Boekverslag Turks Fruit Primaire gegevens Auteur:Jan Wolkers Titel:Turks Fruit Verschenen in:1969 Uitgever:Meulenhof, Amsterdam Aantal blz.:214 Leestijd:4 uur Uitgelezen op:21 februari 2001 Verwachtingen vooraf Ik had best veel verwachtingen van dit boek, omdat ik van iedereen hoor dat het een mooi boek is. Zeker omdat dit werk ook verfilmd is, moet het wel volgens veel mensen een goed boek zijn. Ook heb ik eerst de samenvatting doorgelezen en die sprak me wel aan. Het leek me een mooi boek om te lezen en hoorde ook dat het niet zo moeilijk was om te lezen. Eerste reactie achteraf Ik vind dit werk: 1= niet 2= een beetje 3= erg Spannend1 Meeslepend3 Ontroerend3 Grappig2 Realistisch3 Fantasierijk1 Interessant2 Origineel2 goed te begrijpen3 Dit werk heeft me aan het denken gezet.     nee Ik heb wel iets aan dit werk gehad.     ja Dit werk spreekt mij wel aan, omdat je heel erg het gevoel krijgt dat je in het verhaal zit. Je sluit je helemaal af van de buitenwereld als je het leest. Een korte samenvatting van de inhoud Het boek gaat over Erik, een beeldhouwer, en over zijn relatie met zijn vrouw Olga. Olga heeft hem verlaten en Erik beschrijft korte hoogtepunten uit zijn relatie met Olga. Pas op tweederde van het boek horen we wat er gebeurd is. De hoofdstukken daarvoor zijn steeds of voor dat moment of erna. Zo wordt er een zekere spanning opgebouwd naar het moment waarop verklaard wordt hoe ze uit elkaar zijn gegaan. Die eerste hoofdstukken zijn eigenlijk één grote kreet 'ik ben zo eenzaam'. Vervolgens begint het bij het begin dat hij haar al liftend leert kennen. Ze worden verliefd, maar ze krijgen een auto-ongeluk. Een paar maanden later zien ze elkaar weer en van af toen was de liefde een feit en trekt ze bij hem in. We zien steeds hoe gelukkig hij is geweest met Olga. Het is een liefde die heel intens beleefd is. Seks speelt daarbij een belangrijke rol. Soms heb je het idee dat ze de hele dag naakt liepen en elk moment aangrepen om 'het' weer te doen. Uit de fragmenten na het keerpunt blijkt dat alle andere vrouwen niet dat voor hem betekenen als wat Olga voor hem was geweest. Ondanks dat het er dan flink aan toe was gegaan, vooral op seksueel gebied. Olga was voor hem alles. Allerlei kleine details worden er van haar beschreven. Ze zorgt voor inkomsten, hoe klein ze ook zijn. Ze houdt van dieren, maar niet van kinderen. Dit blijkt ook uit twee beelden die Erik gedurende deze periode maakt. Het eerste is een moeder met kind, waarvan de wethouder zegt: "het lijkt wel of ze angst heeft voor het kind." Het andere beeld is een vrouw met een kat op haar arm, waarvan men opmerkt: "Het lijkt wel of het haar kind is." In beide gevallen heeft Olga uren lang model gestaan. Van het schaarse geld gingen ze regelmatig naar jazzconcerten, ten koste van vlees bij het eten. Ook de vakanties waren heel sober: een tentje op Ameland, waar de liefde ook weer heel intens beleefd werd. De angst van Olga voor zwangerschap kwam door haar moeder, die een borstamputatie had moeten ondergaan. Tegen Olga zei ze vroeger dat Olga haar borst leeggezogen had. Een andere angst van Olga was kanker. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het moment dat zij wat roods in haar ontlasting ziet. Het grote keerpunt in de relatie wordt volgens Erik geregisseerd door Olga's moeder, waarvoor Erik altijd al beneden de stand was geweest. Na de dood van Olga's vader is haar moeder constant aan het stoken. Ze zegt dat andere vriendinnen van Olga het beter hebben. Uiteindelijk blijkt Olga niet ongevoelig voor de materiële tekortkoming. Een zakendiner is het breekpunt. Olga zit te flirten met een zakenrelatie, tot genoegen van haar moeder, maar tot ontzetting van Erik. Hij wordt er misselijk van en geeft midden aan tafel over. Op de terugweg van de toilet slaat hij uit woede Olga een blauw oog. Olga neemt dit niet en trekt bij haar moeder in. Uiteindelijk volgt een scheiding. Olga hertrouwt nog twee keer, maar wordt niet echt gelukkig. Het boek eindigt met het ontstaan van een tumor bij Olga. Haar haar valt uit en ze wordt vergeetachtig en opvliegerig, dit alles door de medicijnen. Van af dat moment bezoekt Erik haar iedere dag. Hij koopt een pruik voor haar en ook Turks fruit, het laatste en het enige snoep dat ze nog kon eten. Op een dag sterft ze en is het verhaal uit.
