Leesverslag over: De donkere kamer van Damokles Zakelijke gegevens Auteur: Willem Frederik Hermans
Titel: De donkere kamer van Damokles
Uitgever: G.A. van Oorschot
Plaats en jaar van uitgave: Amsterdam, 1971- 10e druk. Jaar van uitgave eerste druk: november 1958
Genre: Oorlogsroman Eerste reactie Ik heb dit boek gekozen omdat het werd aangeraden voor je boekenlijst.En ook omdat dit een belangrijke Nederlandse schrijver is waarvan je gewoon iets gelezen moet hebben. Aan de hand van de inhoud: Ik vind dat het zeer duidelijk en spannend geschreven is. De schrijver zorgt er goed voor dat je het boek blijft lezen. Het verhaal is interessant maar soms moeilijk te begrijpen. Het meest verwarrende aspect uit het boek vind ik dat Dorbeck er nooit is als het erop aankomt. Dat is het trieste voor de hoofdpersoon. Verdieping
Samenvatting Henri Osewoudt, de hoofdpersoon, woont in voorschoten waar zijn ouders een tabakszaak hebben. Als Henri nog op de lagere school zit, vermoordt zijn moeder zijn vader in een vlaag van waanzin. Hierna wordt hij ondergebracht bij zijn oom Bart Nauta, waar hij zijn verdere jeugd zal doorbrengen. Al op jonge leeftijd wordt hij door zijn volle nicht Ria ingewijd in de liefde. Op de middelbare school maakt hij geen vrienden, en is alleen bezig met zichzelf. Ook doet hij fanatiek aan judo, waardoor hij zelfs vergroeide voeten krijgt. Als Henri 18 jaar is, trouwt hij met Ria, en zet de vroegere tabakszaak van zijn vader voort. Zo kan hij ook zijn geestelijk zieke moeder blijven verzorgen. Wanneer de oorlog begint en Henri afgekeurd wordt voor militaire dienst (hij was net te klein),dient zich opeens ene luitenant Dorbeck aan. Deze lijkt sprekend op Osewoudt! Henri wordt gevraagd een fotorolletje voor hem te ontwikkelen. Na een tijdje komt Dorbeck weer met nieuwe fotorolletjes die ontwikkeld en naar E. Jagtman gestuurd moeten worden. Na het ontwikkelen krijgt Henri niets anders te zien dan zwarte vlekken. Hij durft de foto’s niet op te sturen, koopt een Leica en gaat zelf foto’s maken van militaire objecten om het goed te maken.Tijdens een hevig onweer komt Dorbeck, enige tijd later. Henri krijgt nu opdracht naar Haarlem te komen. Ook geeft Dorbeck hem zijn kostuum en vraagt om andere kleding. Henri begraaft de kleding van Dorbeck in zijn tuin. In Haarlem ontmoet hij Dorbeck en ene Zéwüster. Met de laatste gaat hij naar de Kleine Houtstraat, waar ze in een huis twee mannen neerschieten.De zoon van de drogist in Voorschoten heeft hen gevolgd. Henri ontwikkelt het filmpje dat hij in 1940 van Dorbeck gekregen had. Op een van de foto’s staat Dorbeck met 2 vrouwen, maar doordat zijn moeder ineens komt binnenvallen mislukt de foto. Er valt een brandend vliegtuig op het huis van Jachtman, waardoor de hele familie daar omkomt. In 1944 (Dorbeck heeft 3 jaar lang niets van zich laten horen) krijgt Henri een brief van Dorbeck met het verzoek de foto’s op te sturen naar een postbusnummer. Henri wil weten wie de foto’s uit de bus haalt en gaat kijken; het blijkt een heilsoldate te zijn. Een paar dagen later wordt hij opgebeld door ene Elly Sprenkelbach Mijer, die zegt dat ze uit Engeland is overgekomen. Als hij haar ontmoet identificeert ze zich met een van de foto’s die hij had opgestuurd. Hij moet een slaapplaats voor haar vinden en brengt haar naar zijn oom Bart. Terug in Den Haag hoort hij van Moorlag, zijn huisgenoot, dat de Duitsers hem in zijn huis opwachten en dat Ria en zijn moeder gevangen genomen zijn. Hij