1. a) Gegevens literaire werk J. Bernlef
Hersenschimmen
Uitgegeven met een licentie van Em. Querido’s uitgeverij BV
Amsterdam
1984
Grote lijsters
Wolters-Noordhoff, 2000 b) Gegevens gelezen recensie(s) Tom van Deel
Het lek raken van de geest
Trouw
20-09-1984 Aad Nuis
Dementie als bruut en snel ontluisteringsproces
De Volkskrant
14-09-1984 2. Samenvatting Maarten Klein is een man van 71 jaar die samen met zijn vrouw, Vera Klein, al 15 jaar in Gloucester, Amerika, woont. Maarten werkte in Boston als secretaris bij een internationale visserij organisatie, IMCO. Hun 2 kinderen wonen ver van hen vandaan, in Nederland. Het verhaal begint al gelijk met dat Maarten zich voor het eerst vergist, hij staat op een zondag middag te wachten op de kinderen die op doordeweekse ochtenden langs komen. Het verhaal begint dus al gelijk met het dement worden van Maarten. Dat is waar het hele verhaal over gaat. Maarten gaat zich steeds meer vergissen en hij weet dingen niet meer. Alleen dingen die heel lang geleden zijn gebeurt. Als hij een ansichtkaart vindt van Kitty, zijn dochter, vraagt hij zich af wie dat is. Ook gaat hij naar zijn werk, terwijl hij allang me pensioen is. Vera gaat hem foto's laten zien, maar Maarten herinnert zich nauwelijks iets. Zijn vergissingen worden steeds erger, hij weet niet meer wie zijn huisarts is, hij ziet Vera aan voor zijn moederen gooit een stoel door de ruit om de hond naar binnen te laten. Als Vera het niet meer aan kan schakelt ze hulp in en Maarten wordt vast gebonden aan zijn bed. Vera en de verzorgster krijgen overal de schuld van en Maarten gaat flink liggen schelden. Hij ziet een kan som weg te lopen maar als hij verdwaalt brengt de vuurtoren wachter hem terug naar huis. Op de laatste dag in het boek (zaterdag) verscheurt Maarten alle foto's uit het album. Die zelfde dag brengt de ziekenwagen hem naar een inrichting. 3. Gestructureerd ervaringsverslag 1.1 + 1.2 Het verhaal gaat over Maarten Klein van 71, hij wordt in een week dement. Hij gaat zich met van alles vergissen en vergeet veel. Uiteindelijk laat zijn vrouw, omdat ze het niet meer aankan, hem naar een verzorgtehuis brengen. Ik heb dit boek gekozen omdat mijn moeder en vader het hadden gelezen in de vakantie en ze zeiden dat het een goed boek was. Het boek was ook nog in moderne stijl, dus toen vond ik het wel een geschikt boek om te lezen. En het bleek inderdaad een goed boek te zijn.
2.1 + 2.7 + 2.3 De hoofdpersoon is Maarten. Hij woont samen met zijn vrouw, Vera in Amerika. Hij heeft rechten gestudeerd en voordat hij met pensioen ging heeft hij als secretaris bij IMCO gewerkt. Hij is 71 jaar en wordt in het boek binnen een week dement. Hij gaat dingen vergeten en vergist zich met heel veel dingen, hij verandert in het boek van een gewone gepensioneerde man tot een hoopje mens dat afhankelijk is van anderen. Maarten zelf is een gesloten en verlegen persoon. Je leert hem in het boek ook echt kennen als zijn vrouw met andere over hem praat. Ik vind het heel apart om de ervaring van Maarten mee te maken. Ik denk dat het heel moeilijk is om op zoiets te reageren, dat je in een week dement wordt. Ik heb geen idee hoe ik er op zou reageren. Maarten is volgens mij niet echt onredelijk als hij fotoboeken verscheurt en Vera en de verpleegster uitscheld. Hij is binnen een week zo erg veranderd. Hij weet gewoon niets meer, laat staan wat er de afgelopen week precies met hem gebeurd is! Het is voor Vera natuurlijk niet leuk dat; Maarten zo reageert, maar ik snap hem denk ik wel een beetje. Ik denk dat de relatie tussen Vera en Maarten wel goed, hoewel het wel steeds slechter gaat. Ze zijn al vrij lang bij elkaar en ze hebben 2 kinderen. Volgens mij waren ze een gewoon gelukkig stel voordat Maarten dement werd. Vera is bezorgt om Maarten, bijvoorbeeld als hij de hele ochtend al weg is om de hond uit te laten, ging ze hem gaan zoeken. 