 1983 was ze lerares Frans op de havo en het vwo. Voordat ze in 1996 als jeugdboekenschijfster begon, vertaalde ze twee boeken van Ismail Kadare uit het Frans en schreef toneelstukken voor volwassenen. Ze koos hoofdpersonen die zich in het grensgebied tussen jeugd en volwassenheid bevinden. Ze schrijft graag over jongeren rond de 13 jaar, omdat er in die periode veel gebeurt. Ze is erg geïnteresseerd in de snelle ontwikkeling die jongeren in die leeftijdsfase doormaken. Karlijn Stoffels schrijft boeken die vooral over jongeren gaan en waar de realiteit hard is. Ze schrijft in een meeslepende stijl. Ze heeft verder nog de boeken: Stiefland, Khalid en Juffrouw Drie-Erwtjes geschreven. Stiefland en Khalid gaan over de harde realiteit en dat mensen uit hun vertrouwde omgeving worden weggehaald. Net als Mosje en Reizele. Maar dat is in het boek Juffrouw
Drie-erwtjes niet zo.