PRIMAIRE GEGEVENS Auteur: Karel Glastra van Loon
Titel: Lisa’s adem
Ondertitel: - Verschenen op: 20 april 2001
Aantal blz.: 236
Leestijd: 5 uur
Uitgelezen op: 16 april 2001 VERANTWOORDING VAN DE KEUZE Ik was eigenlijk van plan om “Passievrucht” te gaan lezen aangezien ik daar veel positieve kritiek over had gelezen en ik dacht dat de schrijfstijl van K.G. van Loon mij wel aan zou spreken. Op een dag kwam mijn vader echter met een nieuw boek van K.G. van Loon aanzetten. Hij had een ongecorrigeerde proefdruk van een uitgeverij gekregen. Een nog niet uitgekomen boek leek me veel leuker om te lezen dus besloot ik Lisa’s adem te gaan lezen. VERWACHTINGEN VOORAF Mijn ouders hadden beide het boek al gelezen toen ik van plan was het te gaan lezen. Hun meningen over het boek liepen behoorlijk uiteen, wel waren ze het erover eens dat het een boek was waarbij jij je concentratie goed bij het boek moest houden wil je begrijpen waar het over gaat. Het boek zit namelijk vol flashbacks en plotselinge overschakelingen naar andere situaties. Ik zelf ben niet erg gesteld op flashbacks, ik hou van boeken waarin het verhaal op chronologische manier wordt verteld. Bij boeken met flashbacks heb ik vaak het idee dat de flashbacks overbodig zijn en ze je alleen maar belemmeren in je leessnelheid en inlevingsvermogen. Bij flashbacks raak je namelijk snel de rode draad van het verhaal kwijt, aangezien de informatie die in de flashbacks worden gegeven, ook vaak op een andere manier gegeven kan worden. Verder had ik veel positieve kritiek in kranten en tijdschriften over zijn vorige boek “Passievrucht” gelezen. Ik dacht: “Als die man al na een roman zo gewaardeerd wordt in het literaire wereldje dan zal zijn volgende roman ook wel goed zijn.” Daarnaast gaf mijn vader mijn een brief van de uitgeverij van het boek waarin kort beschreven stond waar het boek over gaat. Deze beschrijving sprak me heel erg aan omdat het verhaal in de brief op een geheimzinnige manier beschreven werd. Nadat ik het boek gelezen had, ben ik toch wel teruggekomen op mijn mening dat flashbacks over het algemeen overbodig in een boek waren. In dit boek zijn de flashbacks noodzakelijk, de flashbacks zijn het kenmerk van het boek. Glastra van Loon schuift heen en weer op de tijdbalk zodat steeds meer tipjes van de sluier worden opgelicht. Aangezien ik het vorige boek van hem niet heb gelezen, kan ik niet zelf oordelen of het veellovende kritiek ook terecht was. Ik vond dit boek namelijk niet echt het lezen waard. Toch was de beschrijving van het boek, die de uitgeverij had gegeven, wel waar. Er stond in dat je na het lezen achter bleef met veel vragen omdat het geen echt rond einde heeft.
