Auteur: Marga Minco
Titel: Het bittere kruid
Ondertitel: Een kleine kroniek
Verschenen in: 1957
Aantal blz.: 90
Uitgelezen op: 24 november 2000 Verantwoording van de keuze: Ik wist eerst niet welk boek ik zou gaan lezen. Ik las nooit literatuurboeken en dan opeens moet je een literatuurboek kiezen en lezen. Daarom ben ik aan vriendinnen gaan vragen of zij een leuk literatuurboek wisten. Een aantal vriendinnen hadden Het bittere kruid van Marga Minco gelezen. Ze vertelden me dat het een leuk boek was om te lezen. Aangezien ik ook wel eens van anderen gehoord had dat Marga Minco een goed schrijfster was ben ik dat boek ook gaan lezen. Eerste reactie achteraf: Ik vond het een goed boek, het geeft heel goed weer hoe de oorlog verliep en wat de joden allemaal mee hebben moeten maken. Echt verschrikkelijk lijkt me dat, als je niet eens veilig bent in je eigen huis. Het was een redelijk spannend boek want je vraagt je de hele tijd af: zou de familie van Marga kunnen ontkomen aan de Duitsers? Toen ik begon te lezen wilde ik het meteen uitlezen, ik wilde weten hoe het afliep. Het boek was niet grappig, maar dat past ook helemaal niet bij het onderwerp van het verhaal. Origineel was het ook niet, want er zijn al zoveel boeken over de oorlog. Dat geeft ook helemaal niet, zolang het maar een mooi boek is, zoals deze.
Korte samenvatting van de inhoud: Marga komt met haar ouders terug in Breda, nadat ze waren gevlucht voor de Duitsers. Haar vader vindt het nog niet nodig om voor de Duitsers onder te duiken, omdat hij denkt dat het zo'n vaart niet zal lopen. Vroeger al was Marga lastig gevallen door kinderen omdat ze joods was, en ook kon ze herinneren dat er altijd afstandelijk en bang werd gedaan als ze bijvoorbeeld iemand uitnodigde om naar binnen te komen. Ze vindt het ook moeilijk dat alles onder de bezetting verboden was. Toen Marga het eerste jaar van de oorlog ziek werd, verhuisde de familie naar Amersfoort en trokken bij haar broer Dave en zijn vrouw Lotte in. Marga moest kuren ondergaan in het ziekenhuis. Vader en Dave krijgen een oproep voor het werkkamp, maar worden beide afgekeurd, omdat vader huidaandoeningen heeft en Dave omdat hij een ziekte zelf opgewekt had met een drankje. Een niet-joods buurmeisje neemt, bij een bezoek om een tennisracket een heleboel van Marga's spullen mee, omdat zij ze mooi vindt en Marga zegt dat ze ze mee mag nemen, want zij zal er waarschijnlijk toch geen gebruik van maken als ze weggaat. Om hen heen duiken steeds meer mensen onder. Toch wil vader nog niet onderduiken, ondanks dat er wel razzia's worden gehouden. Ook Bettie wordt door de razzia's opgepakt. Als Marga, Dave en Lotte een oproep krijgen, komen ze daar onderuit door de dokter een attest achtergelaten had voor Marga en Dave. Lotte mocht blijven om Marga en Dave te verzorgen. Marga's ouders moesten in een getto in Amsterdam gaan wonen, omdat ze over de vijftig waren. Op een dag heeft Marga genoeg van de hele dag rondlopen in pyjama. Ze gaat met de trein wat zeer gevaarlijk was, naar Amsterdam om haar ouders op te zoeken. Veel mensen om hen heen duiken onder, maar de familie van Marga nog steeds niet omdat ze er het geld niet voor hebben en omdat vader optimistisch blijft en hoopt dat het misschien niet nodig zou zijn. Dave en Lotte wonen inmiddels ook in Amsterdam. Marga gaat naar hen toe als de Duitsers haar ouders ook opgepakt hebben, en zij nog net via de achterdeur kon ontsnappen. Omdat haar identiteitspas in handen was gekomen van de Duitsers (hij zat nog in haar jas die ze in het huis van haar ouders had moeten laten hangen) onderging Marga een metamorfose; Haar haar werd gebleekt. Toch besluiten ze om naar Utrecht te gaan om daar onder te duiken, maar op het station worden Lotte en Dave opgepakt. Marga redt het naar Utrecht, maar kan niet bij het onderduikadres terecht. Ze gaat weer terug naar Amsterdam en wordt daar door een jongen, Wout, geholpen met een ander adres te