TITEL: De Aanslag
SCHRIJVER: Harry Mulisch
DATUM: 5 maart 2001 KORTE INHOUD: Aan de rand van Haarlem staan langs het Spaarne vier villa's. In 'Buitenrust' woont de familie Steenwijk. Links van hun villa staat de villa van de familie Beumer en rechts staat de villa van meneer Korteweg en zijn dochter Karin. Daar weer naast stond de villa van de familie Aarts. In de straat van Anton wordt Fake Ploeg, de commissaris van politie, doodgeschoten waarna hij door de buren bij hen voor de deur wordt gelegd. Peter, de broer van Anton, wil hem terugleggen, maar dit lukt niet. Dan komt het leger op de schoten af en Peter neemt Ploegs pistool en vlucht. De familie Steenwijk wordt uit hun huis gesleept en hun huis wordt verwoest. Anton wordt gescheiden van zijn ouders. Hij wordt meegenomen en komt dan een macht in een cel te zitten, waarna hij naar zijn oom en tante in Amsterdam mag. Na de oorlog wordt hij door een studievriend uitgenodigd voor een feestje in Haarlem waar hij sinds de oorlog niet meer geweest was. Hij gaat vervroegd weg op het feestje en gaat een kijkje in zijn oude straat nemen waar mevrouw Beumer hem binnenvraagt. In 1956 zijn er rellen in Amsterdam omtrent het communisme. In de portiek van zijn kamer ontmoet hij Fake Ploeg jr. die hij mee naar binnen vraagt waar een hevig gesprek plaatsvindt. Anton trouwt met Saskia waarvan hij een kind krijgt, Sandra. Op een begrafenis ontmoet hij Cor Takes die Ploeg blijkt te hebben doodgeschoten. Anton wil er eigenlijk niet over praten maar Cor wil toch z'n verhaal kwijt. De vriendin van Cor, Truus, die is doodgeschoten door de Duitsers, bleek die ene nacht bij Anton in de cel te hebben gezeten. Later komt hij Karin Korteweg tegen, die hem verteld dat haar vader het lijk versleept heeft omwille van zijn hagedissen. Het mocht niet bij de familie Aarts voor de deur komen te liggen omdat die ondergedoken Joden in huis hadden. Nu weet Anton alles omtrent de aanslag. VERDIEPINGSOPDRACHT 1: 1. a. Is de volgorde van de gebeurtenissen chronologisch of niet-chronologisch? b. Vergelijk de fabel met het sujet? De gebeurtenissen in dit boek zijn niet-chronologisch. Het lijkt soms wel dat ze chronologisch zijn, maar in feite zijn het allemaal terugblikken naar gebeurtenissen die Anton eerder heeft meegemaakt en die in verbinding staan met de grote gebeurtenis waar het in dit boek om draait, nl. de aanslag op Fake Ploeg. De fabel en het sujet zijn in dit boek dan ook niet dezelfde. In het boek komen verschillende terugblikken/flashbacks voor, naar gebeurtenissen die de hoofdpersoon eerder al heeft meegemaakt. In elke episode, na de eerste episode, ontmoet hij wel iemand die hij nog kent van vroeger en waarmee hij terugblikt naar de tij van ‘de aanslag’. Hierdoor krijgt hij ook steeds antwoorden op de vragen die hij nog had, over wat er die avond nou precies gebeurt is.