EERSTE REACTIE ACHTERAF Ik had een zeer onbevredigd gevoel toen ik het boek uit had. Het hele boek door werd er een antwoord gezocht op een vraagstuk. Ik dacht dat het antwoord op het vraagstuk wel gevonden zou worden maar dat werd niet gedaan. Ik heb tijdens het lezen de hele tijd gedacht dat er een antwoord werd gezocht op de vraag waar en waarom Lisa is verdwenen terwijl ik er achteraf achter kwam dat het daar eigenlijk helemaal niet om draaide. Dit werk heeft me aan het denken gezet: ja
Ik heb iets aan dit werk gehad: ja
Dit werk spreekt me niet aan omdat ik vind dat een boek altijd een bepaalde boodschap moet overbrengen en dat doet dit werk niet. KORTE SAMENVATTING VAN DE INHOUD De drie hoofdpersonen in het boek hebben één ding met elkaar gemeen: Het gemis van Lisa. Voor haar vriendje was zij zijn eerste grote liefde. Voor haar moeder, een slachtoffer van de seksuele revolutie dat een geschiedenis van ongelukkige relaties met zich meedraagt, was zij haar enige kind. En voor Sebastiaan, de stiefvader die voorheen een hoerenloper met ongeoorloofde voorkeuren was, is zij het geheim waaraan hij ten slotte te gronde gaat. Lisa is zeventien als zij tijdens een vakantie in Frankrijk spoorloos verdwijnt. Haar dierbaren stellen zichzelf allerlei vragen over haar verdwijning. Heeft ze zelfmoord gepleegd, is ze weggelopen of is ze ontvoerd? Ze moeten leren leven met vragen waarop ze nooit antwoord zullen krijgen en raken geïsoleerd in hun eigen verdriet. Talm heeft na Lisa’s verdwijning lang naar haar gezocht, tijdens die zoektocht kwamen er veel vragen bij hem naar boven waar hij nooit antwoord op heeft kunnen vinden. Talm beschouwt Sebastiaan als de oorzaak van Lisa’s verdwijning aangezien Lisa hij weet dat Lisa seksueel door hem is misbruikt. Maar zijn beschuldiging blijkt niet helemaal waar te zijn en ligt echter wat gecompliceerder. Dit blijft zeven jaar lang aan hem knagen en dan ziet hij de stiefvader van Lisa in een televisieprogramma over daklozen in Amsterdam, hij besluit ook af te dalen naar de onderbuik van Amsterdam om zo antwoorden te krijgen op zijn uitgestelde vragen. Terwijl Talm als semi-dakloze door het leven gaat, komt hij erachter dat niet al de vragen waar hij mee aan het worstelen is uiteindelijk beantwoord worden. Hij weet de stiefvader op te sporen en voeren interessante discussies over goed en kwaad, over frustraties en woede. Ze draaien om elkaar heen maar de echte confrontatie stellen ze steeds uit. Met de speurtocht van Talm naar aanknopingspunten voor het mysterie snijdt de auteur allerlei interessante en maatschappelijk gevoelige onderwerpen aan. De schuldvraag en vooral de vraag wie bevoegd is beschuldigingen te uiten, geven stof tot nadenken. Tot aan de laatste bladzijde blijft het onduidelijk wat zich precies heeft afgespeeld rondom de verdwijning van Lisa. TIJD EN RUIMTE Vertelde tijd: 26 jaar. Het boek vertelt eerst, door middel van flashbacks, over een tijd van een jaar over het leven van Sophie voor ze Lisa krijgt. Daarna wordt er verteld over Lisa’s jeugd, ook door middel van flashbacks. Dit duurt zeventien jaar, tot aan haar verdwijning. Daarna gaat er zeven jaar overheen en gaan de hoofdrolspelers ieder hun eigen weg. Na zeven jaar gaat Talm op zoek naar de waarheid en een confrontatie met Sebastiaan. Dit duurt, denk ik, een jaar. Verteltijd: 10 uur. Het verhaal wordt op alles behalve een chronologische manier beschreven. Er wordt continu teruggekeken naar het verleden of naar andere situaties zonder dat daar aanleiding voor is. Zo kan de auteur bijvoorbeeld zomaar van de een op de andere alinea overspringen op een heel andere situatie, die zich tien jaar geleden afspeelde. Het boek begint met een medias res. Het begint met een gesprek tussen Talm en Sophie, die elkaar na alles wat is gebeurd, ontmoeten. Hier zitten ze dus in het heden omdat alles al voorbij is. De rest van het boek is dus eigenlijk een flashback. Het boek heeft een zeer open einde. Ik begreep namelijk totaal niet wat nou het antwoord was op het vraagstuk over Lisa’s verdwijning was terwijl ik in recensies las dat het wel een bepaald gesloten einde had aangezien er toch een bepaald antwoord op een vraagstuk was gekomen. Niet op het vraagstuk over Lisa’s verdwijning maar een ander vraagstuk. Eigenlijk draaide het boek ook na een tijdje niet meer om de verdwijning van Lisa maar om andere vragen waar je mee geconfronteerd wordt tijdens een zoektocht naar antwoorden. Het verhaal speelt zich gedeeltelijk af in een stad in Nederland waar Lisa en haar ouders en Talm wonen. Daarnaast speelt het zich ook af in Amsterdam waar Sebastiaan en Talm zich voor een bepaalde tijd bevinden. Over klimatologische omstandigheden wordt niks gezegd en dat was ook niet relevant voor het verhaal. PERSPECTIEF In Lisa’s adem zitten drie hoofdpersonen waardoor er meerdere vertelperspectieven zijn. Toch wordt alles verteld door een alwetende verteller. Talm wordt bijvoorbeeld vaak de jongen genoemd, Sebastiaan de man en Lisa het meisje. Dit heeft de auteur waarschijnlijk expres gedaan om zo het overzicht te houden.
