De donkere kamer van Damocles Auteur Willem Frederik Hermans
Titel De donkere kamer van Damocles
Eerste uitgave November 1985 in Amsterdam
Druk Ik heb de 32e druk gelezen, gedrukt in januari 1994 in Amsterdam
Motivatie keuze Ik heb het boek ‘de donkere kamer van Damocles’ gelezen omdat boeken over de Tweede Wereldoorlog mij wel aanspreken. Ook was het volgens een klasgenoot een leuk en mooi boek om te lezen. Samenvatting: Henri Osewoudt is de zoon van een sigarenwinkelier te Voorschoten. Als hij nog op de lagere school zit, vermoordt zijn moeder zijn vader in een vlaag van waanzin. Henri wordt opgevoed door zijn oom Bart Nauta in Amsterdam. Op de middelbare school gaat hij niet om met zijn klasgenoten. Hij leeft in een isolement en gaat alleen om met zijn zeven jaar oudere nicht Ria. Hij doet aan judo, waardoor zijn voeten vergroeien. Hij is lelijk, heeft geen baard en een hoge stem. Ook Ria is lelijk. Als Henri 18 is, trouwt hij met Ria; hij zet zijn vaders zaak voort en zijn moeder woont bij hen in. Henri is afgekeurd voor militaire dienst, maar is wel bij de Burgerwacht. Als de oorlog uitbreekt, moet hij op wacht staan bij een postkantoor. Luitenant Dorbeck, op wie Henri als twee druppels water lijkt, geeft hem een filmrolletje, dat ontwikkeld moet worden. Later komt hij weer terug met nog meer films, die ook ontwikkeld moeten worden en opgestuurd aan E. Jagtman. Na het ontwikkelen krijgt Henri niets dan zwarte vlekken te zien. Hij durft de foto's niet terug te sturen, koopt een Leica en maakt zelf foto's van militaire objecten. Tijdens een hevig onweer komt Dorbeck, enige tijd later. Henri krijgt opdracht naar Haarlem te komen. Daar ontmoet hij Dorbeck en Zewuster. Met de laatste gaat hij naar de Kleine Houtstraat, waar ze in een huis twee mensen neerschieten. De zoon van de drogist uit Voorschoten heeft hen gevolgd. Henri ontwikkelt het filmpje dat hij in 1940 van Dorbeck had gekregen. Op een van de foto's staat Dorbeck met twee vriendinnen. Er valt een brandend vliegtuig op het huis van Jagtman, hierbij komt de hele familie Jagtman om. In 1944(Dorbeck heeft 3 jaar lang niets van zich heeft laten horen) krijgt Henri een brief van Dorbeck met het verzoek de foto's op te sturen naar een postbusnummer. Henri gaat kijken wie de foto's uit de bus haalt; dat blijkt een heilsoldate te zijn. Een paar dagen later wordt hij opgebeld door Elly Meier, die zegt dat ze uit Engeland is overgekomen. Ze toont hem een van de foto's die hij aan Dorbeck had opgestuurd. Hij brengt haar naar oom Bart. Terug in Den Haag hoort hij van Moorlag, zijn kamergenoot, dat de Duitsers hem in zijn huis opwachten en dat Ria en zijn moeder gevangen zijn genomen. Hij gaat met Moorlag naar Leiden, waar een student valse persoonsbewijzen maakt voor hem en Elly. Zijn haar wordt zwart geverfd door Marianne, een ondergedoken joodse studente. Henri duikt onder en gaat foto's ontwikkelen voor Labare. Hij beseft nu hoe hij veranderd is. Marianne gaat voor hem naar oom Bart met Elly's persoonsbewijs. Deze is echter al verdwenen. Henri gaat naar Amsterdam en vertelt aan oom Bart dat Ria en zijn moeder zitten. Oom Bart maakt hem verwijten. Henri krijgt van Dorbeck opdracht naar het station in Amersfoort te gaan. Daar zal hij een vrouw ontmoeten in leidsteruniform van de Nationale Jeugdstorm. Samen gaan ze naar Lunteren, waar Lagendaal, die voor de Gestapo werkt, uit de weg moet worden geruimd. De aanslag lukt, maar op de terugweg wordt de vrouw aangehouden. In Amsterdam ontmoet Henri Marianne. In de bioscoop ziet Henri een oproep tot zijn eigen aanhouding. Als hij de zaal uitloopt, wordt hij gepakt. Tijdens het verhoor wordt hij zo gemarteld, dat hij naar het ziekenhuis moet. Hij wordt daaruit bevrijd door gemaskerde mannen, die hem naar Leiden brengen. Bij Labare ontmoet hij Marianne weer. 