De diamant door Harry Mulisch

1. Harry Mulisch, De diamant
Amsterdam, -, -. (1954) Avonturenroman. 2. Keuze: Toen ik dit boek op een markt voor €3,50 vond was ik heel blij, omdat ik al een tijdje eens iets van Harry Mulisch wou lezen. Dit was mijn kans. Eerste reactie: Het boek was leuker dan ik had verwacht. Mulisch heeft de reputatie droog en taai te zijn, maar ik vond het lekker lezen. 3. Samenvatting: ‘De diamant’ heeft niet zozeer een hoofdpersoon, maar wel een centraal ding, namelijk een diamant. Het begint allemaal bij Diptadharma, een eenvoudige man, wiens enige doel het is een diamant te vinden en rijk te worden. Als hij het bijna wil opgeven valt hij in slaap op een grote homp die hem tussen de ogen verwondt. Als hij wakker wordt ontdekt hij dat het een enorm grote diamant was. Dan komt hij een yogi tegen, die hem wil laten zien dat hij de diamant tot kleinere diamanten moet bewerken, omdat er anders veel ellende van zal komen. Diptadharma denkt er niet aan en biedt hem aan koning Asatya aan. Aangezien deze diamant de grootste der aarde tot nu toe is, wil deze koning hem heel graag hebben. Dan beseft hij echter dat hij veel macht over de bevolking heeft omdat de mensen denken dat hij de grootste diamant ter aarde heeft. Als er nu een grotere komt, zijn zijn eerdere uitspraken niks meer waard en verliest hij zijn macht. Hij laat Diptadharma en iedereen die de diamant gezien heeft opspietsen en verbergt de diamant in zijn slaapkamer. De rest van zijn leven kwam de steen niet meer van zijn plaats. De volgende koning, Vishvadhatar, komt in de problemen als het volk zijn gezag niet accepteert en er steeds meer kritiek komt. Het lijkt er op dat hij afgezet zal gaan worden. Maar op het moment dat hij echt een wonder nodig heeft vindt Vishvadhatar de diamant in de slaapkamer. Doordat het volk respect heeft voor de bezitter van de grootste diamant te wereld hoeft de koning zich in één klap geen zorgen meer te maken over zijn macht. Hij noemt de diamant de Siddhartha. De koning richtte een enorme tempel op met een groot beeld van de liggende Boeddha, waarbij de diamant tussen de ogen prijkte. In de twee volgende eeuwen bloeide het land Magala op. Alles ging heel goed en de mensen baden tot de glinsterende Siddhartha in de Boeddha. Dan komt Apavahin, die de diamant uit de Boeddha steelt en hem naar de heelster Amemti. Als zij hem voor veel geld wil verkopen op de markt van Alexandië, valt de Siddhartha en breekt pardoes in twee helften. Uiteindelijk moet ze de twee helften voor een veel te lage prijs verkopen, het grootste stuk aan Anvaptas, een Indiër, het kleinere stuk aan Jithream, een joodse koopman. Jithream wil de steen met winst in Rome verkopen. De Romein Amittus koopt hem, maar lang kan Jithream niet van zijn geld verdienen: door drie Germanen wordt hij doodgeslagen en beroofd. Ook de diamant wisselt al weer snel van eigenaar, hij wordt namelijk gestolen door de slaaf Jaflet. Deze Jaflet wil een grote revolutie van slaven. Nu hij de diamant heeft, verzamelt hij samen met een galliër een groot leger van volgelingen en begint een veldslag tegen Rome. Helaas loopt deze veldslag niet goed af voor de slaven en Jeflat zelf wordt samen met het stuk Siddhartha zo diep de grond ingeslagen dat hij niet meer teruggevonden wordt. Dan gaan we verder met Anvaptas en zijn stuk van de diamant. Hij wil hem aanbieden aan zijn oom Dapta, die inmiddels de koning van Magala is. Deze weigert hem echter resoluut. Hij zou volgens Dapta niks dan ellende brengen. Anvaptas trekt daarom verder met zijn diamant, maar sterft een tragische dood in