5.1 + 5.2 Je volgt het verhaal door de ogen van Maarten, de hoofdpersoon. Op deze wijzen word je goed bij het verhaal betrokken. Je weet wat er in het hoofd om gaat van deze dement wordende persoon. Ik vond dat echt een leuk en interessant lezen. Doordat je zo bij het verhaal wordt betrokken, dus door de vertelstijl, leest het boek veel makkelijker en is het interessanter. Als je het boek bijvoorbeeld door de ogen van Vera, zijn vrouw, zou beleven is het denk ik heel anders. Je weet niet wat er in het hoofd van Maarten om gaat, en veel vragen blijven dan denk ik ook onbeantwoord. Daarom denk ik dat dit de beste manier was om zo’n verhaal te schrijven. 7. Ik zal wel nog een keer een boek van J. Bernlef willen lezen. Ik vond het een leuk boek en vooral interessant. De manier waarop je meemaakt dat een man van 71 in een week dement wordt. 4. Verdere uitwerking Recensie 1 door Tom van Deel: Tom van Deel begint met een soort samenvatting van het boek. Wat Maarten meemaakt, en hoe ons dat verteld wordt. Als hij begint met zijn mening over het boek zegt hij ‘ronduit meesterlijk. De manier waarop Bernlef een indruk probeert te geven van het reddeloos verlies van greep op tijd en ruimte, is ronduit meesterlijk.’ Dat geeft al gelijk aan dat Tom van Deel Hersenschimmen een heel goed boek vond. Ook schrijft Tom van Deel ‘zulke dramatische momenten staan veel in het boek, dank zij het onderwerp en Bernlefs sensibele, perfect ingehouden stijl’. Weer een heel positief punt over het boek. Dan schrijft Tom van Deel ook nog dat het boek ‘strak en doelmatig is’, dan heeft hij het over de feiten over de tijden en ruimte in het boek. Een aantal keer gebruikt Tom van Deel het woord ‘aangrijpend’ dit doet hij als hij het over de verschillen heeft met de andere boeken van Bernlef en als Bernlef over sneeuw praat. Dat volgens Tom van Deel is vanwege de thema’s in de boeken van Bernlef. Over de eenzame mannen, alleen in een sneeuwlandschap. Kortom vindt Tom van Deel dit boek een ‘prestatie’, hoe Bernlef ons “in” de persoon laat, ons laat weten wat er in Maarten omgaat. Met deze recensie ben ik het wel eens, ik vond het boek ook goed en het was zeer goed hoe Bernlef ons in de gedachte van Maarten zette. Ronduit meesterlijk is misschien weer erg overdreven, het was wel een goed boek, maar om te zeggen meesterlijk. Dat vond ik toch niet echt helemaal. Er zijn toch wel betere boek denk ik zo, en natuurlijk is het knap wat Bernlef heeft gedaan. Veel beter had het niet hoeven zijn, dat niet. Maar toch vind ik meesterlijk iets te. Recensie 2 door Aad Nuis: ‘Zelden zijn zoveel woorden gewijd aan het zwijgen als in het werk van Bernlef’. Dat is de zin waar Aad Nuis mee begint. Daarna gaat hij het hebben over de vorige literaire werken van Bernlef. Hij is niet echt positief over deze boeken. Ze gaan allemaal over zwijgende mannen die eenzaam zijn. Hij vindt zijn boeken nooit echt verrassend, soms zelf saai, maar het is altijd wel goede en gerespecteerde literatuur. Volgens Aad Nuis vinden de meeste mensen het werk van Bernlef wel goed, maar nooit super geweldig of super slecht. Aad Nuis vindt Hersenschimmen wel een van de beste boeken van Bernlef het is een ‘boeiender en overtuigender boek’ schrijft hij. Hij denkt dat dit aan het onderwerp ligt, het dement worden. In andere romans over dementie zijn de schrijvers niet altijd negatief over het proces. Maar Aad Nuis vindt dat in Hersenschimmen de dementie een ‘bruut en snel ontluisteringsproces zonder compensaties’, een heel ander beeld dan in andere boek over dementie dus. Ook is in dit boek dementie het hoofdonderwerp, het ‘dringt zich ruw op de voorgrond’ volgens Aad Nuis. Dit maakt het boek ook interessanter. Ook het feit dat Maarten niet helemaal alleen in zijn wereld is, maar Vera er ook is, onderscheidt Hersenschimmen van de andere romans van Bernlef. Evenals ‘een grimmig en ongegeneerde humor’ wat niet in alle boeken van Bernlef voorkomt. Aad Nuis denkt ook dat Hersenschimmen toch niet ‘helemaal gaaf’ is. Dit vanwege ‘kleine onvolkomenheden’ en het einde van het boek. Over de laatste bladzijde zegt Aad Nuis dat Bernlef er niet volledig in slaagt ‘de beklemming verder op te voeren of zelfs in