SPANNING Doordat je als lezer het hele boek door er niet achterkomt waarom Lisa is verdwenen, ben je heel erg nieuwsgierig om er wel achter te komen. Soms belandde je in situaties waarvan je wist dat daar het antwoord niet in te vinden was op het vraagstuk. Je leest dan heel snel door om zo in een situatie te komen waarvan je wist dat daar mogelijk het antwoord zou zijn (bijvoorbeeld de eindeloze confrontatie van Talm en Sebastiaan). Na een tijdje kom je erachter dat de verhalen in de verschillende situaties niet meer om de verdwijning van Lisa draaien en wordt het wat oninteressanter. Later kwam ik door mijn vader erachter dat je er niet achterkomt waarom Lisa is verdwenen en vond ik het verhaal een stuk minder interessant. Ik had het idee dat de auteur een beetje afdwaalde met zijn verhaal omdat hij blijkbaar vond dat hij zoveel te vertellen had over de essentie van het leven. Ik hou meer van boeken met een concreet probleem en dan mag er een lange zoektocht zijn naar de oplossing maar er moet wel een concrete oplossing zijn. Dit boek had een toppunt van spanning kunnen zijn als hij alles niet zo in het midden liet en niet alleen de diepe gedachtes van de hoofdpersonen beschreef maar ze een plaats gaf. Ik had vaak het idee dat bepaalde opmerkingen en statements overbodig waren en niet belangrijk voor de essentie van het verhaal. THEMA EN MOTIEVEN De thema’s van dit boek zijn heel erg hedendaags. De auteur stelt vragen aan de orde over onderwerpen waar deze maatschappij heel veel mee bezig is. Zoals incest, ongewenste intimiteiten en pedofilie, deze problemen zijn vele jaren onuitgesproken gebleven maar worden nu door deze maatschappij naar voren gebracht. Zo ook verdwijning, ook over dit probleem lees je veel meer in de krant dan dat je voorheen deed. Het zijn allemaal thema’s die te maken hebben met de problematiek van deze tijd. De auteur probeert vraagsgewijs te lezer te confronteren met deze problemen. Een ander thema van het boek is seksualiteit. Seks in alle soorten en maten wordt belicht. Voor elke van de personages betekent het iets anders. Voor de een is seks bevrijdend, een manier te ontsnappen naar een ander leven; voor de ander vormt seks eerder een gevangenis, een bedreiging of een verslaving. Het motief van het boek is eigenlijk het stellen van vragen over wat dan ook. Continu worden er vragen aan de orde gesteld over maatschappelijke problemen. Echte motieven, gebeurtenissen of voorwerpen, kon ik zelf niet bedenken. Er komt niks herhaaldelijk terug in het boek. Aangezien ik geen gebruik kan maken van deskundigheid van literaire personen omdat er over het boek nog geen samenvattingen of uittreksels bestaan, heb ik alleen mijn eigen ervaring kunnen gebruiken en me tijdens het lezen niet continu geconcentreerd op de thema’s en motieven. PERSONAGES Het boek telt vier hoofdpersonen. Bijpersonen komen er niet echt in voor. De hoofdpersonen roepen weinig op. Dit is te wijten aan hun uitspraken, die eerder zogenaamd diepzinnig zijn dan schrijnend. Het soort wijsheden dat de auteur gebruikt, schetst misschien wel een beeld van de gedachtewereld van de personages maar zeggen weinig over hun gevoelswereld. Daardoor is het niet zomaar mogelijk om de hoofdpersonen te karakteriseren. Lisa is evenals haar moeder Sophie, een persoon