Tijd en ruimte Turks fruit is een niet chronologisch opgebouwd. Het begin van het verhaal is in het heden. Het midden van het verhaal is in het verleden (ook het verleden is niet chronologisch, want er worden steeds herinneringen opgehaald) en het verhaal eindigt in het heden. De totale verhaaltijd bedraagt zo'n vier jaar, waarvan de laatste twee jaar niet veel gebeurt. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is die na de Tweede Wereldoorlog in de jaren 60. De plaats waar de meeste gebeurtenissen zich afspelen is in Amsterdam, in het atelier tevens woonruimte. Daar bedrijft hij met veel meisjes, maar met name Olga, de liefde. Daar staat Olga vaak model en maakt hij veel beelden van haar. Daar verwerkt hij ook zijn verdriet, hij beleeft er goede en slechte tijden. Ook in Alkmaar speelt het verhaal zich soms af, daar woont Olga en daar is de winkel van haar vader "Hermes". De wijze van vertellen Het verhaal is verteld in de ik-vertelsituatie, want je ziet het verhaal gewoon door zijn ogen. Je kan doordat je het verhaal door zijn ogen ziet, je goed inleven in het verhaal. De ik-figuur weet net zo min als de lezer hoe het afloopt. Hij beleeft mee wat er gebeurt. De ik-figuur kan je daardoor ook een belevend-ik noemen. De verteltijd is korter dan de verhaaltijd. De schrijver vertelt het hele verhaal samenvattend. De tijd verloopt heel snel. Spanning Er is sprake van korte spanningsbogen maar soms ook wel een paar lange spanningsbogen. Deze lange spanningsbogen zijn veroorzaakt door flashbacks zodat het langer duurt voordat je antwoord krijgt op bepaalde vragen. Maar dit zorgt er wel weer voor dat de lezer nieuwsgieriger wordt. En in de flashbacks zit ook nog nuttige informatie, die je kunt gebruiken voor het oplossen van vragen. Omdat er vrij veel spanningsbogen zijn bevat het minder heftige climaxmomenten. Thema en motieven Het thema is liefde maar ook veel verdriet. Eric was zo verliefd en hield zoveel van Olga dat hij ook intens verdriet had toen zij hem verliet. Hij sloeg alles in het atelier aan gort en komt
dagen zijn bed niet uit. Hij was verslagen. Hij heeft noot meer 'echt' van een vrouw gehouden. Olga bleef voor altijd bij hem in zijn gedachte. Steeds als hij een meisje ontmoet, wat
geregeld voorkwam, vergeleek hij de meisjes met Olga. Maar geen enkel meisje is wat hij wil, alles doet hem denken aan Olga. Een motief is eenzaamheid, als Olga Erik verlaat. Ook een motief is verdriet. Deze twee motieven leiden samen weer tot het thema liefde. Personages De hoofdpersoon van het verhaal en tevens de 'ik'-figuur is Erik, een beeldhouwer, die duidelijk heel anders leeft dan 'gewone' mensen. Alles wordt intensiever beleefd. De relatie met Olga is dan ook een gevoelsrelatie. Voor hem bestaat de hele wereld eigenlijk uit hem en Olga. Het maken van kunstwerken is feitelijk bijzaak. Materiële zaken tellen niet voor hem en die doen hem uiteindelijk de das om. Erik kan zijn verlies (van Olga) maar niet begrijpen. Het hele boek is feitelijk een vragen naar waarom? En hoe? Begrip bij anderen vindt hij niet. De schuld legt hij bij zijn schoonmoeder, waarmee hij vanaf het begin een haat-relatie heeft. De bijpersonen in het verhaal zijn: Olga, de (ex-)vriendin van Erik. Zij is bang voor zwangerschap en houdt daarom niet van kinderen. Wel houdt ze erg van dieren. Ze is erg praktisch, wat blijkt uit het verdienen van geld, nodig voor het dagelijks levensonderhoud. Ze laat zich erg vertroetelen door Erik die grote invloed op haar heeft. Uiteindelijk zijn het tekort aan welvaart en de invloed van haar moeder de oorzaken tot de scheiding tussen haar en Erik. Olga's moeder is voor Erik de boze heks. Ze is heel berekenend en ze is haar man om welvaartsredenen getrouwd. Rouwen om zijn sterven is zij zeker niet. Echt geluk kent ze niet. Olga's vader is een sympathieke en komische man die het goed met Erik kan vinden, maar hij heeft weinig invloed op de relatie tussen zijn dochter en Erik.