's Nachts worden ze door de Duitsers overvallen. Henri weet te ontkomen, maar wordt later toch gearresteerd. In de cel zoekt de Duitser Ebernuss hem op, die beweert hij hem goedgezind is. Hij heeft ervoor gezorgd, dat Marianne, die een kind verwacht, weer vrij is. Ebernuss houdt zich bezig met het probleem of Dorbeck, de dubbelganger van Henri, bestaat. Daarom moet Henri naar Amsterdam gaan, waar een clandestiene sociëteit is voor ondergrondse helden. Als Dorbeck bestaat, zal Henri hem zeker ontmoeten. Ebernuss geeft Henri zijn Leica en samen gaan ze naar Amsterdam. In de societeit is er een man van wie Henri gelooft dat het Dorbeck is. Van hem krijgt hij giftige kristallen, die in Ebernuss' borrel doet. Dorbeck en Henri gaan er samen in de auto van Ebernuss vandoor. In een leegstaand huis fotografeert Henry zichzelf met Dorbeck in een spiegel. Dorbeck vertelt hem dat Ria samen woont de zoon van de drogist die Henri verraden had, toen hij de aanslag in Haarlem pleegde. Henri krijgt een verpleegstersuniform. Dorbeck bericht hem dat Marianne in een kraamkliniek ligt. Daar aangekomen wordt hij naar een kelder gebracht waar hij het lijkje van zijn kind ziet. Een Duitse soldaat neemt hem mee in zijn auto. In Voorschoten doodt hij Ria en in Dordrecht de Duitser; daarna vraagt hij hulp aan een pastoor. Met de hulp van de illegaliteit en een arts komt hij in Breda aan. Hij meldt zich bij het hoofdkwartier van de Nederlandse Strijdkrachten. Daar arresteert men hem, omdat men denkt dat hij een land verrader is. Hij wordt naar Engeland gebracht. Daar behandelt Selderhorst zijn zaak. Henri wordt van vele dingen beschuldigd en Dorbeck, die zal kunnen aantonen dat hij een verzetsheld is, is

onvindbaar. Jagtman en Moorlag zijn dood en Marianne is in Israël. Oom Barts verklaring is zeer vaag. Eindelijk wordt de Leica van Henri gevonden. Hij ontwikkelt het filmpje, maar de foto met Dorbeck is mislukt. Henri rent naar buiten en wordt neergeschoten. Analyse 1 Tijd en Structuur 1 In dit boek is er sprake van een opening-in-de-handeling, een in medias res. Het
boek begint met een onderwijzer die een verhaal vertelt aan de hoofdpersoon. Je valt zo het verhaal binnen. De functie hiervan is dat je meteen geboeid bent door het verhaal en snel weer wil verder lezen om te weten wat er allemaal aan de hand is. 2 Het verhaal is in chronologische volgorde verteld. Het begint met een jonge Henri
Osewoudt en eindigt met zijn dood. Alle gebeurtenissen in zijn leven zijn verteld in de volgorde waarin ze plaatsvonden. De functie hiervan is dat je een duidelijk beeld hebt over de gebeurtenissen. Ook is het een beetje spanning opwekken, want je weet natuurlijk niet hoe het af gaat lopen. 3 Een voorbeeld van een flashback is te vinden op bladzijde 13: ‘Hoe nu precies zijn moeder zijn vader vermoord had, wist hij nog altijd niet’. Zijn moeder
heeft twee hoofdstukken geleden in een vlaag van verstandsverbijstering zijn vader vermoord, daar denkt hij nu nog even over na. De functie hiervan is dat je zelf, als lezer, ook nog even hieraan terugdenkt. Het is dus
blijkbaar belangrijk in het verhaal. 4 Een voorbeeld van een flashforward is te vinden op bladzijde 321: ‘Maar laten wij nou eens aannemen dat hij wordt gevonden’. Henri legt aan de dokter waarom hij niet toe wil geven dat Dorebeck niet bestaat. Hij speculeert over wat er zou gebeuren als Dorbeck gevonden wordt en hij onschuldig in de gevangenis zit. Hij speculeert dus over wat er in de toekomst zou kunnen gebeuren. De functie hiervan is verduidelijken waarom hij niet gewoon zegt dat Dorbeck niet bestaan heeft. Een ander voorbeeld van een flashforward is te vinden om 320: ‘Weet je wel wat je te wachten staat, Henri? De kogel’. Osewoudt blijft volhouden dat Dorbeck bestaan heeft. Zijn dokter, aan wie hij alles verteld heeft, voorspelt hier zijn toekomst als hij niet toegeeft dat Dorbeck een verzinsel is. De functie hiervan is jou uitleggen in wat voor moeilijke situatie hij zit en natuurlijk spanning opwekken, want zou hij echt de kogel krijgen?? 5 Spanningsgrafiek: 6
