George Orwell
Nineteen-eighty-four
1984
Vertaald door Tineke Davids
Geïllustreerd door Peter Vos
Amsterdam - Uitgeverij De Arbeiderspers Samenvatting 1984: de wereld is verdeeld in drie gebieden: Oceanië, Oostazië en Eurazië. Deze drie gebieden zijn altijd met elkaar in oorlog, de een afwisselend tot vijand of tot vriend bestempelend. In deze wereld leeft Winston Smith, een bewoner ven Oceanië dat onder het bewind van Grote Broer en zijn Partij staat, de heersers van een totalitair regime dat over heel Oceanië verspreid is. De maatschappij is verdeeld in twee soorten mensen; de partijleden en de proles. Die laatsten zijn de mieren, het volk dat werkt en ploetert en geen geest heeft, gedoemd om eeuwig voort te krioelen. De partijleden zijn de denkers, degenen die het volk moeten beschermen voor onwaarheden zoals geschiedenis, wetenschap en kunst. Winston is een partijlid dat instaat voor de aanpassing van kranten en boeken, zijn werk is om de leugens die de parij doorspeelt uit te voeren. In alle kamers van de ministeriewerkers hangen teleschermen, die deze mensen moeten controleren en gedachten opdringen. Iedereen moet houden van grote broer en van het ministerie, iedereen moet het land waar Oceanië mee in oorlog is haten, welk land dat op dat moment ook is. Wie dat niet doet is slecht, een vijand van Grote Broer en dus ook van het volk. Liefde en haat, alle mogelijke emoties die een mens tonen kan moeten allemaal ten dienste van de staat zijn. Individualiteit is ten strengste verboden en wordt zo veel mogelijk afgestompt en ontmoedigd. Stiekem is Winston echter tegen het regime. Hij voelt dat er iets schort, dat dit niet alles kan zijn. Daarom start hij een dagboek, waar hij zijn ondervindingen en gedachten over Grote Broer en de partij kwijt kan. Hij past echter wel op om hiermee naar buiten te komen; verkeerde gedachten tegenover het regime brengen je gegarandeerd in problemen. Het dagboek is alleen maar zijn eerste stap. Winston weet dat hij de wereld niet veranderen kan, maar zijn eigen leven kan hij wel beter maken. Zo ontmoet hij Julia, een meisje dat bij hem op het ministerie van waarheid (MINIWA) werkt. Samen starten ze een relatie; zij wil gewoon zorgeloos leven, hij wil het leven veranderen. Relaties en seks zijn echter ten strengste verboden; gevoelens als liefde en haat mogen er alleen zijn als deze ten dienste van de staat gesteld wordt. Als de denkpolitie er dus achterkomt wat Winston en Julia doen zijn ze gedoemd om te verdwijnen. Na een tijdje komt Winston in contact met O’Brien, een aanhanger van “De Broederschap”, de grootste (maar clandestiene) tegenhanger van de Partij, onder leiding van Emmanuel Goldstein. Van hem krijgt hij het Boek, een soort van pamflet tegen het huidige regime. Hij betrekt Julia mee in de broederschap, alle twee weten ze dat van wat ze nu doen ze nooit het resultaat zullen zien. Zij zullen waarschijnlijk opgepakt worden door de Denkpolitie die hen zal laten verdwijnen. Volgens Winston is dit het waard. Julia en Winston komen vaak samen in een kamertje dat Winston gehuurd heeft van iemand van de Proles, een kamertje dat dus ook geen telescherm heeft. Hier voelen ze zich alle twee veilig, maar ze vergissen zich echter jammerlijk. Het telescherm is verstopt achter een schilderij: de Denkpolitie heeft dus weet van hun doen en laten. Op een gegeven moment wordt zowel Julia als Winston opgepakt en naar het ministerie van liefde (MINILI) gevoerd. Winston wordt gescheiden van Julia en moet verschrikkelijke folteringen ondergaan. Hij moet al zijn waarheden overboord gooien, liegen tegen zichzelf en het geloven. Hoe graag hij het echter ook wil, hij kan zichzelf niet verloochenen, hij is hoe dan ook nog een persoon op zich. Dit eindigt echter wanner hij naar kamer 101 wordt gebracht, waar hij geconfronteerd wordt met zijn ergste angst (ratten). Hier gooit hij alles overboord. Jaren later zit Winston in een café. Hij is geworden wat hij zo verafschuwde: een aanhanger van het regime die Grote Broer verafgood. Motieven Wat vaak voorkomt in het verhaal