Titel, ondertitel en motto Titel: Op een van de laatste bladzijden van het boek, heeft Olga een hersentumor en ligt ze na een operatie in het ziekenhuis. Ze is bang dat haar tanden uitvallen en wil daarom alleen maar Turks fruit eten en vraagt daarom tijdens een bezoekuur aan Erik om een zak Turks fruit te halen. Turks fruit is verrotting veroorzakend snoepgoed; dat komt overeen met het bederf van hun liefde. Een hersentumor kan je gedrag beïnvloeden, dus Erik denkt dat dat eventueel een oorzaak kan zijn voor hun breking, die achteraf eigenlijk niet nodig bleek te zijn. Motto: Het fragment met de discussie tussen Rastapopoulos en Carreidas, uit 'De avonturen van Kuifje: vlucht 714', gaat eigenlijk over een zinloze discussie tussen twee eenzame figuren, die allebei voor hun gelijk gaan. Omdat ook zij eenzame figuren zijn is voor hen het gelijk hebben van grote waarde. Het heeft een parallel met het tweede deel van het boek, waarin de zinloze gesprekken tussen Erik en Olga plaatsvinden. Persoonlijke beoordeling Onderwerp: Het onderwerp, de relatie tussen Erik en Olga, spreekt mij niet zo erg aan. Maar het boek vond ik toch leuk, omdat Jan Wolkers het verhaal op een leuke manier heeft geschreven. Het is een onderwerp dat 25 jaar geleden, toen het boek geschreven werd, de mens ook al bezig hield en dat is nu nog zo. Het is dus een onderwerp dat altijd blijft. De gebeurtenissen: De nadruk ligt meer op de gevoelens van de personages en niet zo zeer op de gebeurtenissen in het verhaal. Dat ook waarschijnlijk doordat het verhaal door een ik-figuur wordt verteld. Het verhaal bevat veel gebeurtenissen, dat komt gewoon omdat bijna een heel leven verteld wordt. Er komen veel dramatische gebeurtenissen in voor, bijv. het overlijden van Olga. De gebeurtenissen komen mij vrij realistisch over. Het kan zomaar in het echt gebeuren. Personages: De personages zijn erg goed neergezet, ze zijn erg aanwezig. Omdat je alles door de ogen van de ik-figuur ziet, is het makkelijk om zijn problemen te begrijpen.