wat een beetje in het midden gelaten wordt. Over beide personages wordt niet veel verteld om het beide geen echte hoofdpersonen zijn, het maakt niet uit hoe ze zijn want het gaat om hoe Talm en Sebastiaan zich over deze situatie voelen. Lisa probeert door middel van een relatie met Talm, weg te lopen voor haar jeugd. Echter lukt dit niet zomaar en kon ze daardoor van het een op het andere moment onbenaderbaar worden, ze keerde dan volledig in zichzelf. Talm is een ontzettende idealist. Hij idealiseerde Lisa en zette haar op een voetstuk. Hij was hopeloos verliefd op zijn ideale vrouw waardoor zijn leven na Lisa’s verdwijning totaal ontspoord was. Hij gaat weliswaar studeren maar zijn leven wordt nooit meer dan een half leven aangezien hij zo obsessief blijft. Sebastiaan probeert zijn leven te beteren nadat hij Lisa en Sophie ontmoet heeft. Deze man bleek twee gezichten te hebben. Intelligent en welbespraakt, hij was namelijk docent aan de universiteit, maar ook een hoerenloper met ongeoorloofde voorkeuren. Echter had Sebastiaan onvoldoende ruggengraat om zijn leven te beteren en gooide na Lisa’s verdwijning de ketenen van het burgerdom los om zwerver in de straten van Amsterdam te worden. Sophie is een vrouw die lijdt onder d’r geschiedenis van ongelukkige relaties. Verder wordt er over haar niet veel bekend gemaakt wat noodzakelijk is voor het verloop van het verhaal. TITEL, ONDERTITEL EN MOTTO De titel Lisa’s adem is een zeer cryptische titel. Je kan het namelijk op verschillende interpreteren. Je kan het zien als Lisa’s laatste adem omdat achterblijvers niet weten of ze nog in leven is. Ook kan je het zien als een ademtocht, een lange zoektocht zonder enig resultaat. Of je kan het interpreteren als het enige tastbare wat je hebt, is de adem van Lisa. Talm dacht vaak aan Lisa, en als hij dan aan haar dacht, dacht hij aan haar adem, haar regelmatige adem. Het motto van dit boek is waarschijnlijk, schuldbesef is heel destructief. Het gaat in dit boek niet alleen om de vraag wie het gedaan heeft, wie er verantwoordelijk is voor Lisa’s verdwijning. Maar ook om andere vormen van schuld. Daardoor is de vraag naar de schuldige niet zomaar te beantwoorden. Het motto wordt ook in het begin van het boek weergegeven. ONDERWERP Het onderwerp was erg interessant. Een verdwijning is mysterieus omdat je veel aan de raden over kan laten. De lezer wordt in deze maatschappij vaak geconfronteerd met verdwijningen en de andere onderwerpen zoals incest en ongewenste intimiteiten waardoor het interessant is om er over te lezen. Je wordt zelf niet vaak met zulke dingen geconfronteerd. De auteur heeft je op een bepaald spoor gezet waardoor je veel gaat nadenken over het onderwerp en de situaties erom heen. Doordat de Glastra van Loon het boek niet centraal om de verdwijning liet gaan, kwam er veel diepgang in voor over andere zaken. Vaak ging die diepgang zover dat hij de rode draad kwijtraakte en het eigenlijk niet meer een verhaallijn had. Dit vond ik erg jammer omdat het dan oninteressant werd om verder te gaan met lezen. Als ik de auteur was geweest van het verhaal, had ik de rode draad wat meer gehouden en wat minder onderwerpen aangesneden om het verhaal zo overzichtelijk te houden. Doordat de auteur vaak afdwaalde, snapte ik er vaak niet veel meer van.
