1 Zakelijke gegevens Auteur: Frederik van Eeden
Titel: De kleine Johannes, Em. Querido’s Uitgeverij - Amsterdam 1994, 160 blz. (eerste druk 1987) Genre: sprookje 2 Eerste reaktie Keuze: Ik heb dit boek gekozen omdat mijn vriendinnen het me aanraadden en omdat ik er een samenvatting van had. Inhoud: Ik vond het geen moeilijk boek maar het duurde wel even voor ik door had wat de diepere betekenis was. 3 Verdieping
A. Samenvatting: In het eerste hoofdstuk maken we kennis met de kleine Johannes. In het tweede hoofdstuk ontmoet Johannes Windekind. Hij gaat met hem mee naar de krekelschool. Hij leert daar dat de mens schadelijk is. Hij lacht om het haasje over springen van de krekels en verraad daarmee dat hij een mens is. Ze gaan verder naar een konijnenhol. Ook hier leert hij weer dat de mens schadelijk is. In het konijnenhol ontmoet hij de elfenkoning Oberon. Deze geeft hem een gouden sleuteltje. Hij lacht om het dansen van de dieren en verraad hier weer mee dat hij een mens is. Als ze weggaan ontmoeten ze de glimworm. Deze vertelt hun een verhaal waardoor Johannes weer leert dat de mens schadelijk is. In het derde hoofdstuk wordt Johannes op een duin wakker. Hij wordt gezocht door zijn vader. Hij vraagt zich af of hij gedroomd heeft. Als hij het gouden sleuteltje vind weet hij dat hij niet gedroomd heeft. Het gaat die dag slecht op school. Na de school ontmoet hij Windekind weer. Ze gaan samen het gouden sleuteltje begraven in de duinen. Ook krijgt hij het verhaal van de roeping van de meikever te horen. In hoofdstuk vier gaat Johannes naar zolder. Daar ontmoet hij Windekind weer. Samen gaan ze naar de vredemieren, die net van plan zijn de strijdmieren aan te vallen. Daarna gaan ze naar de mensen kijken. Windekind lacht om de mensen,maar Johannes is treurig en verraad daarmee weer dat hij een mens is. In het vijfde hoofdstuk blijft Johannes bij Windekind. Windekind stelt hem voor aan kabouter Wistik. Wistik weet veel, maar het boekje waar het juiste in staat heeft hij niet. (dit boekje bestaat niet) In het zesde hoofdstuk vind Johannes niet meer genoeg voldoening bij Windekind en gaat terug naar Wistik. Hij denkt het boekje waarin het juiste staat te kunnen vinden. Hij wil teug naar Windekind, maar hij is geen elf meer. In het zevende hoofdstuk ontmoet hij de tuinder en zijn vrouw. Hij mag bij hun blijven omdat hij niet weet hoe hij thuis moet komen. Wistik komt weer bij hem en herinnert hem aan hun afspraak. In het achtste hoofdstuk ontmoet hij Robinetta met haar roodborstje. Robinetta heeft Windekinds lach en Johannes wordt verliefd op haar. In het negende hoofdstuk laat Robinetta hem de bijbel zien in de veronderstelling dat dit het gezochte boekje is. Johannes zegt dat God slechts een uitgedoofde petroleumlamp is en wordt weggestuurd door de vader van Robinetta. Samen met Wistik zoekt hij naar het sleuteltje, maar ze kunnen hem niet vinden. Hierop verlaat Wistik hem. Johannes ontmoet Pluizer. In het tiende hoofdstuk is Johannes bij Pluizer. Deze stelt hem voor aan Hein (de dood) en Dr. Cijfer. In het elfde hoofdstuk leid Pluizer Johannes rond in de stad. Ze zien dansende mensen en daarna gaan ze graven bezoeken. Johannes ziet zichzelf in zijn graf liggen. Ook Robinetta ziet hij in haar graf liggen. In het twaalfde hoofdstuk vraagt Johannes zich af of hij de graventocht heeft gedroomd of niet. Johannes leert van Dr. Cijfer en Pluizer. Pluizer laat hem allerlei mensen zien. In het dertiende hoofdstuk wil Johannes graag nog een keer zijn vader zien. Samen met Dr. Cijfer en Pluizer gaat hij naar zijn vader toe. Zijn vader is ziek en als hij sterft wil Pluizer hem gaan ontleden. Johannes is het hier niet mee eens en weerstaat hem. In het veertiende hoofdstuk hoort Johannes buiten roepen. Het is Windekind. Ook ziet hij iemand anders aankomen. Hij moet kiezen tussen de mens en Windekind. Hij kiest de mens.
