1. De structuur Titel: Hersenschimmen
Verklaring van de titel: de titel is bij dit boek vrij eenvoudig en kort te verklaren. Het boek gaat over Maarten Klein die eerst een klein beetje en later sterk aan het dementeren is. In zijn hoofd heeft hij niet alles meer even goed op een rijtje. Zijn herinneringen aan het verleden zijn niet erg goed meer, ze zijn een beetje vaag en af en toe verward. Vaak zijn het, vooral in het latere dementieproces, vage flarden uit het heden en het verleden, hij weet nauwelijks meer wat hij doet en waar hij is. Dit zou je met een ander woord kunnen omschrijven als 'Hersenschimmen'. De hoofd persoon heeft het ook over hersenschimmen hij vraagt zich af wat het zijn en of het wel inbeeldingen zijn van de geest. Auteur: J. bernlef Jaar van eerste uitgave: 1984
Gelezen druk + jaar: 2000 Indeling: het boek heeft 143 bladzijden en bestaat uit negen hoofdstukken die geen titel hebben of nummer. Elk stuk begint met een cursieve zin, waarmee het begin van de nieuwe dag aangegeven wordt. Illustraties: er zijn geen illustraties in het boek. Gesloten einde: de tekst heeft een gesloten einde: Maarten eindigt immers in een tehuis. Hier ben ik wel tevreden over. Het is een logisch gevolg, want maarten takelde steeds verder af. 2. De korte samenvatting Het is op een koude winterdag dat Maarten Klein voor het raam van zijn huis staat. Hij verbaast zich erover dat de schoolkinderen van de naastgelegen school nog niet gearriveerd zijn. Toen hij er een opmerking over maakte tegen Vera, zei ze dat het zondag was. Maarten realiseerde dat dat waar was. Vervolgens glijdt zijn blik af naar de thermometer onder het raam. Die was nog van zijn vader geweest. Hij denkt wat na over de weersnoteringen die zijn vader vroeger elke dag maakte tot aan zijn dood toe. Maartens vader probeerde hierin een systeem te ontdekken, alleen is het hem nooit gelukt. Maarten realiseert zich op een dag dat hij wat vergeetachtig aan het worden is. Hij vergeet soms wat hij die dag gedaan heeft en lezen gaat ook al niet meer zo heel erg goed. Hij moet telkens teruglezen wat hij ook al weer gelezen had. Hierbij speelt ook een rol dat hij geen concentratie meer heeft en meer met zijn gedachten bij vroegere tijden is. Dingen in het heden vergelijkt hij eigenlijk telkens met situaties uit het verleden. Gelukkig is zijn vrouw Vera er nog die hem altijd weer uit de droom helpt. Het dagdromen van Maarten leidt namelijk vaak tot gevaarlijke situaties binnenshuis. Hij staat bijvoorbeeld midden in de nacht op een kleed zich aan totdat hij realiseert wat hij doet
Tijdens een wandeling met Robert, de hond, verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het café waar hij even uitrust herkent hij zijn eerste vriendin. Als hij verder dwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open omdat hij naar een IMCO-vergadering te gaan. Hij gaat echter niet zoals vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat snel naar huis. Vera constateert dat Maarten steeds vergeetachtiger begint te worden gaat ze naar de dokter toe. Hij raadt haar aan om samen met Maarten foto's van vroeger te gaan bekijken en zijn herinneringen weer in de juiste tijd te plaatsen. De therapie wordt helemaal nodig als Maarten terugkeert naar zijn jeugdjaren en Vera aanziet als zijn moeder. Ook met Robert mag Maarten niet meer wandelen, anders zou hij verdwalen. Als Vera even wat boodschappen gaat doen laat ze Robert ook naar buiten in plaats van hem uit te laten. Als Maarten een paar minuten later naar buiten kijkt ziet hij Robert zitten. Omdat Vera alle deuren op slot heeft gedaan gooit Maarten met een stoel het raam in om Robert binnen te laten. Hij vond hem daar zo zielig liggen. Als vera inmiddels thuis is weet Maarten niet eens meer hoe of wat er gebeurd is. Langzamerhand gaat Maarten steeds verder achteruit en het wordt zelf zo erg dat er een verzorgster in huis moet om Maarten bij te staan: Phil Taylor. Maarten ziet haar meestal aan als zijn dochter of één van haar vriendinnen. Als Maarten even de kans ziet glipt hij weg, zonder jas, naar buiten en dwaalt doelloos rond door de duinen. De vuurtorenwachter ziet hem en brengt hem in z'n Jeep naar huis. Maarten denkt dat hij door de Amerikanen wordt meegenomen die Nederland komen bevrijden. Ook de dokters en het Ambulance personeel dat hem komt ophalen ziet hij aan als bevrijders. Ze brengen hem naar een kliniek en Vera neem afscheid van hem. Maarten gaat daar nog verder achteruit en heeft controle meer over zichzelf. Hij zal zijn laatste levensdagen daar moeten slijten.