DE GEBEURTENISSEN De gedachtes en gevoelens van de hoofdpersonen stonden in het verhaal heel erg centraal, soms te centraal waardoor het te onduidelijk werd. Je wist vaak niet waarom ze het over bepaalde gedachtes hadden, waarom dit nou juist in het verhaal naar voren werd gebracht. Door al de verschillende situaties die in het boek voorkwamen, werd het heel onoverzichtelijk. Het aantal gebeurtenissen was niet veel. Naar mijn idee hakte de auteur alle gebeurtenissen in heel veel stukjes en zette al die stukjes maar ergens in het boek neer. Zo kon hij een tijdsprong maken van 8 jaar zonder dat je het door had. Na een tijdje sloeg ik ook bepaalde stukjes van gebeurtenissen over omdat ik de gebeurtenissen niet meer interessant vond aangezien ze zo lang door gingen zonder dat er veel in gebeurde. Aangezien ik nog steeds in de veronderstelling was dat het antwoord op de vraag waar Lisa gebleven was, gegeven werd, vond ik alleen de gesprekken tussen Lisa en Talm en tussen Talm en Sebastiaan interessant. Die stukken gebeurtenissen kon ik dan ook heel snel lezen en elke keer als de gebeurtenis overging op een andere oninteressante gebeurtenis, was ik teleurgesteld dat ik het antwoord nog steeds niet had gevonden. Mijn teleurstelling was dus ook heel groot toen ik het boek uit had en erachter kwam dat er geen concreet antwoord was gevonden op het vraagstuk. Ik heb toen tijdens het boek niet door gehad dat de verdwijning niet meer de rode draad in het verhaal was. Ik zou het boek dus nog een keer moeten lezen en me niet concentreren op de verdwijning van Lisa. Toch denk ik dat dit onvermijdelijk is aangezien de auteur de lezer expres op het verkeerde spoor wil zet. DE PERSONEN De auteur schreef continu over de gevoelens van de hoofdpersonen. Vaak werd dit na een tijdje oninteressant omdat hij afdwaalde naar overbodige gedachtes. Doordat het de hele tijd ging over de gedachtes van de personages, kon je na een tijdje je goed bedenken hoe ze waren, in ieder geval van Sebastiaan en Talm. Sophie en Lisa werden niet uitbundig geschreven, je kwam voornamelijk erachter hoe ze waren door de ogen van Talm en Sebastiaan. Ik kon me best goed identificeren met de relatie van Talm en Lisa. Lisa was een gecompliceerd persoon wat moeilijk was te doorgronden maar Talm was erg geïnteresseerd in haar waardoor hij als enige haar soms wel kon doorgronden. De manier waarop Talm en Sebastiaan naar het leven keken, was erg raar. Beide keken ze heel minimalistisch en negatief naar het leven. DE OPBOUW EN HET TAALGEBRUIK Door het continu overspringen naar andere situaties was het moeilijk om te begrijpen in welke situatie je nou weer in beland was. Zoals ik al verteld heb, ben ik me na een tijdje alleen maar gaan concentreren op de interessante situaties aangezien de andere me geen duidelijke informatie gaven. De afloop van het boek was erg open. Ergens aan het einde van het boek zegt Sebastiaan: “Steeds groter werd mijn woede. Steeds wilder schoot ik om me heen. Ik raakte wie ik raken kon. En tot slotte raakte ik haar hart. Ja, natuurlijk, ik heb haar dood op mijn geweten. Guilty as charged! Hamartia! Deze opmerking kan letterlijk