B. Waardering 1. Schrijfstijl
De woordkeus en de spelling stammen nog uit 1887. Er worden weinig moeilijke woorden gebruikt. Er zitten veel dialogen in en weinig beschrijvingen. 2. Ruimte
Er zijn duidelijke tegenstellingen van ruimten: de natuur tegenover de stad. Het huis waar Johannes woont ligt vlak bij de zee in een duin- en bosrijk gebied. Johannes voelt zich hier gelukkig. De tochten met Windekind vinden hier ook plaats. In de stad, met pluizer, is hij ongelukkig. Het stinkt er, is groot, armoedig, druk, ellendig en vol ziektes. Volgens Johannes kan hier geen enkel mens gelukkig worden
Het verhaal is voor het grootste deel chronologisch opgebouwd. Er komt een flash- back voor in het begin van hoofdstuk 12. Het hele verhaal speelt zich af in de tijd dat Johannes opgroeit van 6 tot ongeveer 23 jaar. Volgens het boek echter duurt het hele verhaal maar twee jaar. 3. Verhaalfiguren
Johannes (de hoofdpersoon). Johannes is een kleine jongen met veel fantasie en een grote liefde voor planten en dieren. Hij vraagt en zoekt naar de waarheid. In het verhaal groeit hij op van kind tot jong volwassenen. Windekind Hij is een elf en de zoon van de zon. Hij leert Johannes alles over de natuur, leert hem de taal van de dieren en planten, maar vervreemd Johannes steeds verder van de mensenwereld. Windekind haat mensen en Johannes neemt dat langzaam maar zeker over. Hoewel Johannes een mens is laat hij hem alles zien, omdat hij zijn vriend is. Windekind stelt de fantasie van het kind en de liefde voor de natuur voor. Wistik Hij is de meest wijze van de kabouters. Hij praat te veel. Wistik spoort Johannes aan om op zoek te gaan naar het boekje waar de volledige waarheid in staat. Windekind wil niet dat Johannes naar hem luistert, maar Johannes doet dit toch en Windekind verlaat hem. Wistik symboliseert de drang naar kennis (het zoeken van antwoorden). Robinetta Zij is een mens en wordt een goede vriendin van Johannes. Zij doen alles samen, totdat Johannes haar vertelt dat hij opzoek is naar 'het boekje'. Robinetta is het symbool voor de jeugderotiek. Pluizer Hij ontkent het bestaan van alles wat bovenmenselijk is. Hij heeft minachting voor gevoelens en vindt het leven zinloos. Pluizer leert Johannes alles van de zin van het bestaan en de dood. Pluizer en dokter Cijfer symboliseren het rationeel denken. Dr. Cijfer Johannes komt bij Dr. Cijfer om te leren en te werken. Dr. Cijfer is een systematische onderzoeker, die alles probeert uit te drukken in formules. Hein Hij symboliseert de dood. Pluizer brengt Johannes met hem in contact. Eerst is hij bang voor hem, maar later wil Johannes zelfs dat hij hem meeneemt opdat hij Windekind terugvindt. De Ongenoemde Dit is waarschijnlijk God. 4. Situaties
In De kleine Johannes komen ontzettend veel verschillende situaties voor. Het verhaal begint met het beschrijven van het huis en de tuin waar Johannes woont. Vaak wordt er een nieuw verhaalfiguur geïntroduceerd of verlaten. De meest opmerkelijke situatie vond ik die in hoofdstuk 11, waarin Johannes met Pluizer de graven gaat bezoeken en ook zijn eigen graf ziet. Aan het eind komt hij weer bij de mensen terug. 5. Vertelwijze
Het gebruikte perspectief is die van de auctoriale verteller. De verteller beschrijft nauwkeurig de gevoelens van Johannes en beschrijft andere personen door de ogen van Johannes. C Thema Het thema is de geestelijke ontwikkeling van kind tot volwassenen. Het kind vraagt zich telkens dingen af (zin van het leven, geluk/verdriet, leven/dood). Uiteindelijk wil hij niet meer zoeken maar gaat een leven leiden in dienst van de mensheid (volwassene). Enkele motieven uit dit boek zijn:,verschil tussen de natuur en de stad, fantasie (Windekind), puberteit, verliefdheid (Robinetta) en de wetenschap ( Pluizer)Ook het moeten kiezen is een motief. In dit verhaal moet