3. De tijd van handeling De periode waarin zich het verhaal afspeelt is niet echt gezegd. Het is eigenlijk tijdloos, omdat dementie in alle tijden voor komt. Het meest logische is wel dat het een periode na de Tweede Wereldoorlog is, omdat Maarten denkt dat hij bevrijd wordt. De vertelde tijd is dus moeilijk aan te geven door de vele flashbacks. Uit het verhaal is wel op te maken dat het op een koude zondagochtend ergens aan het einde van de winter begint. Aan het einde van het verhaal is het zaterdag en begon de lente in te vallen. De vertelde tijd is dus ongeveer acht dagen. De tijd waarover verteld wordt is veel langer door de vele flashbacks. Dan kom je uit op ongeveer een tijd van 65 jaar. 4. Ruimte Het verhaal speelt zich af in Amerika, in Gloucester. Het verhaal speelt zich voor een groot deel binnenshuis af en af en toe buiten. In zijn hoofd is Maarten totaal ergens anders. Vaak in Alkmaar, zijn geboortestad. De ruimte is verder niet belangrijk, maar het weer speelt wel een grote rol in het boek. In het boek is het winter en is alles met sneeuw bedekt. Alles is vaag. Ook in Maartens hoofd vervagen alle gedachtes, hij heeft ook een hekel aan de winter. 5. De hoofdpersonen Maarten Klein is het hoofdpersonage uit het boek. Het boek beschrijft de hele geestelijke achteruitgang van Maarten. Maarten is een man van ongeveer 72 jaar oud en is geboren is Alkmaar. Hij woont al sinds 15 jaar in Amerika waar hij secretaris was van een internationale visserijorganisatie, het IMCO. Inmiddels is hij al gepensioneerd en leeft vredig samen met zijn vrouw Vera waar hij al ongeveer 50 jaar mee is getrouwd. Langzamerhand krijgt Maarten last van dementie; hij begint steeds meer te vergeten en denkt steeds meer aan vroeger. Vaak weet hij niet meer wat hij een paar minuten geleden heeft gedaan en heeft geen besef meer van tijd; de tijden in het heden en verleden. In een zeer kort tijdsbestek is Maarten echt goed dement geworden. In die periode dacht hij heel vaak dat hij nog werkte en naar vergaderingen van het IMCO moest. Meestal kwam hij weer snel bij bewust. Deze gebeurtenissen hield hij stil voor Vera. Hij schaamde zich ervoor dat hij dingen begon te vergeten. Meer en meer begon hij in het verleden te leven en zag mensen aan als jeugdgeliefde of als geallieerde. Op een gegeven moment wist hij niet een meer dat hij iets gedaan had, ging begrippen verkeerd gebruiken, kan niet meer goed voor zichzelf zorgen en bij het horen van een naam maakt hij telkens dezelfde opmerking of wist juist niet meer wie ''dat blonde meisje'' ook al weer was(huishoudelijke hulp). Op een gegeven moment vertrouwt hij niemand anders meer dan alleen Vera en denkt dat andere mensen de macht proberen te krijgen over hem door methode Simmic toe te passen. Op het laatst is het zo erg dat Maarten in een verzorgingstehuis wordt opgenomen. Round character
Vera Klein is de vrouw van Maarten en speelt eveneens een grote rol in dit verhaal. Vera is net zoals Maarten geboren in Alkmaar. Ze heeft ook in Nederland 2 kinderen gekregen die daar zijn gebleven toen zij en haar man naar Amerika gingen. Vera is een klein vrouwtje maar behoorlijk krachtig in haar handelen. Ze is erg behulpzaam en heeft een eindeloos geduld om Maarten telkens weer te helpen en te zeggen wat hij wel en niet moet doen. Aangezien Maarten dementerende is heeft ze daar erg veel werk mee en is net en moederfiguur