Piek 1 De moeder van Henri vermoordt zijn vader, dit maakt grote indruk op hem. Piek 2 De eerste ontmoeting met Dorbeck en de eerste opdracht van hem. Piek 3 De ontmoeting met Elly. Piek 4 Arrestatie van Hneri’s vrouw en moeder. Piek 5 Ontmoeting Marianne en de opdracht van Dorbeck de Jeugdstormleidster te vermoorden. Piek 6 Arrestatie van Odewoust. Piek 7 Hij vermoord samen met Eberbuss Dorbeck. Piek 8 Hij wordt opgepakt, wanhoopt en rent weg, waardoor hij neergeschoten wordt. 6 Er is sprake van een gesloten einde. De meeste personen die in het verhaal een noemenswaardige rol speelden, zijn nu dood, met uitzondering van pater Beer en Marianne. Osewoudt zelf is ook dood en het verhaal is uit. Wel blijf je nog met vragen zitten als:‘heeft Dorbeck echt bestaan’?‘En hoe gaat het nu met Marianne’?
2 Ruimte 1 Drie belangrijke ruimtes: - Het huis waarin Henri samen met zijn moeder en Ria, zijn vrouw, woont. Dit is een koophuis met een winkelgedeelte waar hij sigaren verkocht. De winkelruimte is klein, een grote toonbank vulde een groot deel van de ruimte. Ze leefden in de achterkamer. Op de bovenverdieping waren drie kamertjes, een voor hem en Ria, een voor zijn moeder en eentje hadden ze verhuurd aan ene theologiestudent. Er was ook een kelder. - Het huis van Labare. Het huis was een gewoon woonhuis waar aan de buitenkant niets speciaals aan te zien was. Maar in het souterrain des te meer. Hier waren allemaal verschillende kamertjes gemaakt, waar de meest illegale dingen gebeurde, die niet nader uitgelegd worden. Het loopgedeelte in deze kelder is erg smal. Voor de deur die toegang verschaft, zit een mechanisme. Als je aan het hangende touw trekt, komt er een barricade naar beneden. De ramen zijn ook gebarricadeerd. Er is ook een nooduitgang en aangelegde noodverlichting. Het kamertje waar hij in moet werken, de donkere kamer, was geheel zwartgeverfd, er waren geen ramen, wel een opklapbed en een fonteintje (blz 82/82). - De cel waarin Henri belandt. Deze was een redelijk grote ruimte, maar niet hoog. Hij lag onder de grond en het enige daglicht kreeg hij door twee rijen glazen tegels in het plafond. Er brandde de hele dag elektrisch licht uit een rozet. Het was niet koud, want er liepen verwarmingsbuizen onderdoor. Het rook er wel onfris, want er kon niet worden gelucht. In de hoek stond een emaille emmer met een houten deksel (blz 285). 2 Er is sprake van een functionele ruimtebeschrijving. Alledrie de ruimten worden uitgebreid beschreven, de functie hiervan is dat je je beter in kunt leven in de situatie en in de persoon. Als de cel bijvoorbeeld beschreven wordt krijg je de indruk dat het helemaal niet zo erg is. Je krijgt het idee dat het allemaal wel meevalt. Dit heeft te maken met Osewoudts ideeën over de tijd die hij in de cel zou doorbrengen. Hij verwachtte dat hij maar eventjes in deze cel zou zitten, want er was een opsporingsbevel van Dorbeck uitgevaardigd, hij nam aan dat deze zo gevonden zou was en hem vrij zou pleite. Hij omschrijft de cel dan ook alsof het niet erg is om daar te zitten. 