Boekbeschrijving Krabbé, T., Vertraging, uitg. Bert Bakker, eerste druk, Amsterdam 1994. Een afbeelding van de omslag is op deze pagina te zien. Je ziet een deel van een gezicht op het bovenste deel van de omslag en een Australische weg op het onderste deel. Het boek, dat 144 pagina's heeft, verdeeld over 14 genummerde hoofdstukken, kent geen motto. Inhoud Schrijver en quizmaster Jacques Bekker is naar Nieuw-Zeeland geweest in verband met een culturele trip voor Nederlandse emigranten, georganiseerd door het ministerie van WVC. Op de thuisreis van Auckland naar Amsterdam, waar zijn vriendin Sonja op hem wacht, maakt het vliegtuig een tussenlanding in Sydney. De aansluitende vlucht blijkt vertraging te hebben. Om de tijd zoet te brengen, gaat Jacques met twee reisgenotes Sydney in. In de stad aangekomen, gaat hij niet mee op een boottocht maar vertelt hij zijn reisgenotes dat hij 'nog een duivel uit te bannen heeft'. In een oud telefoonboek vindt hij het adres van Moniek Ilegems, die nu Monica George heet, een jeugdliefde. Per taxi laat hij zich afzetten bij Monieks huis, waar hij een vrouw op middelbare leeftijd ziet die juist koffers in een auto laadt. Het is Moniek, die hem vraagt haar te helpen. Hij stapt in de limousine, waarop ze vertelt over de grote moeilijkheden waarin ze verkeert. Ze vraagt Jacques voor haar een Ford Falcon te kopen. Als de Falcon gekocht is, rijden ze achter elkaar aan naar het vliegveld, zodat Jacques zijn vliegtuig nog kan halen. Maar Moniek rijdt naar een achterbuurt, parkeert de limousine, gooit de sleuteltjes erin en stapt in de Falcon. Bij het vliegveld aangekomen, blijkt zijn toestel net vertrokken. Willoos stapt hij weer in de Ford Falcon en ze rijden Sydney uit, terwijl Moniek vertelt over het mode-imperium Madame Twenty waarvan ze de eigenaresse was, maar dat nu ineengestort is. Ze is op de vlucht. In het dorpje Goulburn doen ze boodschappen. Moniek verkleedt zich en verft haar haar. Aan het eind van de dag nemen ze een motel in Batemans Bay. 's Avonds dansen ze samen op een disco-avond. Jacques is gelukkig. Langzamerhand wordt duidelijk wat er zich ruim dertig jaar geleden tussen de jonge Jacques en Moniek heeft afgespeeld. Op doorreis naar Frankrijk bleef hij hangen in Oostende, waar hij Christa ontmoette in dancing Oppy’s. Een afspraak met Christa in Brussel na een jaar loopt uit op een mislukking, maar in de Oppy’s ontmoet hij Moniek. De schooljongen Jacques is helemaal weg van haar, maar na een weekend moeten ze al afscheid nemen, Moniek moet werken. Om de achtervolgers voor te blijven, rijden Moniek en Jacques kris-kras door Australie. Tussen Moniek en Jacques ontstaat direct een liefdesverhouding. Om niet herkend te worden, nemen ze nieuwe paspoorten, op naam van Paula Fuerst en Leslie Elder. Echt serieuze pogingen om te ontsnappen doet Jacques niet, hij is passief. De autoriteiten zitten hen steeds dichter op de hielen. Tijdens een nachtelijke rit worden ze beroofd van hun geld en wordt de auto onklaar gemaakt. Ze krijgen een lift van Rick Windham naar de bewoonde wereld, maar Moniek wordt direct herkend. Vanuit het huis van Ricks vriendin Eileen, waar ze voor grof geld logeren, onderhandelt Moniek over een bedrag voor een interview met haar. De zaken lopen echt uit de hand als Moniek Eileen neerschiet als ze hen het huis wil uitzetten. Ze weten weer te ontsnappen, nu naar Fort Madness, een huisje in een gebied dat onder water gezet gaat worden. Daar blijven ze lang. Jacques’ plannen om te ontsnappen worden wat concreter, totdat hij op een nacht inderdaad vlucht. Hij loopt lang door, maar Moniek pikt hem weer op met de auto. Na een worsteling weigert Jacques om verder te gaan, waarna Moniek zelfmoord pleegt. De