voor hem. Maar zoals elke moeder heeft ze niet het eeuwige geduld. Telkens als Maarten iets erg vreemds doet, zoals 's ochtends een halve kip eten, wordt ze een beetje pissig en geeft hem een standje. Ze valt echter nooit uit. Om Maarten zoveel mogelijk bij te staan raadpleegde ze de dokter, die voorschreef oude foto's te bekijken en dat deed ze. Op een gegeven moment kon ze ook niet veel meer doen, ze kon er niet meer tegen, zeker toen Maarten haar als zijn moeder aanzag. Ook de door haar ingeroepen huishoudelijk hulp haalde niks uit en moest Vera tot haar grote verdriet toezien dat Maarten afgevoerd werd naar het verpleeghuis. 6. Bijfiguren Fred en Kitty, de twee kinderen van Maarten en Vera. Het zijn typen omdat je weinig over hen te weten komt. Dokter Eardly is een naïeve arts die denkt Maartens bewustzijn met behulp van medicijnen en rust weer te kunnen opflakkeren. Hij is een flat-character. Phill Taylor is de gezinshulp die komt als Vera Maarten in haar eentje niet meer aankan. Maarten verwart Phill met zijn dochter en zijn pianolerares. Zij is een flat-character
Ellen Robbins, een flat character, is een vriendin van Vera die regelmatig langskomt.
7. Het genre Dit boek is een psychologische roman. Psychologisch omdat de lezer meekijkt door de ogen van een dementerende man. Roman omdat er een duidelijke karakterontwikkeling plaatsvindt bij Maarten. 8. Thema Het hoofdthema van ''Hersenschimmen'' is dementie. In het boek wordt het proces van dementie beschreven. Maarten voelt zich verward en onzeker. Hij verliest de greep op de werkelijkheid en lijdt aan geheugenverlies. Ook vervreemdt hij meer en meer van zijn vrouw, met wie hij al jaren is getrouwd. Het winterse landschap maakt dat er geen onderscheidt kan worden gemaakt tussen dingen. Alles lijkt op elkaar en vervaagt. Maarten heeft daarom ook een hekel aan de winter. 9. Bedoeling van de schrijver Het verschijnsel dementie wil Bernlef uitbeelden en wat deze stoornis precies inhoudt voor degene die hem heeft. In 'Hersenschimmen' wordt een poging ondernomen om het dementieproces van binnenuit te beschrijven. Bernlef beschouwt dementie als een vroegtijdig afscheid van de wereld, een vertrek uit een werkelijkheid waarin herinneringen in een zinvol verband staan, oorzaken gevolgen hebben, de nacht volgens de klok op de dag volgt en al die dingen meer. 10.Waardering Ik vind 'Hersenschimmen erg leuk en vooral interessant boek om te lezen en dat lag vooral aan het thema 'dementie'. Dat kwam omdat ik hier juist niet zo heel veel over wist. Dementie is iets waar iedereen mee te maken kan krijgen. Het boek gaat hier heel erg goed op in. Deze manier van een ziekte laten ervaren zonder dat je het hebt is heel goed gedaan. Het is ook goed uitgewerkt in het verhaal. Je volgt het verhaal van Maarten die aan dementie lijdt. Dit is volgens mij de beste manier om het duidelijk te maken. Het enige wat niet helemaal klopt is dat je door Maarten de emoties van Vera ziet. Ik als lezer kan dan dus wel merken hoe Vera zich in sommige situaties zich moet voelen, terwijl Maarten dat geheel ontgaat. Maar hierdoor realiseer je je nog meer hoe erg de dementie van Maarten voor Vera is. Het taal gebruik is ook niet moeilijk, behalve op het laatst, door de korte verwarde zinnen. Het taalgebruik past wel goed bij het onderwerp. In het begin normaal, maar op het eind verward, wat klopte met het onderwerp.