zijn Winston’s jeugdherinneringen, die, alhoewel hij het ook heel hard moet hebben gehad, erg mooi zijn op hun eigen manier. Zij zijn voor een stuk Winston’s drijfveer. Ook de prullaria van vroeger de hij vindt in proleswinkeltjes komen vaak in de verhaallijn voor. Al die dingen duiden op de nostalgie die Winston koestert. De rat is een sleutelfiguur in het verhaal. Winston heeft door een traumatische jeugdervaring een panische angst voor ratten. Aangezien hij in kamer 101 geconfronteerd wordt met zijn ergste angst is het dus ook dit dier dat tevoorschijn gehaald wordt. Door de rat verraad Winston zijn hele zijn en verliest hij de menselijkheid die hij door alle folteringen heen heeft kunnen houden. Als laatste motief wil ik nog even de complete controle en inbreuk op de individualiteit aanhalen, die volgens mij ook heel belangrijk is. Alle individualiteit is weg: men wordt gecontroleerd of men wel hetzelfde als de rest is. Iedereen wordt de gehele dag in de gaten gehouden door Big Brother. Dit komt vooral terug in de teleschermen, die overal zijn; mensen moeten dus de gehele dag opletten dat ze geen overtredingen begaan, want het wordt gezien en het is zeker dat ze gepakt worden door de denkpolitie. De mensen zijn heel erg beperkt in hun vrijheid van doen. Er worden uit de teleschermen ook ongewenste dingen uitgezonden, zoals informatie en muziek. Een mooi voorbeeld van de vernietiging van het individu: het ENGSOC, de nieuwe taal waarin individualiteit onmogelijk is.
Thema Het thema van het boek is volgens mij een waarschuwing tegen dictaturen en totalitaire systemen. Toen het boek in 1949 uitkwam, was dit onderwerp heel actueel: de dictatuur van Hitler en Mussolini was net ten einde; de dictatuur van Stalin was nog steeds erg actueel met de koude oorlog die rond die tijd aan de gang was... met dit boek liet Orwell nogmaals zien hoe ernstig de situatie in zo'n geval is, de lezer overtuigend dat zo’n situatie niet leefbaar is. Personages Winston Smith is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is ongeveer 40 en werkt op het ministerie van waarheid, waar hij krantenstukken vervalst voor de partij. Hij gelooft niet in Big Brother en zijn partij, en hij weet dat hij daarom zal verdwijnen en sterven. Winston blijft zich echter vasthouden aan het idee dat de partij, die zo onrechtvaardig is, ooit overwonnen zal worden. Hij wantrouwt alles en iedereen, omdat hij weet dat iedereen een spion kan zijn, dat er overal een telescherm verborgen kan zitten. Winston gelooft dat vroeger alles beter was, toen er nog suiker was in plaats van sacharine, toen het vliegtuig nog geen uitvinding van de partij was en toen Seks nog mocht op de normale manier. De partij heeft die wereld van hem afgenomen, en hij wil er alles voor doen om ze terug te krijgen
Julia, een jonge vrouw die gelooft dat de partij iedereen van zijn plezier wil beroven en weigert om daaraan toe te geven, kan het allemaal niet zo veel schelen. Ze is niet zo slim als Winston en politiek interesseert haar niet. Het maakt volgens haar niet uit wie wat uitgevonden heeft, of de geschiedenis wel klopt en ze haar dingen in het geheim moet doen. Zolang zij op de zwarte markt wat koffie en suiker kan krijgen en ze plekjes heeft om met Winston weg te kruipen doet het haar allemaal niets. Ze werkt ook op het ministerie van Waarheid, op de romanafdeling. O’Brien is een lid van de binnenste partij, werkzaam op hetzelfde ministerie als Winston. Hij blijkt Winston al 7 jaar in de gaten te houden en is verantwoordelijk voor de marteling en verandering van Winston. Hij gaf Winston het idee een vriend te zijn, een aanhanger van de broederschap, maar verraadde hem en Julia aan de denkpolitie. Wat deze man hem ook aangedaan heeft, Winston blijkt hem graag te zien omdat zijn gezicht een zeker gevoel in hem oproept. Grote Broer, oftewel Big Brother; een gezicht op een poster, de fictieve leider van de partij. Alles lijkt van hem uit te gaan, maar volgens mij is hij eerder een groep van dictators. Emmanuel Goldstein, de fictieve vijand van