de bergen, waar hij pas na een paar jaar door een herder gevonden wordt. Hij leeft een tijdje gelukkig, maar wordt uiteindelijk doodgeslagen en beroofd van de Siddhartha door een Chinese koopman. Uiteindelijk komt de diamant terecht bij Kwan-yin, waarvoor een tempelorde ontstaat. Zo worden er weer enkele eeuwen naar de diamant gekeken en wordt er tot gebeden. Dit gaat vijf eeuwen goed, maar dan besluit prinses Kyim-sjang, die binnenkort naar Tibet zal gaan om te trouwen, dat ze de diamant als aandenken wil hebben. De raadgevers van de keizer raden hem aan de diamant te geven en ook alle volgelingen van de dienst die eraan verbonden is ‘op te ruimen’. Dat gebeurt dan ook en met diamant reist Kyim-sjang naar Tibet, waar ze trouwt met de heerser. Tijdens de bruiloft wordt er een orakel geraadpleegd, die niet de gebruikelijke goede voorspellingen geeft, maar een dramatische show, waar Kyim-sjang uit begrijpt dat ze iets vreselijks gedaan heeft. Daarom wordt er een nieuwe kathedraal gebouwd, met een lachende Boeddha, die de diamant in zijn navel had. Weer blijft het een paar eeuwen rustig rond de Siddhartha, tot de tartaren, die al vele kloosters geplunderd hadden. het gebied introkken. Om de diamant te beschermen, brengt de opperlama hem naar een nonnenklooster. De abdis is eigenlijk niet blij met deze extra zorg, ze heeft het al druk genoeg met de dreiging van de tartaren. Zonder erbij na te denken vervloekt ze de diamant, waarna hij prompt roetzwart wordt. De abdis maakt de tartaren wijs dat ze in een varken kan veranderen, en door een list geloven de tartaren dat en springen ze van schrik in een ravijn. Eén van de nonnen volgt hen, samen met de zwarte diamant. Als zij over de afgrond is, sluit de kloof met een eenvoudig gebaar de aarde, wat het einde van dit stuk van de Siddhartha betekent. We zitten inmiddels in de negentiende eeuw gaan weer terug naar Rome, waar een nieuwe verkeersader aangelegd wordt. Tijdens de werkzaamheden wordt er door een spelend jongetje een steen gevonden, wat het kleine deel van de Siddhartha blijkt te zijn. Hij komt in een Italiaans museum terecht, waar hij veel bekijks trekt. Vooral een vrouw van middelbare leeftijd komt bijna dagelijks kijken. Ze heet Olga Boechowa en besluit uiteindelijk de steen te stelen, omdat zij een er band mee voelt. Ze verbergt zich in het museum tot het ’s nachts gesloten is en steelt de diamant niet alleen, maar doodt ook de suppoost. Daarna loopt zij naar Parijs, waar ze een esoterische leer rond de steen bedenkt. Zij en haar echtgenoot noemden het de ‘Loge du Diamant’ en kregen veel volgelingen. Olga wordt door haar aanhangers gezien als een godin en zelfs na haar dood trekt haar leer veel nieuwe volgelingen. Na de Tweede Wereldoorlog denkt de nieuwe leidster dat alles nog beter zal gaan, maar dan wordt ze opgepakt en veroordeeld voor roofmoord. Wat niemand weet is dat zij in werkelijkheid onschuldig is en alles een list is van Jacques de Villetaneuse, één van de rijkste kunsthandelaren ter wereld. Toen hij de Siddhartha voor het eerst zag was hij op slag verliefd en wist hij nooit meer gelukkig te zijn als hij hem niet in zijn bezit kreeg. Door de leidster te laten arresteren kan hij de diamant op de veiling kopen. Om het te vieren geeft hij een waanzinnig feest, maar tijdens datzelfde feest nog beseft hij nooit gelukkiger te zullen worden dan dit en hij wil met de steen zelfmoord plegen. Nog voor hij dit komt doen komt zijn neef Fernand binnen, die hem de diamant afpakt en zijn oom dan toch nog het raam uitduwt. Later zegt hij dat het de zelfmoord was die Jacques zo