stand te houden’. Als laatst zegt Aad Nuis dat ‘hier de kwaliteiten van Bernlef geconcentreerder aanwezig zijn, met een markante en doeltreffende roman als resultaat’. Ik vind het best moeilijk om te beslissen of ik het helemaal eens of oneens ben met Aad Nuis. Vooral omdat hij het boek vergelijk met zijn vorige boeken, die ik niet gelezen heb. Wel kan ik zeggen dat ik het niet eens ben met zijn conclusie dat de meeste mensen nogal neutraal zijn over de boeken van Bernlef. Ik vond het echt een heel goed boek, net als mijn ouders. Dus er zijn zeker mensen die boeken van Bernlef heel goed vinden. Ook vind ik zeker niet dat het een saai boek vond, het was juist leuk om te lezen hoe deze man dement werd, het is weer eens wat anders. Wel kan ik begrijpen dat Aad Nuis dit ook geen geweldig boek vond omdat hij waarschijnlijk meerdere boeken van Bernlef gelezen heeft. En als deze allemaal een beetje hetzelfde zijn, zal dit dertigste (volgens Aad Nuis) wel saai zijn. Essayistisch ervaringsverslag Ik ben dit boek gaan lezen omdat mijn ouders het in de vakantie hadden gelezen en zij vonden het een goed en interessant boek. Ze hadden erover verteld en het onderwerp sprak mij ook wel aan. Ik was niet helemaal zeker of ik het ook een goed boek zou vinden omdat mijn zus erin was begonnen er ermee was gestopt omdat ze het niet leuk vond. Dat bleek voor mij gelukkig heel anders te zijn. De eerste bladzijde kwam ik echt heel makkelijk doorheen. Alles was nog goed te begrijpen omdat Maarten nog wel een beetje begreep wat er om hem heen gebeurde. Maar later in het boek wordt het soms wel lastig omdat je toch in het hoofd zit van een 71-jarige demente man. Je moet denk ik eerst een beetje de stijl doorhebben voordat je echt goed in het verhaal mee gaat. En omdat er flashbacks inzaten, gedachtesprongen en gevoelens kon je je nog beter inleven in de persoon, waardoor alles eigenlijk nog dramatischer wordt. Je wordt soms zo goed meegenomen in het verhaal dat je zelf ook dingen gaat vergeten. Bijvoorbeeld als hij de hond gaat uitlaten en verdwaalt, kwam ik er zelf ook pas achter dat hij de hond had vergeten toen Vera zei dat Robert (de hond) alleen thuis was gekomen. Dat vind ik toch wel erg knap van Bernlef, want dat was echt niet de enige keer dat je net als Maarten dingen vergeet. Het verhaal blijft je echt boeien, er gebeuren steeds meer dingen met Maarten. Hij gaat steeds verder achteruit, dat is soms wel zielig hoewel het soms wel grappig is. Het verhaal werd echt niet saai, er bleven dingen gebeuren waardoor het bleef boeien. Wat ook leuk is, is dat Maarten heel onvoorspelbaar is. Je weet niet wat hij nu weer gaat doen, of wat hij nog weet, of misschien weet hij wel niet meer waar alles om gaat. Dat was wel leuk, hierdoor bleef het verhaal ook leuk. Soms dacht ik wel dat het een beetje ongeloofwaardig was omdat alles zo snel ging. Het boek begint op zondag middag en de volgende zaterdag wordt hij al naar een verzorgingstehuis gebracht. Die zondag is het eerste wat je weet over Maarten, en ook het eerste teken van zijn dement worden. Maar ik denk niet dat het echt kan dat iemand binnen een week zo ontzettend de kluts kwijt raakt dat hij een verzorgingstehuis in moet. Het einde vond ik wel een beetje raar. Er zijn alleen nog maar lossen gedachte van Maarten, ik begreep er toen niet meer zo heel veel van. Ik had ook nog wel willen weten waarom Karl Simic Zelfmoord had gepleegd, dat bleek Maarten te weten. Ik vond het al met al een heel leuk boek. Dat was vooral vanwege het thema en de stijl. Ik heb nog nooit zo’n soort boek gelezen en ik vond het echt heel interessant. Omdat de schrijver je echt heel goed laat weten wat Maarten meemaakt. En omdat ik eigenlijk nog nooit een dement persoon heb meegemaakt vond ik het wel leuk om er zoiets over te weten te komen. Ik hoop wel dat ik echt nooit dement wordt. Dat lijkt me echt zonde van je leven, je weet gewoon zoveel dingen niet meer! Daardoor is Maarten denk ik ook echt zo gek geworden dat ze hem aan een bed hebben moeten vast binden.