gaat nu met Moorlag mee naar Leiden, waar een vriend van Moorlag valse persoonsbewijzen makt voor hem en Elly. Ook wordt zijn haar zwart geverfd door Marianne Sondaar, een ondergedoken joodse studente. Henri duikt ook onder bij ene Labare, waar hij foto’s gaat ontwikkelen. Marianne gaat voor hem naar oom Bart met Elly’s persoonsbewijs, maar zij blijkt al verdwenen te zijn. Hij gaat daarom nog langs oom Bart om het slechte nieuws van zijn moeder en Ria te vertellen. Dan krijgt hij een nieuwe opdracht van Dorbeck. Hij moet naar het station in Amersfoort gaan. Daar ontmoet hij een vrouw in leidstersuniform van de Nationale jeugdstorm. Samen gaan ze naar Lunteren, waar Lagendaal, die voor de Gestapo werkt, uit de weg moet worden geruimd. De aanslag lukt, maar op de terugweg wordt de vrouw aangehouden. In Amsterdam ontmoet hij opnieuw Marianne met wie hij naar de bioscoop gaat. In de bioscoop ziet hij een groot portret met zijn naam eronder en dat hij gezocht wordt wegens straatroof! Als hij de zaal uitloopt wordt hij alsnog gepakt. Hij wordt verhoord en geslagen, maar heeft het idee dat ze hem voor iemand anders aanzien... Vanwege zijn verwondingen wordt hij naar het ziekenhuis gebracht. Hij wordt daaruit bevrijd door gemaskerde mannen die hem naar Leiden brengen. Daar vlucht hij naar Labare waar Marianne ook blijkt te zijn. Maar s’nachts worden ze door de Duitsers overvallen. Hij weet nog te ontsnappen maar wordt verderop alsnog gepakt. Wanneer hij in de gevangenis zit komt hij in aanraking met de Duitse ondervrager Ebernuss. Deze doet alsof hij hem goed gezind is. Hij heeft ervoor gezorgd dat Marianne die een kind van Henri verwacht weer vrij is. Hij sluit een deal met deze Ebernuss. Henri moet samen met hem naar Amsterdam gaan, waar een clandestiene sociëteit is voor verzetsmensen. Dorbeck scheen zich hier op te houden... Dorbeck blijkt er inderdaad te zijn. Hij geeft Henri de opdracht Ebernuss te vergiftigen. Dan krijgt hij van Dorbeck een schuiladres, waar Henri nog even snel van hen sámen een foto maakt. Henri moet zich vermommen als verpleegster.Dorbeck vertelt hem nog dat Ria samenwoont met de zoon van de drogist, die Henri verraden had toen hij de aanslag in Haarlem had gepleegd. Na 2 dagen zou Dorbeck iets van zich laten horen, slechts het bericht dat Marianne in een kraamkliniek moet bevallen. Henri gaat erheen en wordt door een verpleegster naar een kelder gebracht waar hij het lijkje van zijn kindje ziet. Geheel in de war gaat hij naar buiten, waar hij wordt meegenomen in een auto met een Duitse soldaat. Ze rijden naar Voorschoten waar hij Ria dood. Later in Dordrecht dood hij de duitser en vraagt hulp aan een pastoor. Met behulp van de illegaliteit en een arts komt hij in het al bevrijdde Breda aan. Hij wil zich nog een keer aanmelden bij het leger in Breda, maar wordt direct opgepakt en geraakt in Nederlandse gevangenschap. Men verdacht hem van landverraad. Hiervoor wordt hij naar Engeland gebracht. Daar behandelt ene Selderhorst zijn zaak. Henri wordt van vele dingen beschuldigd en Dorbeck, die de waarheid zal kunnen aantonen, is onvindbaar! Jachtman en Moorlag zijn dood en Marianne is terug naar Israël. De verklaringen van oom Bart zijn vaag. Eindelijk wordt zijn Leica gevonden, hij ontwikkelt het filmpje dat het laatste bewijs zou kunnen bevatten; de foto van hem en Dorbeck. Maar de foto staat er niet meer op! In een waas van paniek rent hij naar buiten waar hij wordt neergeschoten door de bewakers.