duidelijk wou plegen. Fernand is een trotse smokkelaar en nu hij in het bezit van de Siddhartha is besluit hij hem over de Oost-Duitse grens te smokkelen. Hij verdwaalt echter in de nacht, wordt krankzinnig en sterft. De Amerikanen krijgen de diamant te pakken en besluiten hem te laten splijten. Dit besluit roept een flinke discussie op, niet alleen omdat veel mensen het zonde vinden dat een diamant met zo’n lange geschiedenis gespleten wordt, maar ook omdat het Italiaanse museum waar de diamant ooit lag er aanspraak op probeert te maken. Toch lijkt het erop dat de Siddhartha gespleten zal worden. Als de klover de hamer er op zet, gaat er echter iets mis en springt de diamant zo het raam uit. Eindeloos wordt er gezocht in de straat onder het raam, maar er wordt niks gevonden. De steen is namelijk op een schillenkar terechtgekomen en is nu gevonden door een boer. Helaas gelooft deze man niet dat de steen echt is en om het te testen gooit hij hem in het vuur. Dan ziet hij de diamant verbranden en beseft hij wat een rijkdom hij vernietigd heeft. Van spijt pleegt hij zelfmoord, en wordt het laatste slachtoffer van de Siddhartha... Verhaaltechniek: ‘De diamant’ wordt gewoon in het hij-perspectief verteld. Elke keer heeft natuurlijk iemand anders de diamant in zijn of haar bezit of heeft iemand anders er mee te maken en de schrijver laat van zo’n persoon elke keer op boeiende wijze de gedachten zien, zonder dat je het gevoel krijgt van persoon naar persoon te springen. Er komen vreselijk veel personen voor in het boek, die allemaal even hoofdpersoon zijn, maar de enige echte ster van het boek is natuurlijk de diamant zelf. De vertelde tijd is zo’n vijfentwintig honderd jaar. Het begint in Magala in India, reist praktisch heel de wereld rond en eindigt halverwege de twintigste eeuw in Nederland. Het boek is opgedeeld in vier delen, genoemd naar de grootste rivier in het gebied waar het zich afspeelt. Het eerste deel, aan de Ganges, begint in Magala en eindigt als Apahavin de diamant steelt. Het tweede deel, aan de Tiber, begint als de steen bij Amemti komt en eindigt bij het einde van de veldslag in Rome. Deel drie, aan de Yang-tze, gaat verder met het grootste stuk van de diamant, die in China terechtkomt en het eindigt als de diamant opgenomen wordt door het ravijn, nadat het zwart geworden is. Het laatste deel, aan de Seine, begint als het stuk diamant in Rome gevonden wordt en eindigt bij de dood van de boer. Thematiek: Er zijn een paar thema’s die je uit ‘de diamant’ zou kunnen halen. In de eerste plaats speelt de hebzucht van de mens een grote rol. Het maakt niet uit waar en wanneer de diamant is, hij roept steeds grote hebzucht en zelfs waanzin op. Mensen gaan tot het uiterste voor en door de steen. Hierdoor vallen er ook vele slachtoffers. Hierdoor wordt de diamant bijna een meedogenloos object, dat onverstoorbaar een spoor van dood en wanhoop achter zich laat. De diamant is dan ook symbool voor zaken als macht en religie. Steeds wordt er macht ontleend aan de steen en wordt hij vereerd en gebruikt voor een godsdienst of leer. Ik voelde me ook sterk gewezen op de vergankelijkheid van het leven. De diamant blijft eeuw na eeuw bestaan, terwijl iedereen erom heen sterft, ongelukkig wordt, slachtoffer wordt van intriges enzovoorts. Door vijfentwintig honderd jaar zo te beschrijven zie je al die levens, al die mensen met hun lot, die allemaal zo voorbij kunnen zijn. Bekijk het naast het lange bestaan van de diamant en al die menselijke ophef lijkt zo nietig. De titel ‘de diamant’ slaat vrij duidelijk op het onderwerp van heel het