2. Hoe ziet de geleding van de gebeurtenissen eruit? De opbouw van het boek is te vergelijken met die van een klassieke tragedie (van de oude Grieken): een proloog, gevolgd door vijf episodes. Elke episode duurt één of enkele dagen. Het hele verhaal heeft een tijdsomvang van bijna zevenendertig jaar. Naar eigen zeggen heeft Dhr. Mulisch met opzet voor deze oude vorm gekozen, omdat het verhaal volgens hem lijkt op het verloop van de gebeurtenissen in zo’n tragedie. Elke episode speelt zich af in een jaar uit de naoorlogse geschiedenis, waarin iets belangrijks gebeurde. De geleding: Proloog blz. 7-11 (5 blz.) Eerste Episode 1945 blz. 13-73 (60 blz.) (laatste oologs jaar) Tweede Episode 1952 blz. 75-106 (31 blz.) (Koreaanse oorlog) Derde Episode 1956 blz. 107-130 (33 blz.) (opstand in Hongarije) Vierde Episode 1966 blz. 131-203 (72 blz.) (Vietnam oorlog) Vijfde Episode 1981 blz. 205-254 (49 blz.) (atoombewapening) 3. Zijn de gebeurtenissen fragmentarisch of aaneengesloten verteld? De gebeurtenissen in ‘De Aanslag’ zijn fragmentarisch verteld. Soms lijkt het op het eerste gezicht dat de ene gebeurtenis los staat van de ander, maar uiteindelijk blijkt toch dat alle gebeurtenissen op verschillende manieren verbonden zijn met die ene gebeurtenis: de aanslag op Fake Ploeg. Zoals bijvoorbeeld de ontmoeting en het gesprek met Cor Takes, dat waarschijnlijk nooit zou hebben plaatsgevonden als de aanslag niet bij Anton voor de deur zou zijn gebeurd. 4. Wat valt er te zeggen van de samenhang van het verhaal: is er sprake van een hechte of van een losse structuur? Er zit een hechte structuur in de aanslag. Alles wat er in de episodes na de aanslag gebeurt, elke ontmoeting die hij heeft, hangt samen met zijn probleem. Namelijk met de vraag waar hij mee zit: wat is er die nacht en de dagen na de aanslag allemaal precies gebeurt met mijn familie en waarom moest het bij ons gebeuren? Op deze vraag krijgt Anton na iedere ontmoeting steeds duidelijker antwoord en na de laatst episode heeft hij alle antwoorden en kan hij het verleden eindelijk achter zich laten. 5. a. Is er maar één verhaallijn of zijn er meer? b. Wat is de kern van elke verhaallijn? c. Zijn de verhaallijnen gelijkwaardig of is er sprake van ondergeschiktheid? Er is in ‘De Aanslag’ maar één verhaallijn. De kern van deze verhaallijn is dat Anton opzoek is naar de antwoorden van zijn vragen over die ene nacht in 1945, de nacht van de aanslag. 6. Leg uit welke invloed de structuur op de spanningsopbouw heeft. Doordat het verhaal is beschreven in enkele episodes waarin telkens een gebeurtenis centraal staat, blijft het verhaal spannend en wordt het niet te eentonig of saai. Omdat je in de eeste epiloog niet precies weet wat er gebeurd is en er pas met elke epiloog, beetje bij beetje duidelijkheid krijgt over de aanslag, blijft het voor de lezer spannend. Als het verhaal met gewone hoofdstukken verteld zou zijn, dan werd het verhaal veel te saai en langdradig en zou je die spanning niet meer zoveel hebben. 7. Welke opvallende tijdmanipulaties zijn er? Allereerst is de verteltijd korter dan de vertelde tijd. In iedere episode wordt of worden een of meerdere dagen beschreven uit het leven van Anton. De tijdsprong tussen twee episodes is telkens een paar jaar. In het eerste hoofdstuk van iedere episode wordt kort verteld wat er in die tussenliggende jaren met Anton is gebeurd. Ook komen er heel af en toe vooruitwijzingen en terugwijzingen in voor. Deze worden dan verteld door de verteller. Vooral in de eeste episode komen een paar vooruitwijzingen voor, zodat de lezer het begin van het verhaal beter kan begrijpen. Ook heeft Anton heel af en toe een flash-back, naar de tijd van de aanslag en de dagen erna. Als hij met Cor praat, bijvoorbeeld, denkt hij weer even terug aan de nacht dat hij in die donkere cel zat.
