Mijn boekverslag gaat over het boek Reinaart de Vos. Ik heb een bewerking gelezen geschreven van Paul Biegel, maar het is oorspronkelijk geschreven in de Middeleeuwen, en aangezien de literatuur toen nog gemeenschapskunst was en dus anoniem, is de auteur ervan onbekend, alhoewel er wel wordt gesproken over een of andere Willem…. Het boek wat ik gelezen heb is uitgegeven door Uitgevermaatschappij Holland – Haarlem in 1972. De tekeningen en omslag zijn gemaakt door Tineke Schinkel. Het is de 4e druk. Samenvatting Het verhaal begint zoals ook bij Karelromans gebruikelijk is met een hofdag, een voor de dieren welteverstaan. Koning Nobel de leeuw ziet dat alle dieren inderdaad zijn gekomen, behalve Reinaart de vos. Alle dieren beklagen zich over Reinaart zijn gedrag. De enige die hem af en toe verdedigd is zijn neef Grimbaart de das. Uiteindelijk dringt Isegrim de wolf erop aan dat hier een ter dood veroordeling op zijn plaats is. Toen Isegrim erop aandrong Reinaart ter dood te veroordelen, sprong de das Grimbaart verontwaardigd op en hield een vurig pleidooi voor zijn oom: Isegrim was ook niet zo'n brave en bovendien was Reinaart kluizenaar geworden, droeg hij een boetekleed en raakte geen vlees meer aan. Op dat moment naderde een droevige stoet die de dode kip Coppe met zich mee droeg. Coppe was de dochter van de haan Cantecleer. Reinaart had 11 van zijn 15 kinderen opgegeten. De koning was woedend, en besloot Reinaart voor het hof te dagen. Hij stuurt Bruun de beer met deze boodschap naar Reinaart toe. Bruun meldt de vos wat er van hem wordt verwacht. Reinaart antwoordt dat hij graag mee zou gaan, ware het niet dat hij buikpijn heeft van het eten van te veel honing. Hij maakt de beer wijs dat er honing zit in een eik die door timmerman Lamfriet gespleten is. Zodra Bruun zijn kop ertussen steekt, trekt de vos de wiggen weg en verdwijnt lachend. De dorpelingen, met Lamfriet en de pastoor voorop, takelen Bruun verschrikkelijk toe. Toch weet hij te ontsnappen en kan, met zijn bebloede lijf en verminkte gezicht dat een oor mist, verslag uitbrengen aan de koning. De volgende die wordt aangewezen om Reinaart te halen, is Tibeert de kat. Hij was vanwege zijn intellect uitgekozen. Reinaart slaagt er toch in om Tibeert wijs te maken dat er vette muizen zitten in de schuur van de priester. Reinaart weet dat daar een strik is gezet, omdat hij er altijd kippen jatte. Tibeert gaat de schuur in en raakt ernstig gewond, maar ontkomt door de geestelijke flinke schade aan zijn geslachtsdelen toe te brengen. Uiteindelijk wordt Grimbaart de das aangewezen om Reinaart te gaan halen. Grimbaart is een neef van Reinaart, dus de vos kon nu geen sluwe streken uithalen, en bovendien kon je maar 3 keer gedagvaard worden. Na een roerend afscheid van vrouw en kinderen gaat de vos mee. Onderweg veinst Reinaart berouw en biecht al zijn misdaden op, met alle ceremoniële bijkomstigheden van dien. Als ze langs een klooster komen kost het hem grote moeite niet even een kippetje te "scoren", maar Reinaart beheerst zich. Eenmaal in het bos aangekomen verzekert Reinaart koning Nobel dat er geen trouwere onderdaan bestaat dan hijzelf, maar toch wordt hij tot de strop veroordeeld. Reinaart zijn bloedverwanten vertrekken, zijn doodsvijanden (Isengrijn, Bruun, Tibeert) gaan de galg vast opstellen. Reinaart probeert nu te profiteren van het wantrouwen en de hebzucht van de koning. Hij vertelt de koning dat Bruun, Isengrijn en Tibeert hem willen vermoorden. Het plan moest bekostigd worden met de schat van koning Ermerick, die door Reinaarts vader (die ook tot de samenzweerders behoorde) was gevonden. Reinaart maakte Nobel wijs dat hij de schat gestolen had en ergens anders begraven had om het plan te verijdelen. De koning wilde meer weten over de schat, die zich volgens Reinaart in de bron Kriekeput bij Hulsterlo bevond. Koning Nobel gelooft het hele verhaal, scheldt de vos zijn schulden vrij en laat de ‘vijanden’ Isengrijn en Bruun, die inmiddels teruggekomen waren omdat de raaf Tiecelijn hun het hele voorval had vermeld, vastbinden, zodat ze geen enkele spier meer kunnen bewegen. Reinaart maakt de koning wijs dat hij op boetetocht moet om van een pauselijke ban af te komen. Hij zegt dat hij hiervoor helemaal naar Rome en Palestina moet en krijgt de koning zelfs zover dat de huiden van Bruun, Isegrim en Hersinde voor hem gestroopt worden en tot schoenen en reistas worden verwerkt. Reinaart wordt op zijn “lange tocht” vergezeld door de ram Belijn en de haas Cuwaart tot aan zijn eigen kasteel. Hij lokt de haas mee naar binnen, waar hij Cuwaart samen met de rest van zijn familie op eet. Hij stopt Cuwaart zijn hoofd in de pelgrimstas en zegt tegen Belijn, die buiten staat te wachten, dat in deze tas een afscheidsbrief voor de koning zit. Belijn brengt de tas opgetogen naar de koning, hij denkt zelfs beloond te zullen worden voor deze daad. Als de koning merkt dat hij bedrogen is, schreeuwt hij het uit van woede. Hij laat zijn gevangenen weer los. Hij verklaart dat de nietsvermoedende Belijn en zijn familie toebehoren aan de wolven en de beren. Bruun en Isegrim worden weer losgemaakt, en het luipaard stelt de machteloze koning weer wat gerust door te zeggen dat ze toch met zijn allen Reinaart kunnen gaan opsporen. Maar Reinaart is hem dan allang gevlogen…..