maar ook figuurlijk opvatten. Hij kan haar echt vermoord hebben maar hij kan haar ook doordat hij haar misbruikt heeft de dood ingejaagd hebben. Op de laatste bladzijde van het boek kom je erachter dat Talm Sebastiaan heeft vermoord. Degene aan wie hij dat vertelt, zegt: “Maak je geen zorgen hij was schuldig, toch?” Waarop Talm zegt: “Ja, hij was schuldig.” Ook dit kan je op twee manieren interpreteren. Hij kan hem vermoord hebben omdat Sebastiaan Lisa ook heeft vermoord of omdat Talm nog steeds vindt dat Sebastiaan de schuldige is terwijl hij dat misschien helemaal niet is. Het taalgebruik van de auteur was goed te begrijpen. Wel gebruikt hij vaak dialogen, maar daarmee maakt hij de situatie alleen maar duidelijker. RECENSIES Recensie NRC 20-04-2001
Recensent: Pieter Steinz
Argument 1. Stilistisch argument, want de recensent vindt dat het taalgebruik niet overeenkomt met de opgeroepen beelden van de auteur. Argument 2. Stilistisch argument, de recensent vindt dat Glastra van Loon een bepaalde sfeer probeert te creëren, die niet rechtvaardig is, met stilistische trucjes zoals uit de band gerukte citaten op het eind van een hoofdstuk. Argument 3. Stilistisch argument, de recensent vindt de schrijfstijl en de zinsbouw gekunsteld. Argument 4. Intentioneel argument, de recensent is van mening dat Glastra van Loon zijn bedoeling op een verkeerde manier probeert over te brengen. Recensie HP DE TIJD 20-04-2001
Recensent: Max Pam

Argument 1. Emotivistisch argument aangezien hij Lisa’s adem het minste boek van Glastra van Loon vond. Argument 2. Intentioneel argument, de recensent vindt het verhaal warrig en pathetisch terwijl Glastra van Loon het hartstochtelijk (tegenhanger van het cynisme) over wil laten komen. Argument 3. Intentioneel argument, hij vindt dat de personages te weinig hartstocht uitstralen, te weinig levensechte personages zijn. Argument 4. Stilistisch argument, de schrijfstijl kan hem niet bekoren omdat door stilistische trucjes een verkeerde indruk wordt gewekt. Argument 5. Emotivistisch argument, “Jammer, maar snel opnieuw beginnen. Er zit niets anders op.” VERGELIJKING RECENSIES Beide recensies vond ik even goed. Ik had het idee dat de recensenten een goed waardeoordeel gaven over het boek. De dingen waar ze iets op aan te merken hadden, was ik het vaak mee eens. Toch vind ik het wel jammer dat de recensenten alleen maar kijken naar de heersende reputatie van de auteur, ik vraag me namelijk af wat voor kritiek ze hadden geschreven als Glastra van Loon’s vorige boek er niet was geweest of als het niet zo goed was geweest. Je merkt namelijk in alle recensies dat ze Lisa’s adem continu vergelijken met Passievrucht. En inderdaad was Lisa’s adem heel anders dan Passievrucht maar was het wel de bedoeling van de auteur om Lisa’s adem op dezelfde manier te schrijven als Passievrucht? Misschien heeft hij met dit boek wel een heel andere kant van de literatuur aangesneden maar zijn de recensenten te bekrompen om dat door te hebben. BIBLIOGRAFIE INTERNET: WWW.KARELGLASTRAVANLOON.NL
LITERATUUR: KRANTEN: NRC, HP DE TIJD, AD, TROUW, SPITS, VOLKSKRANT, TELEGRAAF, GELDERLANDER
RECENSIES: NRC + HP DE TIJD