Taalgebruik: Ik vond Turks Fruit lekker snel lezen. Het taalgebruik was lekker makkelijk dus daarom las ik hem vlot uit terwijl het boek toch 214 bladzijden heeft. Soms komen er kleine stukjes tekst voor in het Engels of Frans en dat is dan weer wat moeilijker. De bouw: Het verhaal was soms wel moeilijk te begrijpen, de ik-figuur vertelde zijn gebeurtenissen. Maar helemaal door elkaar met terugblikken. De terugblikken waren meestal wel
begrijpelijk, er werden gewoon wat dingen beter en uitgebreider uitgelegd. Er zit niet echt een lijn in het boek. Elk hoofdstuk lijkt wel een apart verhaal dat terugslaat op de titel van het hoofdstuk. Verwerkingsopdracht -Zoek een stukje tekst dat volgens jou geschikt zou zijn als motto bij het gelezen werk. Jouw liefde, mijn liefde. Liefde is soms duidelijk, maar is ook verward, het kan je behoorlijk raken, komt uit en zit in ieders hart Het regent dan zonnestralen, het hagelt rozen, het bliksemt een vlam in je hart, de wind streelt en heelt wat minder was, en geeft je een gelukmakend gevoel, liefde is teder zwoel is heerlijk, het geeft je leven een doel. Liefde is soms duidelijk, maar is ook ver. Ik heb dit stukje tekst gekozen omdat het over de liefde gaat. Liefde was het thema van het boek Turks Fruit. In het boek gaat het ook over de liefde die op een gegeven moment heel verward is. De liefde raakt de hoofdpersoon ook heel erg. Want hij ligt gewoon 2 weken lang in bed als het uit is gegaan met Olga. De liefde die hij zoekt als het uit is kan hij bij niemand meer vinden. Op dat moment is de liefde heel erg ver te vinden. Verwerkingsopdracht - De verschillen tussen de film en het boek In de film begint het met de moordlustige gedachten van Erik. In het boek begint het met een scène waarin de ik-figuur bedenkt hoe smerig hij wel niet is. De heeft maar één flashback en in het boek komen verschillende flashbacks voor, dus de film is chronologischer. In het boek lijkt de tijd dat de ik-figuur een vogel verzorgt veel langer, want die tijd wordt in het boek uitgebreid beschreven. In de film speelt de vogel amper een rol. In het boek hebben Olga en de ik-figuur een kat, die Olga erg mist als ze is vertrokken. In de film komt er geen kat voor. In het boek wordt uitgebreid beschreven hoe de vader van Olga met zijn stoel omgaat, maar in de film zie je daar niets van. In het boek komen er twee Amerikaanse meisje logeren bij de ik-figuur maar dat komt helemaal niet voor in de film. In het boek lijkt het net of Olga en de ik-figuur dag in dag uit seks hebben, maar dat is helemaal niet zo in de film. In het boek wordt duidelijk aangegeven dat Olga eigenlijk een beetje bang is voor kinderen, maar dat komt niet voor in de film. In het boek raakt Olga zwanger, in de film niet. In de film neemt Erik de pruik van Olga mee als ze is gestorven en Iaat hem achter bij het vuilnis. In het boek houdt Olga de pruik op in de kist, want zo zou het zijn, volgens de ik-figuur, als ze het zelf zou hebben gewild. Verwerkingsopdracht
Argument: Recensie: Structurele argumenten ---- Realistische argumenten Ik ga niet nog die het loodje legt. Vernieuwingsargumenten ---- Morele argumenten ---- Emotivistische argumenten Als zodanig drakerige schoonmoeder. Intentionele argumenten Niemand riskeert te zijn een schoonmoeder. Stilistische argumenten Dat hij zijn materiaal zichtbaar frustreert. Eindoordeel - Bron Vrij Nederland Publicatiedatum 20-12-1969 Recensent Fons Sarneel Recensietitel Van de verstikkende vader naar de gruwelijke schoonmoeder: Turks fruit van Wolkers, een liefdesgeschiedenis die dreigt scheef te zakken Turks Fruit, de nieuwe roman van Jan Wolkers (Meulenhoff, Amsterdam) is een boek dat er bij tweede lezing een beetje beter komt uit te zien dan een op het eerste gezicht, maar dat wil nog helemaal niet zeggen dat er hier sprake is van een meesterwerk. Niemand riskeert zoveel meligheid als een romanschrijver die zijn stofbij voorkeur aan familiale toestanden ontleent, en de kleine variatie die Wolkers zich ditmaal permitteert, helpt daaraan geen moedertje lief: juist bij tweede lezing blijkt die meligheid erger te zijn