3 Het sociale milieu zit als volgt in elkaar. Het verhaal speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. Veel mensen in de omgeving van Henri Osewoudt hebben veranderingen doorstaan met betrekking tot de oorlog. De mensen zijn bang voor de onderdrukkers. Velen zijn naasten verloren of hebben familieleden en vrienden in gevangenschap. Niemand weet wie te vertrouwen en iedereen is achterdochtig en schrikkerig. Aan het eind van de oorlog is er ook nog hongersnood en trokken veel mensen naar het noorden en oosten om voedsel te zoeken. Dit was echter bij Osewoudt in de omgeving niet het geval. Er wordt niet over eten gesproken. Henri Osewoudt heeft niet veel last van angst, maar leidt wel een ander leven dan voor de oorlog. Hij verhuist steeds en heeft soms niet eens een vast adres. Zijn contacten, ook zijn seksuele partners, wisselen snel. Soms weet hij niet eens hun echte naam. Hij heeft geen zekerheden meer in zijn leven, maar hij heeft nog wel de wil om te vechten voor zijn leven, terwijl er niemand meer op hem wacht. 4 Er is sprake van een functionele beschrijving van het sociale milieu, want daardoor kun je je beter inleven in de personen. Bijvoorbeeld als Henri Elly net ontmoet heeft. Hij is al heel erg veranderd, hij gaat van adres naar adres en woont nu bij zijn oom, de vader van zijn vrouw. Daar is hij met Elly, een vrouw met wie hij ook seks heeft gehad terwijl hij niet eens haar echte naam wist, zo bleek later. Hij vertrouwde haar ook niet, want ze zei dat ze uit Engeland was gekomen, terwijl ze een foto bij zich had die hij twee dagen geleden nog in handen had gehad. Ze hield vol dat ze die in Engeland had gekregen, dat geloofde hij echter niet en hij vertrouwde haar niet. Dat belemmerde echter zijn seksuele gevoelend niet (blz 46). 5 Het milieu van de tijd is niet erg ingewikkeld, want het was tijd van oorlog. Een moeilijke tijd voor veel mensen. Er zijn mensen gestorven of afgevoerd. Degenen die het wel overleefde, waren vaak alles kwijt. 6 Er is sprake van een functionele beschrijving van het milieu, want door de beschrijving begrijp je beter in wat voor tijd ze leefden. Bijvoorbeeld als Henri Osewoudt net opgepakt is aan de Nederlandse kant. Hij wordt dan ondervraagd over feiten uit de oorlog. De ondervrager noemt een lijst van misdaden op die hij begaan zou hebben en daarna vraagt Osewoudt hem een paar dingen: - Kunt u mij zeggen waaraan mijn vrouw overleden is? - Nee, dat staat er niet bij. - Mijn vrouw heeft mij aangebracht bij de Duitsers, staat dat er soms bij? - Nee. - Zij leefde met de zoon van een buurman, een N.S.B.-er. Hier is duidelijk te merken in wat voor tijd er geleefd wordt. In een tijd van oorlog, persoonlijke verliezen en wantrouwen (blz 264). 3 Perspectief 1 De gebruikte perspectiefvorm is het personaal perspectief. Alles wordt verteld vanuit Osewoudt. Je komt alleen te weten, wat hij allemaal weet. Het verhaal is verteld in de derde persoon enkelvoud. 2 De functie hiervan is spanning opwekken. Je weet alleen wat hij ook weet. Je weet niets meer en niets minder, dat maakt het erg spannend. Ik heb dan ook het hele boek echt geloofd dat Dorbeck echt bestaat, helemaal wanneer ze hem vermoorden. Een andere functie is dat je echt bij het verhaal betrokken bent, je zit met dezelfde vragen als de hoofdpersoon. 4 Verhaalfiguren 1 De belangrijkste hoofdpersonen zijn: - Henri Osewoudt; - Dorbeck; - Ria; - Marianne. 2 Henri Osewoudt: · Onzeker; Henri Osewoudt is een onzekere jongen, omdat hij dacht dat hij na zijn volle nicht Ria nooit met een ander meisje het bed zou delen. Ook dacht hij dat Ria nooit met hem was getrouwd als ze had verwacht een kans te hebben bij een ander (blz 16). · Minderwaardig zelfbeeld; hij vond zichzelf minderwaardig. Vergeleken met Dorbeck is hij een misbaksel en Dorbeck al het goede. Hij had Marianne verteld over Dorbeck, toen hadden ze er een gesprek over. Toen verwoordde hij zijn gedachten als volgt: ‘In werkelijkheid houdt zij van Dorbeck, al weet zij dat zelf niet. Zij zegt dat zij houdt van mij, maar zij bedoelde Dorbeck, want Dorbeck is het geslaagde exemplaar en ik ben het misbaksel (blz 177)’. Hij vindt dat hij het mislukte exemplaar is dat per ongeluk niet is weggegooid. ‘Ik heb nooit geweten dat ik het mislukte exemplaar was tot ik Dorbeck ontmoette’ (blz 