boek. Een hele grote diamant dus. Met een nogal bijzondere historie. Literatuurgeschiedenis: ‘De diamant’ stamt uit 1954. Harry Kurt Viktor Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Hoewel zijn vader uit Oostenrijk-Hongarije komt en zijn moeder uit Antwerpen krijgt Harry een Nederlandse opvoeding. In 1939 scheiden zijn ouders, maar dankzij zijn vader blijven Harry en zijn moeder tijdens de oorlog toch uit handen van de Duitsers. Later emigreert zijn moeder naar Amerika en wordt zijn vader opgepakt en in een kamp gezet. Na zijn vaders dood gaat Harry in Amsterdam wonen, trouwt een paar jaar later en wordt vader van twee dochters. Harry was altijd al zeer geïnteresseerd in wetenschap en al in 1944 ging Harry van school om zich bezig te houden met lezen en schrijven. Inmiddels heeft hij een vreselijk lange lijst indrukwekkende boeken op zijn naam staan. Sommige boeken zijn verfilmd en ook heeft hij de P.C. Hooftprijs en de Prijs der Nederlandse Letteren gekregen. Harry Mulisch en zijn werk hebben de reputatie erg saai en zwaar te zijn. Veel mensen vinden het niet interessant of begrijpen het niet. ‘De diamant’ is het enige werk wat ik van Mulisch gelezen heb, dus echt vergelijken kan ik het niet, maar zo zwaar en taai als ik verwacht had door de reputatie was het zeker niet. Persoonlijk vond ik het vrij soepel lezen. Mulisch ziet overal verbanden in, laat alles weer terugkomen en dat ervoer ik niet als moeilijk. 4. Beoordeling: Ik vond ‘de diamant’ een leuk boek. Ik vond het bijvoorbeeld erg mooi dat Mulisch overal een verband in ziet en alles een connectie heeft. Wat dat betreft deed het boek me een beetje aan werken van Salman Rushdie denken, en dat is mijn favoriete schrijver, dus zegt dat ook iets heel positiefs over dit boek. Ik vond het boek niet bijzonder zwaar of moeilijk om doorheen te komen, maar ik had wel het gevoel echt een beetje bezig te zijn met mijn grijze massa tijdens het lezen. Dat voelde goed. Het thema vond ik ook erg interessant. In het verhaal zie je hoe egoïstisch de mens is, hoe massaal de waanzin kan zijn, en daardoor bevat het zeker wat kritiek op de mensheid. Dat soort onderwerpen boeien mij erg en het was leuk om te zien dat deze waanzin in duizenden jaren niet verandert. Ik vond het ook heel leuk om dingen te herkennen die ik bij andere vakken geleerd had. Zo las je bijvoorbeeld tussendoor iets over de moord op keizer Caligula en zijn oom die hem op zal volgen. Het is dan erg leuk dat ik in mijn hoofd daar aanvullende informatie bij kan geven. Dat sprak mij persoonlijk erg aan. De opbouw van het verhaal is gewoon chronologisch, wat gewoon lekker rustig leest. Ik werd ook aan het denken gezet over de vergankelijkheid van het leven en de instelling van mensen, wat me ook wel beviel. Te vaak heb ik bij zogenaamde literatuur het gevoel dat het nergens over gaat, en dat het niks inhoudt. Dit boek deed tenminste wat met me. Ik vond het dus heel erg meevallen. De verhalen over het werk van Harry Mulisch zijn vaak nogal afschrikwekkend. Ik denk dat ik daardoor ook nog geen eerder werk van hem gelezen had, tot ik nu besloot dat ik toch maar eens iets van hem wilde lezen. Zo’n grote naam moet je toch over mee kunnen praten. En wat ik las viel me vreselijk mee. Zoals denk ik wel duidelijk is aan de beoordeling hierboven ben ik zelfs heel erg positief over het boek. Het las lekker weg, maar was geen flutromannetje. Het zette me aan het denken, maar was niet prekerig. Al met al ben ik dus blij dat ik eindelijk eens een boek van Harry Mulisch gelezen heb en ik zou het dan ook zeker aanraden aan andere mensen.