Johannes steeds kiezen: tussen Windekind en de Christusfiguur, tussen Windekind en Wistik, tussen Wistik en Robinetta, tussen Robinetta en Pluizer, tussen Pluizer en zijn vader, tussen zijn fantasie en de werkelijkheid en tussen goed en kwaad. De hoofdpersoon uit dit verhaal is Johannes. Het "kleine" van Johannes zou kunnen zijn omdat Johannes een klein jongetje is, of omdat hij klein wordt gemaakt door Windekind. D. Plaats in de literatuurgeschiedenis De kleine Johannes verscheen voor het eerst in 1885 in De Nieuwe Gids. In 1887 werd het voor het eerst in boekvorm uitgegeven. De schrijver van 'De kleine Johannes I' is Frederik van Eeden. Frederik werd in 1860 te Haarlem geboren. Hij studeerde medicijnen en specialiseerde zich daarna in parapsychologie. Hij was sterk sociaal voelend, daarom voelde hij zich ook goed thuis in het communistische systeem. Hij stichtte de kolonie te Walden. Dit liep op een mislukking uit, omdat de mens nu eenmaal te egoïstisch en te egocentrisch is. Communisme weg, hij werd Boedhist (die hebben wel een verlossingsleer). Daar hield hij het ook niet uit en ging toen naar de R.K. kerk. Hij was een sociaal bewogen ethicus. Hij was een vriend van Willem Kloos. Hij schreef eens een stuk tegen zichzelf en stuurde het naar Kloos met de bedoeling om het in "De Nieuwe Gids" te plaatsen. Deze stuurde het naar Van Eeden om het hem te laten zien. Hij wilde het eerst niet plaatsen. Toen zei Van Eeden nog niet dat hij het zelf geschreven had en drong aan tot hij het wel deed. De eerste verhalen in "De Nieuwe Gids" ware: "De kleine Johannes" en "Grassprietjes". "Grassprietjes" schreef hij het eerst. Hij schreef het onder het pseudoniem "Cornelius Paradijs". "Grassprietjes" is een parodie op de voorgaande tijd (bombastische domineespoëzie). Andere werken: * Oud makelaar in granen * Het lied van schijn en wezen * Het poortje * De heks van Haarlem, het drama van oneerlijkheid

Het boek past in bepaalde opzichten binnen de beweging van de Tachtigers: -Realisme (zuivere weergave van de werkelijkheid, hier weergave van de natuur) -Naturalisme
Het slot van 'De kleine Johannes' wijst erop dat hij het puur individualistisch en esthetisch beginsel van Tachtig afwijst en daarvoor in de plaats een ethische, sociaal gerichte levenshouding kiest: hij wil een goed mens zijn en zich bekommeren om 'de mensheid met haar weedom' 4 Beoordeling Ik vond het verhaal gemakkelijk te lezen omdat het veel weg heeft van een sprookje. Dat geeft de schrijver ook aan in de eerste zin van het boek: 'Ik zal u iets van de kleine Johannes vertellen. Het heeft veel weg van een sprookje, mijn verhaal, maar het is toch alles werkelijk zo gebeurd. Zodra gij het niet meer gelooft, moet ge niet meer verder lezen, want dan schrijf ik niet voor u.' Stiekem heb ik het verhaal toch uitgelezen, ondanks dat ik er weinig meer van geloofde. Het verhaal op zich lijkt heel gemakkelijk, maar als je de diepere betekenis erachter ziet krijgt het boek een hogere waarde. Het opgroeien van een persoon, met alle moeilijkheden wordt beschreven op een heel aparte manier vind ik. Het teerste moment vond ik toen Windekind Johannes opzocht, hij aanvaarde het als een wonder. Verder vind ik het bezoek aan de graven ook een aangrijpend moment. Ik vind dat er ook een negatieve kant aan zit: in het boek heeft men een vreemde houding tegenover God (uitgedoofde petroleumlamp). De mening over de Bijbel is ook negatief: het is het goede Boek niet, want daarin is geen geluk te vinden. God is Plannenmaker, Die niet ver genoeg heeft gekeken, Die niet alles doorgrond heeft. Ik vind het boek over het algemeen wel goed en aan een ander aan te raden op de bovengenoemde bezwaren na. Ik denk dat ik het boek zelfs een beetje leerzaam vind als je kijkt naar de momenten waarin Johannes spijt heeft van zijn (onbezonnen) keuzes.