Slot Het boek heeft een gesloten einde. Met het sterven van de hoofdpersoon is het verhaal afgelopen. Een tragisch einde. Thema Het belangrijkste thema is het op geheel eigen wijze ervaren/beleven van de werkelijkheid en het verkeerd beoordelen van anderen, omdat het niet mogelijk is die anderen te kennen; De mens is niet in staat zichzelf, zijn omgeving, zijn wereld te kennen. De mens is overgeleverd aan de chaos van het bestaan.mogelijke thema’s hierbij: Dreiging, onzekerheid, isolement en hopeloosheid. Een ander thema: de onachterhaalbaarheid van de waarheid. Verhaaltechniek Ruimte (plaats en tijd) De ruimtes waarin het verhaal zich afspeelt zijn Amsterdam, Haarlem, Wageningen in welke omgeving Osewoudt in het verzet zit. Tegen het einde van het boek in een strafkamp in Engeland. Verder speelt het boek zich vaak af in kleine donkere ruimtes (de sigarenwinkel, het foto-ontwikkelkamertje, de cellen). Vooral de sigarenwinkel is in het verhaal een erg belangrijke plaats omdat hij daar benaderd wordt door Dorbeck. Personages De hoofdpersoon is de ik figuur: Henri Osewoudt. Zijn karakter ontplooit zich in het verhaal. Hij is een ‘round character’. Hij is de zoon van een tabakszaak in Voorschoten. Zijn moeder vermoorde zijn vader in een vlaag van waanzin. Hij werd daarna opgevoed door zijn oom Bart Nauta. Hij heeft weinig contact met anderen. Op zijn 18e trouwt hij zijn zeven jaar oudere nicht Ria. Hij deed fanatiek aan judo en was er erg goed in. Dit komt hem in het verhaal een paar keer goed van pas. Hij vindt zichzelf een mislukkeling en lelijk omdat hij geen baardgroei heeft en een rare hoge stem. Ook werd hij afgekeurd voor militaire dienst omdat hij te klein is. Hij voelt zich helemaal minderwaardig als hij Dorbeck ontmoet; bijna zijn evenbeeld. Dorbeck is in zijn ogen het ‘geslaagde’ exemplaar van hemzelf, zijn ‘ideale ik’ of superego, zijn viriele tegenpool (dapper, zwarthaar enz.). Hij gedraagt zich vaak onderdanig want elke opdracht van Dorbeck voert hij uit, zonder te vragen waarom. Hij koestert grote liefde voor Marianne Sondaar. Ook heeft hij soms te veel vertrouwen in de mensen om hem heen, hij is dus goedgelovig. Verder is hij wisselend van dapperheid; hij vermoord Ebernuss en zijn vrouw Ria heel makkelijk terwijl hij in de bioscoop wel erg in paniek raakt. Dan is de persoon Dorbeck belangrijk in het verhaal. Alles wat Henri doet draait in feite om hem. Voor de lezer is hij een geheimzinnig figuur. Hij lijkt het evenbeeld te zijn van Henri; ook een kleine man maar dan met zwart haar. Hij zou een officier in het leger zijn en heeft wat met de fmailie Jachtman te maken. Hij duikt steeds plotseling op in het verhaal om Henri een opdracht te geven en hem te helpen. Alleen was hij er niet voor hem op het laatst... dan is hij ineens onvindbaar in de wereld van ondergronds verzet. Hij is de laatste hoop voor Henri. Je komt verder weinig te weten over de persoon van Dorbeck zélf: hij is dus een ‘flat character’. Verder heb je nog andere ‘flat characters’: Familie: Oom Bart Nauta, bij hem vond Osewoudt toen zijn moeder werd opgesloten in een inrichting. Later toen Osewoudt met Ria trouwde werd hij ook zijn schoonvader. Hij was erg eigenwijs en had overal eigen ideeën over, wat wel en niet kan. Tante Fietje, de vrouw van Bart Nauta. Ze overleed al snel nadat Osewoud getrouwd was met Ria. Ze deed wel aardig maar mocht hem niet. Ria, de dochter van Bart Nauta en tante Fietje. tijdens haar huwelijk met Osewoudt bedriegt ze hem met de zoon van de drogist, waarmee ze later ook gaat samenwonen. Ze wordt vermoord door Osewoudt. Moeder van Henri, ze was niet helemaal 100%, had last