176). · Waandenkend; in de loop van het verhaal is hij een beetje waandenkend geworden. Eerst kon hij berusten in zijn huwelijk dat hij eigenlijk niet zelf gekozen had. In de loop van de oorlog veranderde dit, hij verzette zich tegen zijn oude gewoonten, hij zette zich af tegen zijn burgerlijke huwelijk. · Bezetenheid; hij raakte bezeten van Dorbeck, andere vrouwen en de oorlog. Hij zit ook vast na de oorlog, door Dorbeck. Zijn laatste woorden waren: ‘Dorbeck weet alles. Zoek Dorbeck. Dorbeck moet ergens zijn. Dorbeck weet alles. Dorbeck moet worden gevonden. Zeg Dorbeck … Vraag Dorbeck …’ Dat is zeven keer Dorbeck in zijn laatste zinnen (blz 334). Dorbeck: · Mysterieus; je komt niet veel over hem te weten, behalve de opdrachten die hij geeft aan Henri. · Welgeorganiseerd; dat is te bemerken aan de opdrachten die hij geeft aan Henri. Alles is tot in de puntjes geregeld, hij is niet te traceren. Een keer krijgt Henri de opdracht een bepaald nummer te bellen op een bepaald tijdstip. Hij krijgt snel een opdracht door en dan wordt er opgehangen. Dan draait hij het nummer weer, omdat hij nieuwsgierig is geworden naar de manier waarop Dorbeck werkt. Als hij opnieuw belt, blijkt het nummer afgesloten te zijn. Heel scherp georganiseerd van Dorbeck (blz 112).Ook het feit dat hij na de oorlog nergens meer te vinden is, spreekt van een man die precies weet hoe hij dat soort dingen moet doen. · Precies; alles wat hij doet gaat precies goed, hij zorgt ervoor dat alles gaat zoals hij dat wil. Ook uit het voorbeeld hierboven (zie welgeorganiseerd) blijkt dat hij erg precies is. · Hij weet wat hij wil; hij is precies even lang als Henri, maar hij is wel toegelaten tot de militaire dienst en Henri niet, dit omdat hij een halve centimeter te kort was. Dorbeck heeft zich, naar eigen zeggen, uitgerekt (blz 22). Ria: · Onzeker; ze is een onzekere vrouw. Osewoudt beschrijft zijn vrouw als lelijk en zegt dat ze, als ze een andere man had kunnen krijgen, nooit met haar volle neef getrouwd was (blz 16). Dit blijkt ook uit het feit dat zij later een affaire heeft met een N.S.B.-buurman (blz 264). · Autoritair en ze gebruikt mensen; als ze aan haar ouders bekend maakt met Henri te gaan trouwen, zijn haar ouders hier duidelijk op tegen. Zij gooit hen voor de voeten dat ze weet dat zij al twee jaar was toen haar ouders in het huwelijk traden (blz 17). Hieruit blijkt dat ze er net zo hard tegen in gaat, ze probeert er weer boven te gaan staan. Ze gebruikt haar man om haar ouders te onderhouden, want zij pakt zonder tegenspraak te dulden geld uit de kassa van Henri’s winkel (blz 22). · Egoïstisch; ze gaat ontzettend ver voor haar eigen geluk. Ze geeft haar man aan (blz 246) om ongestoord een relatie te kunnen hebben met haar N.S.B.-buurman. · Makkelijk; ze kiest altijd de makkelijkste weg. Een relatie met een N.S.B.er is wel erg makkelijk in de oorlog, want de Duitsers denken dat je van de goede kant bent. Marianne: · Wanhopig; ze is wanhopig geraakt door de oorlog. Ze is een jodin, haar hele familie is afgevoerd en ze ziet het eigenlijk niet meer zitten (blz 92). · Vastberaden en hoopvol; op de een of andere manier is ze toch vastberaden de oorlog te gaan overleven. Als ze Henri heeft verteld dat ze jodin is en dat haar hele familie is afgevoerd, zegt ze dat het ergste leed al is geleden. Als hij dan vraagt wat ze bedoeld, zegt ze dat de Amerikanen in aantocht zijn. · Onzeker; ze heeft geen zekerheid en weet niet wat ze moet doen. Ze heeft meerdere malen duidelijk gemaakt dat ze van Osewoudt houdt en zelfs na de oorlog met hem verder wil. · Liefdevol; ze is liefdevol tegenover Osewoudt. Ze zegt dat ze van hem houdt en met hem verder wil. Ze hoopt dat ze de oorlog overleefd en dan rustig en veilig kan leven samen met Henri. 