8. Hoe verhoudt de verteltijd zich tot de vertelde tijd? De periode waarin het verhaal zich afspeelt is achtereenvolgens: 1945, 1952, 1956, 1966 en 1981. De vertelde tijd is bijna 37 jaar. De verteltijd is 254 bladzijden, dus een paar uurtjes lezen. Dit wil dus zeggen dat de verteltijd korter is dan de vertelde tijd. Uit de genoemde periodes worden telkens maar één of twee dagen uitgebreid beschreven. We zien dan ook veel tijdverdichting. In elk eerste hoofdstuk van een episode wordt de tijd tussen de vorige en de nieuwe episode samengevat. 9. In welke historische tijd speelt het verhaal zich af? Het verhaal begint in de hongerwinter van 1945, het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog dus. Daarna speelt iedere epiloog zich in een volgend decennia af, behalve de jaren ‘70. Die worden overgeslagen. De schrijver vindt dat dat decennium nooit bestaan heeft, omdat er in die periode niets gebeurd is dat enig historisch belang had. Maar afgezien van de jaren ’70 wordt Anton Steenwijk ieder decennium geconfronteerd met de oorlog. De tweede episode speelt zich af in 1952, het jaar van de Koreaanse oorlog. De derde episode speelt zich af in 1956, het jaar van de opstand in Hongarije. De vierde episode speelt zich af in 1966, het jaar van de Vietnam oorlog. De laatste episode speelt zich af in 1981, het jaar van de atoombewapening. 10. Wat zijn de effecten van de tijdmanipulaties? Doordat er allerlei tijdmanipulaties zijn toegepast blijft het verhaal interessant om te lezen. Doordat bijvoorbeeld de lange tijd tussen twee epilogen kort en bondig wordt samengevat, wordt het verhaal niet te saai. Er worden dan allen maar dingen vertelt die ook echt invloed hebben op het verhaal en je meer duidelijkheid geven over wat er precies gebeurd is na de aanslag. EVALUATIE: Over het boek: Toen ik dit boek begon te lezen dacht ik van: hier moet ik zo snel mogelijk doorheen. Het boek begint wel spannend en dat motiveert je toch wel om verder te lezen. Gaande weg het boek vordert wordt de actie minder. Het boek zit niet vol met spanning in de vorm van actie, maar in de vorm van dat je de hele tijd zit met de gedachte dat je meer wilt weten over die avond. Je wilt hoe verder je in het boek komt steeds meer weten over die beruchte avond. Waarom ze nou die dode Fake Ploeg sr. precies voor hun huis neer moesten leggen? Dat zijn dan allemaal vragen die jezelf tijdens het boek gaat stellen. Dat vind ik wel goed van de schrijver dat hij je hersens ook bezig houdt tijdens dit boek. Achteraf gezien is dit boek nog best wel een leuk boek geweest. Je ziet dan ook in verschillende recensie en columns dat achter het boek veel meer zit dan dat je bij het begin zou denken. Ook vind ik de structuur van het boek goed. Het begint heel erg spannend meteen, zodat je gemotiveerd word om verder te lezen. En dan komen 4 periodes die dan het verhaal als een puzzel in elkaar zet. Ik vind het positief dat hij de oorlog weer even in de schijnwerpers zet zodat de mensen die dingen niet gaan vergeten want van de geschiedenis kan je heel veel leren. Dit boek vertelt een verschrikkelijke gebeurtenis die iedereen kan overkomen. De Toeval dat ze Fake Ploeg bij hen in de straat moesten doodschieten en dat ze hem nou precies voor hun huis neer moesten leggen. Dat is allemaal pure toeval voor de familie en de pech die ze hebben gehad. Het had iedereen kunnen overkomen. Iets minder van het verhaal vond ik wel dat het allemaal een beetje te toevallig op zijn pootjes terecht is gekomen. Bijvoorbeeld dat hij dan Takes bij een begrafenis tegenkomt die weer wat schreeuwt waardoor Anton in 1 keer weer denkt aan de oorlog en zij daarover gaan praten en dan blijkt dat Takes de aanslag gepleegd heeft. Dat vind ik allemaal iets te toevallig, maar als het verhaal niet opgelost zou worden zou het geen goed of leuk boek geweest zijn.