dan men eerst had gedacht. De bedoelde variatie bestaat hoofdzakelijk hierin dat de grote vijand niet meer een vader is maar een moeder, om precies te zijn een schoonmoeder. Ik ga niet nog eens uit de doeken doen dat vaders bij Wolkers figuren zijn die verstikkend of steriliserend inwerken op het jongere leven Ook als hij er aardig tegen doet, zoals in Terug naar Oegstgeest zijn ze een schoolvoorbeeld van wat René Gysen in Komma eens ooit heeft onderscheiden als rechts: autoritair, conservatief, reactionair, levenverpletterend, aarts-vaderlijk. De tragedie of, voor wie het graag koel houdt, de vergissing in haast alle romans en verhalen van Wolkers is dan dat het eigenlijk de vader had moeten zijn die doodgaat, maar dat het in de stompzinnige realiteit nu eenmaal de oudere broer is (met zijn gebalde vuist) die het loodje legt. Identificeert men daartegenover, met Gijsen, links met moederlijk, d.i. levengevend, leven vooruit helpend, dan blijft het verwonderlijk dat juist moeders in dit werk altijd zo'n mistige indruk maken, alsof het bij voorbaat vaststaat dat hun bestaan vergeefs is naast zoveel zwart en compact vaderschap. Wie zich uit Kort Amerikaans herinnert hoe mistroostig het goede mens met haar pannetje erwtensoep door Leiden dwaalt, zal wel begrijpen wat ik bedoel als ik zeg dat althans dit links bij Wolkers door en door vermiezerd is, of was. Interessant is daarbij het incidentele optreden van een zusje, meestal een pesterige meid, solidair met de vader, haar broer kleinerend waar ze maar kan. Er zijn ook wel een paar verhalen te vinden waarin de wraak zich keert tegen haar, en dan niet tegen de vader zoals gewoonlijk. Het Tillenbeest, het eerste verhaal uit de eerste bundel van Wolkers, is er meteen al een goede illustratie van, hoe zij daarbij door de schrijver vergelijkt wordt, en ook hoe daarbij het puur familiale aspect verbleekt. Uit die hoek komt de afschuwelijke schoonmoeder waar Turks Fruit het nu ineens van moet hebben. Verwijder dit monster uit de roman en wat overblijft is een scheefgezakte liefdesgeschiedenis die veel te droevig eindigt om zo kwaad te mogen beginnen. Uit de meest moedwillige Cremer effecten van het begin zakt die geschiedenis dan weg naar de sentimentaliteit van het melodrama. Een academie-student leeft een aantal jaren 'beestachtig gelukkig', zoals een getuige het uitdrukt, met het rossige meisje Olga, maar hij raakt haar kwijt aan anderen, en als hij haar terugvindt raakt hij haar nogmaals kwijt, maar nu aan de dood, want ze sterft aan een tumor in de hersenen. Dat is op zichzelf een roerend verhaal, zoals het (in het nette natuurlijk) geschreven kon zijn door Marie Koenen, die immers voldoende sentiment kon produceren om het volstrekt willekeurige van zo'n verloop aan het kritieke oog te onttrekken. Ook Wolkers doet hier en daar wel een beetje nodeloos dik, verwonderlijk overigens bij iemand die indertijd zo zuiver en trefzeker, zo achteloos bijna, begonnen is als hij, maar vals sentiment is toch zeker niet zijn voornaamste middel geweest. De futiliteit van het gebeuren heeft hij verlegd naar de zwarte figuur op de achtergrond, de boze vrouw die eerst haar man met wellust naar de andere wereld helpt en het vervolgens niet laten kan, haar moordende activiteit te richten op het jonge geluk. Wolkers verzuimt niet, zelf de aandacht van zijn lezers te richten op iets onwerkelijks in haar, waardoor ze In verschijning uit 'n sprookje lijkt; meer stiefmoeder dan moeder of schoonmama, en 't is niet helemaal in evenwicht daarmee als hij anderzijds alles doet wat hij kan om toch haar realiteit geloofwaardig te maken, waarbij hij soms z'n toevlucht neemt tot de karikatuur, alsof hij er zelf ook niet zo erg in gelooft. Hij heeft het niet gemakkelijk met haar gehad, dat blijkt wel bij een tweede lezing, als de diepere bedoelingen die hij met haar heeft, al een beetje duidelijk zijn. Kinderwagen Het komt erop neer dat ze met haar lelijk karakter en haar beschamende relaties de ziekte incameert die het bestaan, en niet alleen dat van haar dochter, daarvoor is ze te duidelijk voorgesteld als abjecte zakenvrouw, in