3 Henri Osewoudt is een round character, want - hij is niet meteen aan het begin van het verhaal volledig gepresenteerd, aan het eind heb je een veel vollediger beeld van hem, je weet gewoon veel meer van hem; - er zijn meerdere karaktereigenschappen van hem verteld en uitgediept, zoals zijn onzekerheid en zijn minderwaardigheidscomplex. - Hij veranderd in het verhaal, namelijk van een jongen tot een man. Ook in de oorlog maakt hij een ontwikkeling/ verandering mee, namelijk van een onzekere man, naar een man die zich afzet tegen de samenleving en zijn oude gewoonten. Dorbeck, Ria en Marianne zijn flat characters, want - Enkele eigenschappen, niet ver uitgediept. - Ze veranderd niet, ze is en blijft hetzelfde. - Direct, volledig gepresenteerd. 4 Volgens mij zijn er geen speaking names in dit verhaal. 5 Henri Osewoudt is een parallel figuur aan Dorbeck. Ze zien er hetzelfde uit. Ze zitten allebei in het verzet. Het verschil echter is dat Dorbeck de leider is en Osewoudt het hulpje. Tegelijkertijd zijn het ook contrasterende figuren. Alles wat Osewoudt wilde, is bij Dorbeck gelukt, bij Dorbeck gaat alles goed en bij Osewoudt lijkt juist alles mis te gaan. Ria en Marianne zijn ook contrasterend. Ria is een autoritaire, arrogante, maar toch onzekere vrouw. Ze wil de baas spelen over Henri terwijl hij eigenlijk de enige man is die ze kan krijgen. Marianne is juist heel lief en volgzaam. Ze weet niet meer wat ze met de oorlog aan moet en ze is afhankelijk. 5 Titel 1 De donkere kamer van Damocles. De donkere kamer verwijst naar een doka waar foto’s in ontwikkeld worden. Foto’s spelen in dit verhaal een grote rol. De mensen die te maken hebben met de opdrachten van Dorbeck identificeren zich met foto’s die aan het begin van het verhaal door Osewoudt zijn ontwikkeld (blz 21/48). Een foto van hem en Dorbeck moest volgens hem ook bewijzen dat Dorbeck bestond, hij bleef namelijk bij hoog en laag volhouden dat Dorbeck bestond, niemand geloofde hem echter. Toen zijn Leica-camera gevonden was, bleek de foto er dus niet in te zitten. Dit was omdat de foto gemaakt was in een kamer die te donker daarvoor was. Er zat geen flitslicht in de camera (blz 329). Damocles was een hoveling die van de tiran die hij diende een dag koning mocht zijn. Hij kreeg echter een zwaard boven zijn hoofd te hangen. Dit zwaard hing aan een paardenhaar. Hij wist dat het er hing, dit hing er om hem duidelijk te maken wat voor dreiging er boven een staatshoofd hangt. De dreiging die ook telkens boven het hoofd van Henri Osewoust hangt. 2 Het motto staat achter in het boek: ‘Ik kan hem zoeken als hij er niet is, maar hem niet ophangen als hij er niet is. Men zou kunnen willen zeggen: “Dan moet hij er toch ook zijn als ik hem zoek”. Dan moet hij er ook zijn als ik hem niet vind, en ook als hij helemaal niet bestaat’. Ludwig Wittgenstein. Dit houdt verband met de zoektocht van Henri Osewoudt naar zijn eigen identiteit en die van Dorbeck. Misschien ligt de identiteit van Dorbeck wel binnen die van Osewoudt en kan hij hem daarom niet vinden. 6 Symboliek Volgens mij staat in dit verhaal Dorbeck symbool voor alles wat Osewoudt eigenlijk zou willen zijn. Hij spreekt over zichzelf als het mislukte exemplaar van Dorbeck, hetzelfde fabrikaat alleen is Dorbeck wel gelukt. Dorbeck is een vrijgevochten man die weet wat hij wil en zijn zaakjes goed onder controle heeft. Osewoudt is de greep, de controle op en over zijn leven een beetje kwijtgeraakt. Hij wil graag net als Dorbeck zijn en deze controle, de mogelijkheid zelf keuzes te maken, terug hebben. De symboliek zie je ook terug in de ruimtes. Alle gangen zijn nauw en klein, dat is om aan te geven in wat voor tijd het zich allemaal afspeelt: de Tweede Wereldoorlog, een tijd van onzekerheid en dat merk je dus aan de beschrijving van de ruimtes. Altijd is het een beetje donker, klein en nauw.