jonge Jacques en Moniek spraken een week na hun eerste weekend weer af in Brussel. Moniek komt in haar lunchpauze, gekleed in een mantelpakje. De afstand tussen de schooljongen en de secretaresse is groot. Ze geeft hem een briefje, dat hij op de terugreis pas in Oostende mag lezen. Op het briefje staat: Het was een grap. I’m sorry. Moniek. Point of view Tim Krabbé heeft voor deze roman gekozen voor een personele vertelsituatie. Je maakt bijna alle gebeurtenissen mee door de ogen van het personage Jacques Bekker. Zo ervaar je al zijn twijfels, angsten en verliefdheden. Het verhaal wordt niet in de ik-vorm, maar in de hij-vorm verteld, waardoor je soms even de indruk krijgt van een auctoriële (alwetende) verteller. Opmerkelijk is de perspectiefwisseling in het vijftiende en laatste hoofdstuk. Het point of view blijft personaal, maar nu maken we de ontwikkelingen mee door de ogen van Moniek Illegems. Deze perspectiefwisseling vindt niet zo maar plaats. In dit hoofdstuk wordt verteld hoe Moniek het grap-briefje voor Jacques schrijft en het aan hem geeft. Zo kom je ook de Monieks beleving van deze onvergeeflijke daad te weten. Je weet nu dat ze wel degelijk wist wat ze ging doen, maar dat weerhield haar er uiteindelijk niet het toch te doen.
Tijdsverloop Het tijdsverloop is zeer interessant en ingenieus uitgedacht. Als je kijkt naar de hoofdstukken, dan merk je dat de opbouw achronologisch is. Hoofdstuk 1, 3, 5, 7, 9, 10, 12 in 14 spelen in het heden in Australie, hoofdstuk 2, 4, 6, 8, 11, 13 en 15 in het Oostende van dertig jaar geleden. Je ziet dat de oneven hoofdstukken in het heden spelen, wat wisselt naar de even hoofdstukken na hoofdstuk 9. In dit negende hoofdstuk schrijft Jacques een brief vol heimwee en angst naar zijn vriendin Sonja in Amsterdam. Deze brief kan hij overigens niet versturen, gezien het isolement van Fort Madness. De tijd tussen het heden en het verleden, dertig jaar eerder, wordt niet ingevuld, hier is sprake van een hiaat. Het aardige is dat je de vervlechting van de tijd niet alleen in de hoofdstukken ziet, maar ook bijvoorbeeld in de openingszin, tevens de flaptekst: Dertig en een half jaar nadat hij op zijn bromfiets was vertrokken voor een vakantie in Belgie en Frankrijk, voelde Jacques Bekker dat de Boeing-737, die hem van Aucklamd naar Sydney bracht, de daling inzette. Knap is de wijze waarop Krabbé de flashbacks naar Oostende, dertig jaar eerder, in zijn tekst verwerkt. Nergens doet de structuur gekunsteld aan, beide verhaallijnen zijn spannend en hebben effect op elkaar. Binnen de twee verhaallijnen is het tijdsverloop wel chronologisch is. Binnen de roman is de relatie tussen de vertelde tijd en de verteltijd eveneens boeiend. Het eerste hoofdstuk is met 31 pagina’s veruit het langst. De tijdsspanne van een middag en avond wordt hier besproken. Je kunt niet spreken van tijdsdekking, maar het komt in de buurt. Tijdens het verblijf in Fort Madness vindt het tegenovergestelde plaats, hier gaat de vertelde tijd met grote sprongen tegelijk: ... de dagen gingen steeds makkelijker, en in steeds groter hoeveelheden voorbij. Hier is sprake van tijdversnelling. Ruimte
De roman speelt zich af op twee lokaties, in het Australie van nu en in het Oostende / Brussel van ruim dertig jaar geleden. De uitgestrektheid van Australie versterkt de eenzaamheid en wanhoop van Jacques. Het biedt tevens de noodzakelijke ruimte voor een ontsnappings- en verdwijningstocht zoals Moniek en Jacques die maken. De keuze voor Belgie vloeit waarschijnlijk voort uit de (financiële) mogelijkheden van de scholier Jacques Bekker voor een vakantie. Hij gaat op de brommer, dan vallen veel exotische lokaties al af. Personages De roman telt twee round characters, te weten