van een ‘stem’in haar hoofd. Ze heeft haar man in een vlaag van waanzin vermoord. Henri blijft nog een tijd voor haar zorgen. Vrienden, kennissen en verzetsmensen: Moorlag, was een goede vriend van Osewoud. Verder was hij student in Leiden n woonde bij Osewoud in huis. Hij heeft Osewoud geholpen met valse persoonsbewijzen en een onderduikadres. Evert Turlings, hij was de zoon van de drogist tegenover de tabakszaak. Hij was N.S.B.er, en hij ging met Osewouds vrouw Ria. Hij was dus absoluut niet geliefd! Marianne Sondaar, is de valse naam voor Mirjam Zettenbaum. Ze was een Joodse studente en ondergedoken bij een kapperszaak, vandaar de valse naam. Ze duikt nog een tijdje onder bij Labare maar wordt daar aangehouden. Ze houd veel van Osewoud, en krijgt zelfs een kind van hem. Helaas haalt het kindje het niet en sterft. Hierna hoor je weinig meer van haar, het scheen dat ze weer naar Israël was teruggekeerd en in een kibboets leefde. Dit is vaag. Labare, bood Osewoudt onderdak toen hij dat nodig had. Osewoudt kon bij hem aan de slag door foto’s te ontwikkelen van de verzetsorganisatie waar hij voor werkte. Elly Sprenkelbach Mijer, een erg jonge engelse agente die naar Osewoudt moest gaan voor onderdak. Ze kwam verdacht over voor de Duitsers omdat ze van de Engelsen allerlei verkeerde spullen bij zich had, dingen die in Nederland door de oorlog niet meer in gebruik waren. Verder moest ze bij de Directeur van de Nederlandse Spoorwegen informatie over Duitse treinen loskrijgen, wat niet gelukt is. Pater Beer, hij voerde gesprekken met Osewoud toen deze op het laatst gevangen zat. Hij probeerde hem te bekeren en veel voor hem te doen, zoals het helpen opsporen van de Leica met bewijs. Toen Osewoud werd neergeschoten was hij bij hem maar kon hem niet meer redden. Ebernuss, zorgde ervoor dat Osewoud naar het ziekenhuis werd gebracht. Hij probeerde vervolgens vriendjes te worden met Osewoud omdat hij zag dat de Duitsers de oorlog aan het verliezen waren. Later wil hij met Osewoud mee en zich bij de verzetsmensen voegen. Dorbeck vertrouwt het zaakje niet en laat hem door Osewoud vergiftigen. En zo waren er nog wel veel meer verhaalfiguren die van minder belang waren en maar even aan bod kwamen.
Vertelwijze Het verhaal is vanuit de ikfiguur geschreven en heeft dus een ik-perspectief. Je volgt namelijk de gedachten en gevoelens van één persoon; Henri Osewoud. Thematiek
Verklaring thema en titel Damokles was een gunsteling van de tiran Dionysios. Deze liet hem een dag koning zijn, doch boven zijn troon was een puntig zwaard opgehangen aan een paardehaar. Vandaar de uitdrukking 'het zwaard van Damokles hangt hem boven het hoofd':een aldoor dreigend gevaar te midden van geluk of voorspoed. In de roman is dat zwaard een foto, die moet aantonen dat Osewoudt onschuldig is. Een foto wordt afgedrukt in een zgn. 'donkere kamer'. Ieder mens is in zijn eigen donkere kamer opgesloten. De donkere kamer verwijst naar onzekerheid, dreiging, isolement. Wat dus ook met het thema van het boek te maken heeft. Plaats in de literatuurgeschiedenis
Over de auteur
Willem Frederik Hermans werd op 21 sept. 1921 in Amsterdam in een onderwijzersgezin geboren. Zijn ouders waren heel autoritair, zijn oma tiranniek en met zijn drie jaar oudere zus kon hij het ook niet goed vinden. De verhouding met zijn zus is een belangrijk thema in zijn werk, met name in "Ik heb altijd gelijk". Op de lagere school was hij het knapste jongetje van de klas, maar het slechtste in gymnastiek. Tijdens zijn jeugd was hij eenzaam, hij had alleen zijn teddybeer als vriend. Op het gymnasium was hij middelmatig. Hij won een eerste prijs in