7 Motieven 1 en 2 - De Leica, zijn camera. De foto’s, de Leica en de donkere kamer komen telkens terug. Het gaat hier om een leidmotief, het wordt vaak onveranderd herhaald. Ook is er sprake van een thematisch component, want het maakt deel uit van het thema. - De zoektocht naar eigen identiteit. Henri Osewoudt zoekt zichzelf in Dorbeck en Dorbeck in zichzelf. Dit is een thematisch component, het maakt deel uit van het thema. Het is ook een literair-historisch motief, het duikt door de eeuwen heen in meerdere boeken op. - Oorlog. Overal in dit boek is oorlog. Het verhaal kan dan ook alleen zich afgespeeld hebben in de oorlog. Dit is een literair-historisch motief, oorlog komt in enorm veel boeken terug. - Eenzaamheid. Henri is niet gelukkig in zijn huwelijk, hij voelt zich eenzaam en zoekt andere vrouwen. Marianne is eenzaam, omdat ze haar hele familie verloren heeft, ze zoekt hulp en steun bij Osewoudt. Ria is eenzaam, nu haar man weg is en begint een affaire. Ebernuss is eenzaam en hij is bang voor het eind van de oorlog, hij papt daarom ook aan met Osewoudt om zijn eigen hachje veilig te stellen. Dit is een thematisch component, want het maakt deel uit van het thema. - ????? 8 Thema 1 Het thema van dit verhaal is zelf de werkelijkheid denken te weten en anderen er niet van kunnen overtuigen dat deze werkelijkheid de echte, en enige juist is. 2 Visie op het thema: het blijft allemaal heel vaag of Dorbeck nou wel of niet bestaan heeft. Het is wel duidelijk dat Osewoudt de mensen om hem heen niet kan overtuigen van het bestaan van Dorbeck. Je krijgt het gevoel alsof Osewoudt liegt, omdat er aan het eind helemaal geen bewijzen lijken te zijn. Het is erg verwarrend en er wordt geen uitsluitsel gegeven. Die visie die de auteur heeft op het thema in het algemeen, is als volgt. De auteur kan zich naar mijn idee ontzettend goed inleven, want je merkt dat hij weet hoe vervelend het is als je weet dat je gelijk hebt, maar anderen daar niet van kan overtuigen. Wat opvalt in zijn boek is, dat de realiteit ingewikkeld en chaotisch is. Mensen zien verbanden die er helemaal niet zijn. De hoofdpersoon is een waarheidszoeker, die de waarheid echter nooit te weten krijgt. Hij stuit op misverstanden, zelfs de zekerheid omtrent zijn eigen identiteit weet hij niet te vinden. 9 Waardeoordeel 1 In dit verhaal is er sprake van een opening-in-de-handeling. Je valt meteen midden in het verhaal en je wilt graag weten waar het over gaat. De flashforwards springen er echt uit. Normaal vind ik het moeilijk om ze te vinden, dit keer vond ik er meteen een. Door de flashforwards werd het verhaal spannender, want je kreeg al wat toekomstbeelden voorgeschoteld. Ik vond het niet echt een verrassende ontknoping. Ik had eigenlijk gedacht dat de Leica de verlossende foto zou bevatten. Toen dit niet het geval bleek te zijn, had ik niet echt het gevoel dat Dorbeck nog op zou duiken. Het was wel verrassend dat hij Marianne nooit terug gezien heeft. Er is in dit verhaal meer dan genoeg actie. Het is oorlog, dus arrestaties, moorden, wantrouwen, gevangenschap, verwoestingen en andere veranderingen kwamen vaak voor. Dit zorgde voor genoeg actie en spanning. Er is voldoende afwisseling in tijd en ruimte. Henri was op een gegeven moment op de vlucht, hij had geen vast adres, hierdoor was hij steeds in onbekende en nieuwe ruimten. Deze wisselden elkaar ook snel af, de afwisseling in tijd was ook voldoende aanwezig. 