de kiem heeft aangetast. Als haar dochter uiteindelijk sterft, gebeurt er dus meer: het vat niet alleen de particuliere levensloop samen, maar evengoed de gang van het universele bestaan. De krachttoer van het boek, zeg maar gerust de geforceerdheid, zit hierin dat al dat lelijks uiteindelijk gedragen moet worden door het stiefmoederlijk monster met haar ene,aan de kanker geofferde borst. Hoofdstuk V zegt dat al definitief:'En dan zie ik dat het die kankerborst is vol verrotting en gif die ze mijn lieveling tussen de lippen stoot.' Dat is dan nog maat het begin van de lange geschiedenis van toenemend bederf en verval in Olga, zonder reserve beschreven in zijn lichamelijke uitingen, maar met dezelfde onbarmhartigheid in zijn psychologische verschijnselen. Dat de schoonmoeder daarbij het tegendeel is van het links-moederlijke, en dat ze in werkelijkheid de reprise is van, maar nu in het afzichtelijke, het geperverteerde, van wat tot nog toe was voorgesteld als vaderlijk, blijkt nog het allermeest uit Olga's pathogische angst voor zwangerschap, haar al van jongs af door haar moeder ingeprent met de suggestie dat een zuigeling een moeder de borst af-eet. En dat leidt dan weer tot scenes met een kinderwagen (nota bene een geschenk, en praktisch het enige, van haar moeder, die er ook niets mee beginnen kan)waarin Olga de gipsen geesteskinderen van haar academie-student naar de grachten zeult, heel vermakelijk op zichzelf, maar in het grote verband nogal akelig, vooral voor w1e in de tweede helft van het boek de eilende moet aanzien met die eierstokken, toch al zoiets genants om bij een vrouw aan te denken. Die scherpe concretisering van alles in Olga wordt nog benauwender door ft verhaal van drie achtereenvolgende beelden van haar. Er is er een met een kind en dan lijkt het wel ofheel haar houding erop gericht is dit kind terug te stoten in de grond. Er is er vervolgens een zonder kind, een vrije plastiek met een opening waarin precies een kind zou hebben gepast. Ten slotte is er een met een kat, en plotseling verschijnt een gebaar alsofze 'een liefkindje in haar armen heeft'. Vergeefsheid is in die reeks samen met de verschijning van niet-gerealiseerde mogelijkheid, en allebei hebben ze betrekking op vergeefsheid van niet-gerealiseerd leven, kennelijk niet alleen van Olga, die in het boek als 'rooie duivelin' verschijnt, om het te verlaten met de artificiële tooi van een rode pruik, het enige protest dat nog mogelijk is tegen de dood, voorzover het natuurlijk niet het boek zelf is. Als zodanig respecteer ik Turks Fruit, maar het gebaar is dit keer niet vrijgebleven van geforceerdheid. Dat zit hem voornamelijk in de vervelende figuur van de drakerige schoonmoeder. Misschien dat Wolkers het zelf ook wel zo heeft aangevoeld, want als tegenmaatregel zie ik hem, in scherpe tegenstelling tot zijn concentrerende manier van doen in Horrible Tango, zijn best doen zijn relaas weer open te werken door toevoeging van allerlei details in gevaarlijk losse verbinding met de centrale machinerie. Het zijn voornamelijk uitbreidingen van dierlijke aard, een hele cataloog van bergeenden, katten en zelfs een muis met een trauma, die iedereen natuurlijk allang bij Wolkers had verwacht- Niemand komt bedrogen uit, en zeker komt er niemand iets tekort, maar de verrassing is er wel een beetje af, nu het er iet zo dwingend meer uitziet (vergelijk nog maar eens Dominee met strooien hoed)en het, misschien daardoor juist, gemakkelijk een indruk maakt van overdaad, soms van overbodigheid. Dat hij zijn materiaal handig weet te spreiden, dat hij mooie rijmpjes verbergt (de brakende hond in hfdst.VII en de brakende beeldhouwer in hfdst.XII, in analoge situaties, het is maar een voorbeeld), dat hij diezelfde rijmen ook onopvallend aanbrengt in de geschiedenis van het concrete verval (de dodenwake bijvoorbeeld, hfdst.IV), dat hij zelfs zeer geslaagde grapjes waagt en daarmee wat opruiming maakt onder de compactheid in het centrum van het boek, het helpt toch eigenlijk niet aan de fundamentele onevenredigheid die Turks Fruit zichtbaar frustreert. Geen moedertjelief.