Big Brother. Hij is de leider van de rebellen tegen Big Brother en vermeende schrijver van het boek, in werkelijkheid door o.a. O'Brien bedacht. Goldstein is Publieke vijand nr. Één, maar bestaat niet (meer). Verder is er nog: -Carrington, een oude man waarvan Winston en Julia een kamer huren. Deze blijkt later een lid te zijn van de denkpolitie -Syme, een collega van Winston, die op een dag verdwijnt. Winston neemt aan dat dit is omdat hij te slim is. -Parsons, ook een collega van Winston, die heilig in de partij gelooft, maar door zijn dochtertje wordt aangegeven voor misdenk en in de cel Winston weer ontmoet. Titel De titel: Nineteen eigty-four, verwijst naar het vermoedelijke jaar waarin dit zich allemaal afspeelt. Winston is echter niet zeker dat het wel vierentachtig is, want aan de data is ook enorm geknoeid door het ministerie van waarheid. Toen Orwell dit schreef was het negentien achtenveertig, hij heeft dus simpelweg de laatste twee cijfers omgekeerd. Genre Tja, dit is moeilijk te zeggen. Het staat buiten kijf dat dit sciencefiction is, maar er is meer in het spel. Het is een soort van satirisch pamflet tegen regimes zoals dat van Stalin, uitgevoerd in een sciencefictische roman zodat het aantrek zou vinden bij het grote publiek. Indeling Het boek bestaat uit drie delen, elk verdeeld in hoofdstukken. Dan volgt er nog een appendix. Het eerste deel vertelt over de structuur van de wereld en Winston’s eenzame verzet daartegen en bestaat uit acht hoofdstukken. Het tweede deel gaat over de ontmoeting met anderen die tegen het regime zijn: Julia en O’Brien. Het leven van Winston zoals hij vindt dat het zou moeten zijn, een leven waarin hij eindelijk het juk van de Partij kan afwerpen. Deel twee bestaat uit tien hoofdstukken. Deel drie verhaalt Winston’s langzame capitulatie en zijn aftakeling tot een oud lichaam met een dode geest erin, het heeft zes hoofstukken. De appendix is een klein deel dan de beginselen van nieuwspraak oftewel ENGSOC uit de doeken doet. Vertelperspectief Alles wordt vanuit een derde persoon uit verteld, maar wel een die heel dicht bij Winston staat. Alleen Winstons wedervaringen worden verteld en alleen Winstons gedachten worden gelezen. Volgens mij heeft Orwell dit gedaan om de impact van Winstons ideeën groter te maken naar de lezer toe. Als je als lezer een hele tijd alleen Winstons ideeëngoed te horen krijgt en ziet wat er met hem gebeurt kan je niet anders dan verontwaardiging en diepe walging tegenover het systeem voelen. Dat was ook Orwells doel.
Tijd Zoals de titel duidelijk vermeld speelt het verhaal zich af in 1984, dan wel een fictief 1984. Het is dus sciencefiction. Soms komen er flashbacks voor in het verhaal, maar het is zeker niet de algemene vertelstructuur. De tijd gaat iets sneller, soms worden er maanden overgeslagen (Winston’s tijd met Julia) of zelfs jaren (tussen deel 2 en deel 3). Ruimte Alles speelt zich af in Londen, de hoofdstad van Oceanië. Omdat het de hoofdstad is zijn de ministeries van waarheid, liefde en vrede hier ook gevestigd. Ik geloof dat het belangrijk was om het verhaal zich in een stad te laten afspelen om nog duidelijker de verschrikking van het totalitaire systeem aan het licht te brengen. In een stad (en dan zeker een grote stad of een hoofdstad) zijn de extremen steeds extremer, de kloof is er altijd groter. Moest het verhaal zich op het platteland afspelen zou het zijn beoogde effect niet gehad hebben. Het is trouwens logisch dat Orwell Londen als hoofdstad kiest van heel Oceanië: alhoewel Londen in vergelijking met de andere steden die zich normaliter in Oceanië zouden moeten bevinden vrij klein is, is het toch de hoofdstad van Groot-Brittannië, terwijl Orwell een Brit is. Stijl Tja, van de oorspronkelijke stijl blijft er natuurlijk na zoveel jaar niet veel meer over. De versie die ik heb gelezen van vrij Hollands (ik bedoel hiermee dat het overduidelijk was dat het een door een Nederlander was vertaald): ‘Ken je verdomme niet luisteren als ik je wat vertel? Ik vertel je dat in geen veertien maanden een nummer met een zeven op het eind gewonnen heb!’ ‘Welles!’ ‘Nee, nietes! Bij me thuis heb ik ze allemaal van meer dan twee jaar opgeschreven op een stuk papier, regulier as de klok. En ik vertel je, geen nummer met een zeven op het eind...’ ‘Nietes, een zeven heb wél gewonnen. Ik zou je dat verdomde nummer bijna zó kunnen noemen. Vier nul zeven, zo eindigde het. Dat was in februari - de tweede week van februari.’ ‘Februari, je ouwe moer! Ik heb het allemaal zwart op wit! En ik zeg je, geen nummer...’ Voor de rest is het heel simpel taalgebruik, hoewel de teksten soms toch erg zwaar kunnen zijn. De delen die Winston voorleest uit het boek zijn zo politiek dat het soms toch wel moeilijk is je te blijven concentreren. Alle oligarchieën uit het verleden zijn van hun macht beroofd omdat zij verstard raakten of doordat zij verwekelijkten. Ze werden dom en arrogant, konden zich niet aan de gewijzigde omstandigheden aanpassen en zijn ten val gebracht; of ze werden liberaal en laf, deden concessies terwijl ze hun kracht hadden moeten laten gelden, en zijn eveneens ten val gebracht. Het boek is echt voor een heel stuk gewoon een politiek pamflet dat zich afzet tegen het totalitaire systeem zoals dat terug te vinden is bij Stalin. Voor een stuk is het dus ook op die manier geschreven. Orwell laat zijn personages met elkaar debatteren zonder dat hij hun namen nog eens vernoemt: ‘hoe laat kom je van je werk?’ ‘Achttien uur dertig.’ ‘Waar kunnen we elkaar ontmoeten?’ ‘Victorieplein, bij het monument.’ ‘Daar zit het vol teleschermen.’ ‘Dat geeft niet als het druk is.’ ‘Een bepaald teken?’ Voor de rest zou ik geen duidelijke stijlkenmerken kunnen ophalen, maar misschien kan ik dit wel als ik de oorspronkelijke Engelse versie lees. Maar tenslotte is dit voor Nederlands en niet voor Engels, dus ik dacht dat het beter was om dat niet te doen. Biografie Eric Arthur Blair (George Orwell) werd 1903 in India geboren. In 1907 verhuisde de familie Blair naar Engeland, zodat Eric Arthur wat later in Eton kon studeren. Daar was al duidelijk over welke talenten hij beschikte, hij schreef namelijk meer dan eens een stuk in de universiteitskrant. In 1934 schreef hij zijn eerste boek “Burmese Days”, na een vijfjarige loopbaan bij de Indian Imperial Police in Birma. Jaren van armoede volgden hierop, zodat Orwell na een tijd besloot om het geluk elders te zoeken en naar Frankrijk trok, waar hij les gaf en in een boekenwinkel hielp. Twee jaren gingen voorbij voor hij heimwee kreeg en terug naar huis trok. Later volgde een reis naar Marokko, waar hij het boek “Coming Up for Air” schreef. Daarna trok hij direct verder naar Spanje om er in 1936 in de burgeroorlog te vechten, waar hij gewond raakte. Daar schreef hij ook aan het einde van de oorlog “Homage to Catalonia”, zijn beschrijving van de burgeroorlog die hij juist meegemaakt had. Iets in die oorlog blijft hem blijkbaar bij: in zijn volgende boek “Animal Farm” komt de afkeer tegen elke dictatuur duidelijk naar voren. Samen met “Nineteen Eighty-Four” was dit zijn grootste meesterwerk, wat hem eeuwige faam bezorgd heeft. Intussen was zijn gezondheid zo slecht geworden dat hij voor een tijdje in een sanatorium werd opgenomen, vanaf toen is hij nooit meer helemaal fit geweest. George Orwell stierf in 1950. Eigen mening Orwell is er in geslaagd om politiek en literatuur op een wondergoede wijze tesamen te voegen tot een prachtig geheel. In dit boek spot hij met de totalitaire maatschappij zoals we die terugvinden onder Stalins bewind. Toch zegt Orwell dat dit geen aanklacht is op het communisme alleen, maar op elke totalitaire samenleving. De manier waarop hij Winston, een veertig jaar oude en ietwat zielige man, opwerpt tot held is op sommige momenten bijna ronduit hilarisch. Zijn capitulatie op het einde is dan niet helemaal onverwachts, maar zorgt toch voor een verrassing. Dit satirische politieke pamflet is dan ook zeker een aanrader, hoewel misschien niet meer helemaal actueel. Maar toch, misschien zal dit boek zorgen dat er nootit meer zulke wantoestanden voorvallen