Zakelijke gegevens

Auteur: Willem Frederik Hermans
Titel: De donkere kamer van Damocles, van Oorschot, Amsterdam, 1981-23e,336 blz. (Eerste druk 1958)
Genre: Psychologische oorlogsroman

Eerste reactie

Keuze:
Ik heb dit boek gekozen omdat ik er al veel over gehoord had van andere leerlingen, tevens interesseert mij het onderwerp ook nog eens. Ook dit boek heb ik vorig jaar op mijn lijst gehad.

Inhoud:
Ik vond ook dit een van de mooiste boeken die ik gelezen had. Ik kon me helemaal inleven en ging helemaal in het boek op. Ook las het boek lekker weg dus deze had ik ook zo uit.


Verdieping

Samenvatting:
Het boek is geschreven vanuit een hij-perspectief.
Er komen een flink aantal personages in voor.
Mevrouw Osewoudt: Moeder van Henri.
Bart Nauta en zijn vrouw: Henri’s oom en tante in Amsterdam.
Ria: De dochter van oom Bart, en de latere vrouw van Henri.
Dorbeck: Luitenant van de landmacht; Henri’s dubbelganger, wiens opdrachten hij uitvoert. Onduidelijk blijft of D. werkelijk bestaat of alleen in Henri’s fantasie.
E.Jagtman: Eveneens officier bij de landmacht. Henri moet hem ontwikkelde filmpjes toezenden, maar hij komt om.
Moorlag: Woont bij Henri en Ria in omdat hij staatsexamen wil afleggen.
Marianne Sondaar
(Mirjam Zettenbaum): Ondergedoken joodse, die Henri’s haren verft en later een relatie met hem aangaat.
Henri Osewoudt: Henri Osewoudt (alias Filip van Druten, alias Melgers) is een man met een lelijk uiterlijk. Hij komt niet in aanmerking voor de militaire dienst, omdat hij een halve centimeter te klein is. Hij vindt zichzelf het mislukte exemplaar t.o.v. zijn dubbelganger Dorbeck. Hij probeert als zijn dubbelganger te worden door blindelings de opdrachten van Dorbeck uit te voeren.


Het verhaal speelt zich hoofdzakelijk in Nederland af, in de steden Den Haag, Voorschoten en Amsterdam. Verder in de plaatsen Leiden, Amersfoort, Utrecht en Breda en een korte tijd in Engeland. Het verhaal gaat over ene Henri Osewoudt. Zijn moeder verloor hem op de po. Henri is afgekeurd voor het leger omdat hij een halve centimeter te klein is, wel komt hij bij de burgerwacht en als de tweede wereld oorlog uitbreekt moet hij het postkantoor bewaken. Hier komt hij in contact met een man. Deze man heet Dorbeck en lijkt als twee druppels water op Henri alleen deze ziet er beter uit. Deze vraagt of Henri een film wil ontwikkelen. Henri geeft hem een kostuum van hem en begraaft Dorbecks uniform. Een tijdje later stuurt Dorbeck hem nog meer films voor te ontwikkelen. Deze moet hij opsturen naar E. Jagtman. Maar als de films ontwikkeld zijn staan er alleen maar zwarte vlekken op. Henri durft deze niet op te sturen omdat hij denkt dat hij ze heeft laten mislukken. Hij koopt zelf een fototoestel en maakt foto’s van militaire objecten. Henri raakt bij het verzet betrokken doordat Dorbeck hem opdrachten geeft. Henri voert nog enkele opdrachten uit voor Dorbeck en hoort dan voor een periode van drie jaar niks van Dorbeck. Ze komen pas weer in 1944 in contact. Hij voert nu nog wat opdrachten uit voor Dorbeck en krijgt valse papieren. Zijn alias wordt Filip van Druten. Tegen het eind van de oorlog steekt Henri de grens over en beland in het bevrijde gebied. Hij wordt naar Engeland gebracht en verhoord. Henri belandt naderhand weer in Nederland en wordt ervan verdacht de Duitsers te hebben geholpen omdat dit in Duitse stukken staat. Er is niemand die het tegendeel kan bewijzen, want alle getuigen zijn dood. Als laatste redmiddel ziet hij een fototolletje waar een foto van hem en Dorbeck op staat. En tot overmaat van ramp mislukt deze foto. Henri rent uit zijn bewaarplaats en wordt doodgeschoten.
De rode draad die door het verhaal loopt is de vraag of Dorbeck wel of niet bestaat.