zoeken. Marga moest vaak van onderduikadres wisselen omdat haar geld op was of omdat er geen plaats meer voor haar was. Tot na de oorlog verblijft ze in Heemstede. Na de oorlog gaat ze haar oom en tante opzoeken in Zeist. Zij zijn niet opgepakt omdat haar tante Nederlands was. Haar oom kon nog steeds niet begrijpen dat zijn familie allemaal dood was en ging nog steeds elke dag naar de tramhalte om te kijken of ze niet toevallig een keer uit de tram kwamen stappen. Toen haar oom gestorven was en Marga haar tante nog eens op ging zoeken zag ze de tramhalte waar hij altijd had gezeten. Ze miste het geloof van haar oom. Haar vader, moeder, Bettie, Dave en Lotte zouden nooit meer terugkomen. Tijd en ruimte: De tijd die in het boek verloopt is vanaf het begin van de oorlog tot na de oorlog, dus ongeveer vijf jaar. Het verhaal is chronologisch verteld, omdat alle gebeurtenissen elkaar opvolgen. Wel zitten er flashbacks in, bijvoorbeeld de gedachten van Marga aan de tijd in Breda, toen ze gepest werd als ze over straat liep. De verteltijd is korter dan de vertelde tijd. Ik had ongeveer 3 uur nodig om het boek te lezen, maar in het boek verstrijkt er 5 jaar. Er zitten verschillende tijdsprongen in, want lang niet alles wat er in die vijf jaar gebeurd is wordt verteld. Er wordt een groot stuk overgeslagen bij de onderduikadressen. Zo ineens zit ze ondergedoken in het midden van de oorlog en een paar zinnen verder is de oorlog afgelopen. Ik denk dat die tijdsprongen wel goed zijn, want anders zou het verhaal saai en langdradig worden. Sommige stukken daarentegen zijn weer heel uitvoerig beschreven, zoals de keer dat Marga aangehouden wordt door een man in de Lepelstraat. Ze beschrijft dan uitvoerig hoe de man er uit ziet en wat hij allemaal precies zegt. Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af. Als eerste in het huis in Breda, dan in het huis van Dave en Lotte in Amersfoort. Als Marga naar haar ouders in Amsterdam gaat speelt het zich in Amsterdam af. Dan zijn er dan nog de verschillende onderduikadressen zoals in Utrecht, net buiten Amsterdam en Heemstede en tenslotte in Zeist bij Marga's oom en tante. Sommige van de huizen, bijvoorbeeld in Amsterdam, worden beschreven omdat daar toch wel een groot gedeelte van het verhaal zich afspeelt. Perspectief: Het verhaal wordt verteld vanuit een ik-vertelsituatie. De lezer weet evenveel als de ik-figuur weet, denkt, voelt of beleeft. Het lijkt wel dat de lezer een direct verslag krijgt van wat de ik-figuur meemaakt of meegemaakt heeft. Je kunt de naam van het ik- figuur niet opmaken uit het boek. Omdat het boek een waar gebeurd verhaal is en het boek gaat over Marga's belevenissen in de Tweede Wereldoorlog is het ook een autobiografie. Spanning: De spanning in het boek wordt opgebouwd de vraag of het de familie van Marga lukt om uit de handen van de Duitsers te blijven. Haar ouders en de rest van haar familie lukt het niet, en dan komt de vraag: lukt het Marga zelf wel om uit de handen van de Duitsers te blijven? Ook wordt de spanning in het verhaal opgebouwd door vertragingen, bijvoorbeeld als er mensen in de Lepelstraat worden opgepakt en Marga ook bijna moet instappen wordt er uitvoerig beschreven hoe de personen eruit zien en wat ze allemaal zeggen. Een ander voorbeeld is als de familie in Amsterdam wordt opgepakt, maar Marga nog net via de tuindeur kan ontsnappen. Er wordt zoveel omheen verteld van de situatie die er op dat moment speelt (bijvoorbeeld het uiterlijk en gedrag van mensen) dat je daardoor een vertraagde werking krijgt, omdat je de dialogen op deze manier niet direct kan volgen. Toch wil je zo snel mogelijk te weten komen wat er gaat gebeuren. Door de omgeving en personen goed te beschrijven bouwt de schrijfster ook spanning op. Ze beschrijft in sommige situaties namelijk precies hoe de Duitsers eruit zagen en hoe ze zich gedroegen. Thema: De lotgevallen van een joods gezin in Nederland in de Tweede Wereldoorlog.