Jacques Bekker en Moniek Illegems, en meerdere flat characters, zoals Jacques’ vriendin Sonja en Rick (die hun een lift geeft) en zijn vrouw Eileen. Jacques is schrijver / quizmaster en tegen de vijftig jaar. In het begin van de roman neemt hij initiatief. Hij gebruikt de tijd tijdens de vertraging van het vliegtuig om Moniek op te zoeken. Zodra hij onder haar invloed komt, neemt de passiviteit en lethargie bij hem toe. In het begin voert hij nog enkele halfslachtige ontsnappingspogingen uit, later denkt hij alleen nog aan ontsnappen, maar doet niets. Pas als Jacques ziet dat bij Moniek blijven in Fort Madness zijn ondergang zal worden, ontsnapt hij definitief. Hoewel dit eerst lijkt te mislukken, wordt dit actief handelen zijn redding. Hier is sprake van een ontwikkeling. Ook uiterlijk verandert hij, door zijn hoofd kaal te scheren en zijn baard te laten staan, lijkt hij steeds minder op Jacques en steeds meer op Leslie Elder, de naam in zijn valse paspoort. Dit bereikt een hoogtepunt als Moniek hem feliciteert met zijn verjaardag. Leslies verjaardag. Moniek is de tegenpool van Jacques in deze roman. Zij neemt nu juist in extreme mate het initiatief, maar dit wordt uiteindelijk haar ondergang. Moniek is bij hun eerste ontmoeting in Australie mooi, vrij klein met iets krachtigs en verends. Als ze zich heeft verkleedt en haar haar heeft geverfd, dan is ze fris, nieuw en rafelachtig. Moniek heeft een sterk karakter, ze laat zich door niemand de wet voorschrijven en ze heeft een sterk sturende invloed op haar omgeving. Haar sterke wil gebruikte ze om Jacques in Oostende zo onaardig te dumpen, om een mode-imperium op te bouwen en om een grootschalige schandaal te veroorzaken waardoor ze moet ontsnappen. Verder houdt ze Jacques haast stilzwijgend in haar ban. Uiteindelijk blijkt haar geloof in de maakbaarheid van haar omgeving en zichzelf haar fataal, als Jacques in opstand komt en ze zelfmoord pleegt. Verder zijn er nog een groot aantal flat characters, zoals Jacques’ vriendin Sonja, Monieks zakenpartner Alan Wolpe en reisleidster Marijke Eerhard. Een hele fraaie spiegeling van de relatie Jacques - Moniek is die tussen Rick en Eileen. Rick houdt zoveel van Eileen, dat hij ‘s nachts honderden kilometers voor haar door de woestijn rijdt. Een mooi contrast met de inmiddels onderkoelde liefde van Jacques voor Moniek. Thema's Voor het vaststellen van het thema is het gedachtengoed van Moniek belangrijk. Zij neemt het heft in eigen handen, te beginnen bij het uitmaken van de relatie met de jonge Jacques, terwijl ze toch van hem hield. Het thema is: maak actief je eigen keuzes, en neem de consequenties ten volle. Het maakt niet uit of de gevolgen positief of negatief zijn. De rol van Jacques is ondersteunend. Hij is passief en komt pas weer uit de problemen als hij actief weigert met Moniek verder te vluchten. Daarop neemt Moniek de ultieme consequentie van al haar handelen: het plegen van zelfmoord. Schrijfstijl Ook deze roman van Krabbé leest weer als een trein. De zinnen zijn over het algemeen kort en precies geformuleerd. Het verhaal is degelijk in elkaar gezet, losse draadjes kom je nauwelijks tegen. Dat het verhaal vlot leest, wil niet zeggen dat het ook snel geschreven is. Vertraging verscheen eerder in andere vorm als feuilleton in de Volkskrant. Krabbé staat erom bekend dat hij veel herschrijft; dat is ook hier gebeurd. Titel
De titel heeft in eerste instantie een voor de hand liggende, letterlijke verklaring. Het vliegtuig van Sydney naar Amsterdam heeft vertraging, waardoor Jacques de tijd krijgt Moniek te gaan zoeken. Een tweede verklaring ligt bij de structuur van de roman. De spanning wordt opgebouwd door het voortdurend versnellen en vertragen van de tijd.