een opstellenwedstrijd. Dit was zijn debuut en het werd ook gepubliceerd in het "Algemeen Handelsblad". Hij studeerde eerst sociografie en na een jaar werd dat fysische geografie. De exacte wetenschap heeft veel invloed op hem, wat blijkt uit zijn exacte en zakelijke beschrijving van details. Tijdens de oorlog moest hij de studie onderbreken (hij weigerde de loyaliteits verklaring te tekenen) en hij studeerde af in 1950. Hij promoveerde op een bodemonder zoek in Luxemburg. Hij werd lector in de fysische geografie, maar in 1973 verhuisde hij naar Parijs. Van Nederland heeft hij nooit een hoog petje opgehad; het was volgens hem te klein en bekrompen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, die een belangrijke invloed had op zijn levensvisie, begon Hermans te schrijven, en na de oorlog werd dat steeds meer. Hij publiceerde in veel tijdschriften, (zoals Criterium, Literair Paspoort, Vrij Nederland, Haagse Post enz.) en in kranten (Het Vaderland, Het Vrije Volk en NRC Handelsblad). Hij is redacteur geweest van Criterium en van Podium. Naar aanleiding van een voor rooms-katholieken beledigende passage werd hem een proces aangedaan. Zijn werk is van het begin af een bron van felle discussie geweest. Hij heeft verschillende pseudoniemen gehad: na de oorlog schreef hij detectiveromans onder de naam Fjodor Klondyke. Zijn antikatholieke geschriften ondertekende hij met pater Anastase Prudhomme sj. Ook gebruikte hij Schrijver Dezes. Hij kreeg de Essayprijs van de gemeente Amsterdam voor "Fenomenologie van de pin-upgirl". De PC-Hooftprijs, Vijverbergprijs en de prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet heeft hij geweigerd. Zijn wereldbeeld is samen te vatten als de onkenbaarheid van de waarheid. De realiteit is te ingewikkeld en chaotisch. Mensen zien verbanden tussen gebeurtenissen die er helemaal niet zijn. Het misverstand is ook een belangrijk motief. Zijn belangrijkste thema is verwarring en chaos. De hoofdpersonen in zijn boeken zijn waarheidszoekers, die de waarheid echter nooit zullen vinden. Ze stuiten op misverstanden of trekken verkeerde conclusies. Ook vinden ze geen zekerheid omtrent hun eigen identiteit. Een andere thema in zijn boeken is dat de personen in zijn boeken op zoek zijn naar hun vader. De ouders zijn autoritair en de zoon zet zich tegen ze af, maar wil met name zijn vader toch een plezier doen. De hoofdpersonen proberen zichzelf te bevestigen door iets bijzonders te doen. Veel door Hermans gebruikte stijlmiddelen zijn ironie, de herhaling en het groteske. Hij beschrijft de tijden waarin weinig gebeurt vrij kort, terwijl hij als er veel gebeurt dat uitgebreid beschrijft. Werk: "De tranen der acacia's"(1949) "Het behouden huis"(1952) "De donkere kamer van Damokles" (1958) "Nooit meer slapen"(1966) "Onder professoren"(1975) "De zegel ring"(1984) Eigen beoordeling Ik vond het verhaal spannend en aangrijpend. Daardoor blijft het verhaal je boeien. Je weet niet vooruit wat er met Osewoud gaat gebeuren omdat jij door zijn ogen kijkt, dat maakt het spannend. Je weet net zo weinig als de ikpersoon, en ervaart dezelfde gevoelens van chaos en onbegrip vanuit de buitenwereld. Ik kon me goed inleven. Het einde was mooi omschreven: “... Maar aan de handen van Pater Beer zaten minder vingers dan Osewoud aan kogelgaten in zijn lijf had...” Er staat niet zo van: en toen ging hij dood... Ik begrijp goed waarom mensen dit boek aanraden. Je moet het gewoon een keer gelezen hebben. Ik zou het anderen dus ook aanraden.ook mensen vanmijn eigen leeftijd. Het lijkt een saai boek... maar vergis je niet! Het heeft je zo te pakken, dat je het wel moét uitlezen!