2 Toeval speelt geen grote rol in dit verhaal. Volgens mij heeft Dorbeck alles van tevoren gepland. Volgens mij is in dit boek juist extreem weinig toeval aanwezig. Alles is van tevoren uitgestippeld en er is op gelet dat er niets aan het toeval overgelaten werd. 3 De zinnen zijn niet extreem lang of erg ingewikkeld. Het leest niet zo moeilijk. De woordkeus is een tikkeltje ouderwets, maar dat belemmert het lezen niet. Er komt wel beeldspraak in het boek voor, · Bijvoorbeeld als Dorbeck voor het eerst in Henri’s sigarenwinkel komt. Als Ria dan daarna binnenloop zegt ze: ‘Hij leek precies op jou, zoals een negatief van een foto lijkt op een positief’. Dit is een syndetische (als) vergelijking, want zowel het object (hij lijkt op jou) als het beeld (een negatief van een foto op een positief lijkt) en een verbindingswoord (als) in. · ? · ? De grammaticale correctheid is volgens mij goed en ik heb ook niets speciaals opgemerkt aan de zinsbouw. Het boek las ook gemakkelijk en ik heb geen problemen gehad. 4 Het centraal aanwezige onderwerp; de Tweede Wereldoorlog is niet origineel. De draai die aan dit verhaal wordt gegeven door een duister figuur als Dorbeck toe te voegen, is wel bijzonder. Het maakt het verhaal minder standaard, ik vond het erg origineel. Ook het eind is verrassend. Ik had verwacht dat er in de Leica wel een foto zou zitten die Osewoudt vrij zou pleiten, dit bleek echter niet het geval te zijn. 5 Er is volgens mij wel sprake van eenheid in handeling. Alle gebeurtenissen die plaatsvinden, hebben te maken met de oorlog en de veranderingen die de oorlog met zich meebrengt. Alle gebeurtenissen hebben op de een of andere manier met Henri Osewoudt te maken. 6 Het thema oorlog is niet echt actueel. Soms komt het even terug met de herdenking en bevrijding op 4 en 5 mei. Het is nog wel algemeen aanwezig, iedereen weet dat het gebeurd is, niemand kan daar omheen. Ook denkt men er even aan terug, wanneer er op tv iets over een andere oorlog is, oorlog zal volgens mij altijd in de wereld blijven, en zal dus ook altijd actueel blijven. Wat er in dit boek gebeurd is echter niet nieuw meer, het is oud,, gebeurd, afgesloten. Het komt niet meer op het journaal of in de krant. Het thema van het zoeken naar de werkelijkheid en deze proberen te bewijzen zal altijd actueel en diepgaand blijven. Er zijn dagelijks mensen bezig anderen te overtuigen van hun gelijk. Bijvoorbeeld in ´het Lagerhuis´ of in een rechtszaak. Optionele Opdracht Opdracht 9 Beschrijf de alternatieven die de hoofdpersoon had, toen hij geconfronteerd werd met het verhaalprobleem of het verhaalconflict. Weeg die alternatieven af tegend e door de hoofdpersoon gekozen aanpak. De hoofdpersoon in dit verhaal, Henri Osewoudt, wordt voor het eerst met het probleem geconfronteerd als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en Dorbeck voor het eerst in de sigarenwinkel van Osewoudt komt. Hij ziet dat Dorbeck een officier is van het Nederlandse leger en hij weet ook dat Nederland gecapituleerd heeft. Toch besluit hij Dorbeck te gaan helpen, mede doordat hij Dorbeck ziet als een goedgelukte hij. Hij is de mislukte en Dorbeck is de wel goed gevormde. Hij merkt ook dat Dorbeck niet stil blijft zitten in de oorlog. Osewoudt weet dus dat Dorbeck in het verzet zit. In plaats van daarom het contact te stoppen, aangezien dat levensgevaarlijk kan zijn in de Tweede Wereldoorlog, gaat hij ermee door. Hij verbreekt het contact niet en zorgt er daarom zelf voor dat hij verder in de oorlog wordt getrokken. Hij mengt met het verzet en komt er ook niet meer uit. Dat wil hij ook niet, hij voelt in deze tijd eindelijk eens zijn echte ik. Hij is meer zichzelf en voelt zich beter dan ooit daarvoor! Binnen het verzet komt hij steeds meer te weten en mag hij ook met steeds meer dingen meedoen. Het is dus zijn eigen schuld/ fout/ inbreng geweest met het probleem mee te gaan, hij besloot zelf om er mee door te gaan. Hij had er ook mee kunnen stoppen, misschien had hij dan wel veel minder problemen gehad. De alternatieven, zoals er gewoon niet aan mee doen, waren echter misschien ook niet goed geweest, want zou hij dan gelukkiger zijn geworden? Voor eeuwig met zijn Ria in de sigarenwinkel?? (265 woorden)