Motieven: De Oorlog: doordat het verhaal zich afspeelt in de oorlog word je er constant aan herinnerd en is het terugkerend. Dood: Om Marga heen worden veel mensen opgepakt, waaronder ook haar ouders, broer Dave en zijn vrouw Lotte en de zus van Marga, Bettie. Jodenvervolging: De Duitsers die mensen oppakken, zoals de razzia's waarbij Bettie is opgepakt of die van de mensen in het bejaardenhuis of de Lepelstraat maakten een grote indruk, omdat het een eng idee is, dat er mensen op deze manier worden vermoord en eigenlijk zonder reden. Angst: Het is gek dat iemand bang is als hij in de trein zit om gepakt te worden door de Duitsers. En niet alleen als men in de trein zit, maar zelfs als je thuis zit, kunnen ze komen. Men voelde zich als Jood bang en was beroofd van zijn vrijheid. Personages: Marga: Marga is een hoofdpersoon. Je kunt je in haar situatie inleven en ze heeft namelijk rechtstreeks te maken met het probleem van de Jodenvervolging. Daarbij is Marga een karakter, omdat ze in het boek ouder en wijzer wordt. Ze leert namelijk dat de Duitsers gevaarlijk zijn, terwijl ze aan het begin van het boek, net als haar vader, vrij optimistisch was en niet bang. Vader: achtergrondpersoon. Hij is een type, want je weet alleen maar van hem dat hij optimistisch is. Hij is ook niet uitgebreid beschreven. Moeder: zij is een achtergrondpersoon, je kunt namelijk niet met haar gevoelens meelezen en ze krijgt niet zoveel aandacht. Doordat je maar een eigenschap van haar te weten komt, dat ze zorgzaam en bezorgt is, is de moeder een type. Dave: dit is de broer van Marga. Hij is een achtergrondfiguur. Ook zijn gevoelens zie je niet echt. Je weet alleen dat hij een dappere jongen was, omdat hij dat drankje nam voordat hij naar de keuring voor het werkkamp moest. Hij is een type. Lotte: Marga kan het goed met Lotte vinden. Lotte is de vrouw van Dave. Ze wordt niet uitgebreid beschreven en ze is dan ook een type. De enige karaktereigenschap die je van haar te weten komt is dat ze net als de moeder van Marga een zorgzaam type is. Ze is ook een achtergrondfiguur. Ze krijgt namelijk haast geen aandacht, je kunt je niet in haar inleven en ze heeft niet rechtstreeks te maken met het probleem. Bettie: Bettie is de een jaar oudere zus van Marga en een type. Je weet namelijk alleen dat ze dapper was. Als voorbeeld kan ik daar de Kloosterlaan van geven. Bettie liep altijd gewoon door als er kinderen stonden die hun eventueel konden gaan pesten. Titel en ondertitel: De titel slaat op een deel van het voedsel dat gegeten wordt tijdens een joods feest (Pesach/ Israëlische paasdagen) om de bittere tijden van de joden in Egypte te herdenken. De titel heeft eigenlijk een dubbele betekenis want het slaat ook op de bittere tijden die de Joden hebben meegemaakt in de oorlog. Bij de titel van het boek is er ook een ondertitel: `een kleine kroniek'. Met dit wordt bedoeld dat dit verhaal een kort gedeelte uit de geschiedenis beschrijft. (Kroniek is een geschiedenis verhaal in chronologische volgorde.) Motto: Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om… -Bert Voeten Persoonlijke beoordeling: Ik vond het een mooi boek om te lezen. Dat kwam mede door het onderwerp. Ik wist niet echt veel van de Jodenvervolgingen af. Alleen dat de mensen soms gewoon uit hun huizen gehaald werden en meteen mee moesten komen, zonder afscheid te nemen van familie. Dit boek heeft me aan het denken gezet. Het lijkt me echt verschrikkelijk als je niet eens veilig bent in je eigen huis. Het was een meeslepend verhaal, ik had de neiging om het boek in een keer uit te lezen. Ik heb eigenlijk geen idee wat ik weggelaten, toegevoegd of veranderd zou hebben. De gebeurtenissen en de gevoelens en gedachten van de hoofdpersoon spelen allebei een grote rol in het verhaal. De gedachten en gevoelens zijn namelijk een reactie op de gebeurtenissen. Ik kan dus niet zeggen wat nou een belangrijkere rol speelde, de gedachten en gevoelens van de hoofdpersoon of de gebeurtenissen. Naar mijn mening zaten er genoeg gebeurtenissen in. Niet te veel en niet te weinig, zodat het verhaal er saai door werd. De gebeurtenissen waren wel spannend en triest. Zoals het stukje dat de familie van Marga opgepakt werd en zijzelf nog net kon ontsnappen. Een stukje uit het boek daarvan: Het was even voor negen. We bleven zitten en keken elkaar verbaasd aan. Alsof we ons afvroegen: Wie zou daar zijn? Alsof we dat niet wisten! Alsof we dachten: Het kan net zo goed een kennis wezen die op visite komt! Het was immers vroeg genoeg en de thee stond klaar. Ze moeten een loper gehad hebben. Ze stonden in de kamer voor we ons hadden kunnen verroeren. Het waren grote mannen en ze hadden lichte regenjassen aan. De afloop van het verhaal was wel te verwachten. Er waren immers maar heel weinig mensen die terugkwamen uit kampen. Het verbaasde me dan ook niets dat de familie van Marga ook niet terugkwam. De hoofdpersoon kwam heel levensecht over. Alle personen en alle gebeurtenissen trouwens, want dit verhaal is ook waar gebeurd. De opbouw van het verhaal was niet moeilijk. Het was vlot te lezen, want er zaten niet echt moeilijke woorden in. Af en toe enkele Joods begrippen, maar die stonden achterin in de woordenlijst. Er zaten een paar flashbacks in het verhaal, maar die maakten het niet moeilijk om het verhaal te begrijpen. De gebeurtenissen werden ook op heldere wijze beschreven, ik kon mezelf er een goede voorstelling van maken. Een fragment van het boek dat ik graag zou willen onthouden is de laatste zin van het boek: Zij zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch Dave en Lotte. Ik zou dit fragment willen onthouden omdat het een heel mooi en ontroerend stukje is. Marga beseft dat ze haar familie nooit meer terug zal zien.