Vertelwijze Het verhaal wordt erg ‘verteld’. Dus weinig flashbacks of andere ingewikkelde dingen. Het echte boek is een dichtwerk, maar deze bewerking niet. Er zijn wel dialogen en beschrijvingen, maar niet alleen maar het een of alleen maar het ander. Er worden af en toen wel wat moeilijke woorden gebruikt maar dat komt natuurlijk omdat het uit het Middelnederlands is vertaald en je nog wel een beetje in die sfeer moet lezen. Het wordt in de verleden tijd geschreven behalve in de dialogen. Titel, ondertitel en motto De titel is wel duidelijk……Reinaart de Vos. Er is geen ondertitel. En wat betreft het motto, ik weet niet zeker of er wel een motto is…..Er staat tenminste niks aan het begin van het boek waarvan je zou kunnen denken dat het een motto is. Het enige wat een motto zou kunnen zijn is de inleiding van ‘Willem’: Willem die Madoc maecte, Daer hi dicke omme waecte, Hem vernoide so haerde Dat die avonture van Reinarde In dietsche was onvulmaket gebleven… Dit betekent dat Willem er slapeloze nachten van had dat het verhaal niet in het Diets was vertaald. Opbouw Het gedicht uit het Middeleeuwse boek begint met een klein voorwoord van de schrijver “Willem”, wat al zeer ongebruikelijk is voor Middeleeuwse literatuur. “Willem” betreurt het dat Aernout het verhaal over Reinaart nooit in de volkstaal (het Diets) heeft voltooid. Na Franse boeken te hebben geraadpleegd, is hij aan het werk gegaan om dit tekort goed te maken. Hij verzoekt onbeschaafde mensen hem niet te bekritiseren en niet voor onwaar te verklaren, waar ze zelf geen verstand van hebben. Op verzoek van een hoofse dame wil hij graag zijn verhaal aan beschaafde lieden vertellen. In mijn boek schrijft Paul Biegel een “Ter Waarschuwing”, waarin hij uitlegt dat hij als voornaamste lichtlijn voor het schrijven van deze bewerking, het doel van de schrijver ‘Willem’, namelijk het volk te vermaken, aanhoudt. En hij bewust heeft gekozen voor de ‘spreektaaltekst’, om het 20e eeuwse leesvolk evenveel vermaak te schaffen als het 12e eeuwse marktvolk met dit dierenverhaal. Er is geen epiloog. Het boek is niet in hoofdstukken verdeeld, maar is gewoon één doorlopend verhaal. Het heeft 95 bladzijdes. Personages Alle karakters in dit boek zijn eigenlijk vlakke karakters. De hoofdpersoon in dit boek is natuurlijk Reinaart, een zeer sluwe en gemene vos. Hij is door en door slecht en maakt geen karakterontwikkeling door in het verhaal. Hij verzint steeds listen en verhalen waardoor hij onder alle veroordelingen uitkomt. Hij verlinkt zelfs zijn eigen vader en zijn oom, die hem de hele tijd heeft verdedigd. Verder zijn er de leeuw Koning Nobel, die alles behalve nobel is; egoïstisch, zeer omkoopbaar en goedgelovig is, hij stelt de ‘baas’ van de maatschappij voor. De wolf Isegrim, die Reinaart haat en er alles aandoet om hem dood te krijgen. De beer Bruun, een lompe slungel die ook haat koestert aan Reinaart maar wel in zijn vallen trapt. Reinaarts neef, Grimbaart de das, is jong, trouwhartig, en heeft een grenzeloze bewondering voor zijn oom, die hij ook elke keer verdedigt. Het bekakte hondje Courtois, wat overigens deftig betekent. De bange haas Cuwaart (cowerd). En verder spelen de haan Cantecleer, en de kat Tibeert nog wel een rol. Tijd, plaats en ruimte Het verhaal speelt zich af in de Middeleeuwen, grotendeels aan het hof, waar de aanklachten tegen de niet aanwezige Reinaart worden ingediend. De hofdag wordt meestal geplaatst in Gent, de hoofdplaats van de kanselarij. De gebeurtenissen spelen zich af in het Land van Waas (Oost-Vlaanderen), tussen Gent en Hulsterlo (een uitgestrekt bos tussen Hulst en