Onderzoek van de verhaaltechniek:
De schrijfstijl die gebruikt in het boek ‘De donkere kamer van Damocles’ is makkelijk te begrijpen. Het verhaal speelt zich voornamelijk in Nederland af. Je kunt de tijd in twee delen delen. Eentje van Henri’s jeugd +/- twaalf jaar tot zeventien jaar en de andere van het eigenlijke verhaal. De in totaal vertelde tijd is z’on twaalf jaar.
De verhaalfiguren zijn goed uitgewerkt en vooral Henri. Hier kom je het meest over te weten. Het minst kom je te weten over Dorbeck omdat hij dan op deze manier een mysterieus persoon blijft. Over de rest van de personages krijg je niet te veel niet te weinig informatie.
De situaties kunnen zijn gebeurd, maar zouden wel heel sterk zijn. Verder zijn alle situaties waar Dorbeck aan te pas komt sterk, omdat je niet weet of hij echt of nep is. Er is sprake van een personale vertelsituatie.

Op zoek naar thematiek:
Tegen de achtergrond van de oorlog en het verzet is in dit boek de onkenbaarheid van de werkelijkheid het thema. Er zijn motieven als chaos, toeval, het verkeerd beoordelen van mensen en gebeurtenissen, en het gemis aan identiteit dat er niet in te vinden is, waarbij het dubbelgangermotief in dit verhaal een grote rol speelt.
Typerend voor dit boek was toen Henri de films had ontwikkeld en
er alleen maar vlekken op stonden. En dat later Dorbeck vertelde dat er niks op de films stond. De titel ‘De donkere kamer van Damocles’ is afgeleid van de uitdrukking ‘Het zwaard van Damocles’ en duidt op een voortdurende dreiging. De dreiging is in dit geval niet afkomstig van een zwaard maar van een mislukte foto, die de onschuld van de hoofdpersoon had moeten bewijzen. De ‘donkere kamer’ verwijst, naar de ruimte waar foto’s worden ontwikkeld.

Plaats in de literatuurgeschiedenis:

Het werk is voor het eerst in1958 gepubliceerd. Wat ik over de schrijver weet komt uit een encyclopedie. W.F. Hermans wordt op 1 september 1921 in Amsterdam geboren te Utrecht. Hij studeert fysische geografie aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam en wordt in 1958 aangesteld als lector aan de Rijksuniversiteit van Groningen. In 1973 neemt hij ontslag en vestigt zich als fulltime schrijver in Parijs. De laatste jaren van zijn leven woont hij in Brussel en sterft op 27 april 1995.

Hij debuteert met poëzie. Daarna volgen recensies, essays en verhalen. In 1947 verschijnt zijn romandebuut Conserve. Op zijn naam staat een zeer omvangrijk oeuvre in alle mogelijke genres. Sommige van zijn boeken zijn verfilmd en een aantal is vertaald in bijv. het Zweeds, Engels en Duits. Het grondthema in Hermans’ werk is zijn wereld- en literatuurbeschouwing, volgens welke de werkelijkheid een chaos is. Binnen deze chaos probeert de mens tevergeefs waarheid, identiteit, orde en zin te ontdekken. Vanwege de kritische manier waarop hij aan deze ideeën vorm geeft, groeit hij uit tot een controversiële figuur. Er wordt hem wegens anti-katholieke passages in de roman Ik heb altijd gelijk (1951) een proces aangedaan - dat hij overigens gewonnen heeft. Hermans’ perfectionisme met betrekking tot zijn werk leidt ertoe, dat er bij herdrukken vaak belangrijke correcties worden aangebracht.