Kieldrecht). Malperthuus, het kasteel en het landgoed van Reinaart, staat waarschijnlijk symbool voor een burggraaf uit Destelbergen. Volgens sommige geleerden is Malperthuus te plaatsen in de buurt van Sint-Janssteen in Vlaanderen. De ruimte zou symbolisch bedoeld zijn. Reinaart wandelt door de kromme paden, en voelt zich thuis in de woestenij, de veilige wildernis. De hofwereld van Nobel is een morele woestijn, een wereld van huichelarij en schijn. Deze plaats is waarschijnlijk gekozen, omdat het in Middeleeuwse literatuur niet gebruikelijk was over andere plaatsen te praten en schrijven. Dus de plaats heeft in zoverre betekenis, dat het ‘normaal’ is.
Tijdsduur- en volgorde Het verhaal is chronologisch verteld en hoewel de figuren het wel eens hebben over gebeurtenissen uit het verleden, bevat het verhaal eigenlijk geen flashbacks. Er zitten geen versnellingen of vertragingen in het boek, alhoewel er over sommige onderwerpen natuurlijk wat langer wordt verteld dan andere, maar het boek is gewoon ‘logisch’ verteld. Het verhaal speelt in de middeleeuwen binnen ongeveer een paar weken. Perspectief Het verhaal is ‘auctoriaal’ verteld, dus de auteur heeft alles ‘van buiten af’ verteld. Verder is het niet in een hij- of ikpersoon geschreven, behalve als de dieren zelf wat zeggen. Het perspectief is niet moeilijk te begrijpen. Idee In de Middeleeuwen waren er de Frankische, Karel- en Hoofse romans. Deze ridderromans speelden zich af in adellijke kringen. Maar Reinaart de Vos, officieel Van den vos Reynaerde, hoorde niet bij een van die romans. Het is een satire, een verhaal waarin bepaalde verschijnselen belachelijk worden gemaakt. In dit geval zijn dat de machtsverhoudingen in de toenmalige mensenmaatschappij. Koning Nobel bijvoorbeeld, die alles behalve nobel is, egoïstisch, zeer omkoopbaar en goedgelovig is, stelt de ‘baas’ van de maatschappij, een koning, voor. Alhoewel dit boek voornamelijk een satire is, bevat het toch wel enkele moralen en heeft het een sterke thematiek. Ook zijn er enkele “wijze lessen” uit te trekken, bijvoorbeeld: zorg dat je snuggerder bent dan je vijanden, “wie niet sterk is moet slim zijn” en “hoogmoed komt voor de val”. Het hele boek door is Reinaart door al zijn listen iedereen te slim af. Hij maakt gebruik van de zwakheden van de andere dieren in het bos. De gierigheid en schijnheiligheid van bijvoorbeeld de koning, geven dit verhaal ook een maatschappijkritische lading. Er wordt toch een verkeerde wereld getoond. Zowel de feodale maatschappij (vol corruptie, schijnheiligheid en winstbejag) als het kerkelijk gezag en de burgerij worden bekritiseerd. Mijn mening Ik heb dit boek gekozen omdat we een Middeleeuws, Nederlands boek moesten lezen, en van dit boek een stukje stond in ons eigen Nederlands boek, en ik dat erg leuk vond, en bovendien had ik dit boek nog ergens thuis liggen en nog nooit gelezen, dus toen had ik dit boek maar gekozen. Ik vond het een erg leuk boekje, gelukkig niet al te serieus. Het las zeer snel, ookal had ik af en toen wel wat moeite met de moeilijke woorden en zinnen die er gebruikt werden, maar daar heb ik maar overheen gelezen. Ik moest bij sommige stukjes wel lachen, alhoewel sommige stukjes toch wel vrij wreed en bloederig waren, wat ik eerlijk gezegd niet had verwacht in een Middeleeuws boek! De scènes waarin Reinaart de stukken vel van de andere dieren laat afstropen vond ik toch wel ietsjes té gruwelijk, maar dat hoort er natuurlijk ook wel een beetje bij om Reinaart nóg meer af te schilderen als gierige, gemene, schurkerige, vol haatzittende vos. Kortom, ik vond het leuk om gelezen te hebben.