Onder het pseudoniem Age Bijkaart publiceert hij vanaf ’74 opstellen in Het Parool, later gebundeld in Boze brieven van Bijkaart (1977). In 1977 aanvaardt hij de Grote Prijs der Nederlandse Letteren, nadat hij eerder andere literaire prijzen, o.a. P.C. Hoofdprijs, geweigerd heeft. Hermans’ werk wordt onder meer beïnvloed door Multatuli, Kafka, Bordewijk en L. Wittgenstein, van wie hij ook werken vertaalt. In 1993 schrijft hij het Boekenweekgeschenk In de mist van het schimmenrijk.

Een korte selectie uit zijn oeuvre:
Poëzie: Kussen door een rag van woorden (debuut), Overgebleven gedichten (1968); Romans: De tranen der Acacia’s (1949), Nooit meer slapen (1966), Ruisend gruis (1995, postuum verschenen);
Novellen, verhalen: Het behouden huis (1952), De laatste roker (1991). Ook schreef hij studies en essays, dramatische werken en wetenschappelijk werk. Ik weet niks over die tijd en de stromingen die er toen waren. Dit boek lijkt enigszins wel op het andere boek dat van hem heb gelezen (Het Behouden Huis). Er zitten vergelijkbare aspecten in zoals de tijd waarin het verhaal zich afspeelt (tweede wereld oorlog). Ik weet niet of dit boek in een van de stromingen thuishoort nu hoort het bij de moderne literatuurstroming.

Beoordeling

Ik heb dit boek als spannend en meeslepend ervaren. Ik kon me helemaal inleven in het verhaal. Ik vond de passage dat de foto mislukt van Henri en Dorbeck het meest meeslepend, omdat hier eigenlijk een groot deel van het verhaal om draait. Maar de vraag blijft dus heeft Dorbeck nou wel of niet bestaan? Op deze vraag krijg je geen duidelijk antwoord. Geen enkel verhaalelement heb ik als negatief genoeg ervaren om te vermelden. Ik kan het eigenlijk met geen ander verhaal of film vergelijken. Omdat ik geen boek of film kan bedenken waar je dit verhaal mee kunt vergelijken.
Het thema van het boek is goed verzonnen en uitgewerkt. Het thema is een beetje vreemd, maar wel leuk om over te lezen. Het heeft me wel aan het denken gezet over wie ik ben en op wie ik wil lijken.

Het taalgebruik was makkelijk en heeft geen enkel probleem opgeleverd. Dit boek was leuk om te lezen, ik vind dit boek samen met De ruimte van Sokolov’ de twee leukste boeken die ik vorig jaar voor mijn lijst heb gelezen. Verder vind ik dat Hermans toch een leuke stijl van schrijven heeft. Ik zou het boek aanraden aan mensen die ook maar enigszins van oorlogsverhalen houden, want eigenlijk vind ik dit boek geen echt oorlogsverhaal maar meer een detective. Ik heb ook nog een recensie bijgevoegd. Deze is uit ‘Het Vrije Volk’ de publicatiedatum is 15-11-’58, het ingeschreven door Hans van Straten. Ik zal hieronder een korte samenvatting van de recensie geven.

Hans spreekt veel lof uit over Hermans. Hij vergelijkt het boek met een boek van Franz Kafka. Er zijn een paar overeenkomsten als de held wordt in beide gevallen met onontkoombare zekerheid naar zijn ondergang gevoerd, als laatste consequentie van zijn waan wordt hij door afgezanten van de werkelijkheid afgemaakt, ”als een hond”. Hij zegt dat het boek verder niks met dat van Kafka te maken heeft. Hans zegt ook dat het eerst op een verslag lijkt maar gaandeweg komt er een element van onzekerheid bij. De recensent vertelt dat Hermans een meester is in de lezer aan zichzelf te laten twijfelen. Verder vat hij wat gebeurtenissen samen die in het boek gebeuren. Verder vertelt hij wat over Hermans en zegt wat een goede schrijver Willem wel niet is.

Ik ben het op alle punten eens met Hans. Alleen toen Hans vertelde dat het boek op Kafka lijkt kan ik geen oordeel over geven omdat ik dat boek niet gelezen heb. Verder vind ik dat Hans een aardige recensie heeft geschreven.