40e druk Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker
Maart 1995, 90 pagina’s
Ondertitel
Een kleine kroniek. Titelverklaring
De titel slaat op het feit dat het eten van bittere kruiden een Joods gebruik is. Het wordt gegeten tijdens de Israëlische paasdagen. In het boek worden ook bittere kruiden gegeten en deze hebben een lange nasmaak, welke ook betrekking heeft op de oorlog. Met het bittere kruid worden ook de bittere jaren van de oorlog omschreven. Motto
Er rijdt door mijn hoofd een trein

vol joden, ik leg het verleden
als een wissel om… Bert Voeten ‘Knechten heersen over ons; er is
niemand, die ons uit hunne hand rukke.’ Klaagliederen 5:8
Mottoverklaring
Dit motto komt overeen met het thema van het boek. Het slaat op de joden die tijdens WO II afgevoerd werden. Zij was zelf ook joods en haar hele familie is afgevoerd. Zij heeft alle gruwelijkheden van de oorlog zelf meegemaakt en ze probeert op deze manier het verleden achter zich te laten. Hiermee wordt de omgekeerde wereld bedoeld. Ook in diverse situaties in het boek wordt verwezen naar de omgekeerde wereld (zie motieven). Samenvatting
Marga komt met haar ouders terug in Breda, nadat ze waren gevlucht voor de Duitsers. Haar vader vindt het nog niet nodig om voor de Duitsers onder te duiken, omdat hij denkt dat het zo'n vaart niet zal lopen. Vroeger al was Marga lastig gevallen door kinderen omdat ze joods was, en ook kon ze herinneren dat er altijd afstandelijk en bang werd gedaan als ze bijvoorbeeld iemand uitnodigde om naar binnen te komen. Ze vindt het ook moeilijk dat alles onder de bezetting verboden was. Toen Marga het eerste jaar van de oorlog ziek werd, verhuisde de familie naar Amersfoort en trokken bij haar broer Dave en zijn vrouw Lotte gingen inwonen. Marga moest kuren ondergaan in het ziekenhuis. Op een dag komt vader thuis met de sterren die goed worden ontvangen door iedereen. Vader en Dave krijgen een oproep voor het werkkamp, maar worden beide afgekeurd, omdat vader huidaandoeningen heeft en Dave iets uit een flesje heeft genomen dat hem ziek maakte. Een niet-joods buurmeisje neemt, bij een bezoek om een tennisracket een heleboel van Marga's spullen mee, omdat zij ze mooi vindt en Marga zegt dat ze het mee mag nemen, want zij zal er waarschijnlijk toch geen gebruik van maken als ze weggaat. Om hen heen duiken steeds meer mensen onder. Toch wil vader nog niet onderduiken, ondanks dat er wel razzia's worden gehouden. Ook Bettie wordt door de razzia's opgepakt. Als Marga, Dave en Lotte een oproep krijgen, komen ze daar onderuit door de dokter een attest achtergelaten had voor Marga en Dave. Lotte mocht blijven om Marga en Dave te verzorgen. Marga's ouders moesten in een ghetto in Amsterdam gaan wonen, omdat ze over de vijftig waren. Op een dag heeft Marga genoeg van het rondlopen in haar pyjama de hele dag. Ze gaat met de trein, wat zeer gevaarlijk was, naar Amsterdam om haar ouders op te zoeken. Veel mensen om hen heen duiken onder, maar de familie van Marga nog steeds niet omdat ze er het geld niet voor hebben en omdat vader optimistisch blijft en hoopt dat het misschien niet nodig zou zijn. Dave en Lotte wonen inmiddels ook in Amsterdam en naar hen gaat ze als haar ouders op een avond door de Duitsers worden opgepakt en zij nog net door de achterdeur kan ontglippen. Omdat haar identiteitspas in handen was gekomen van de Duitsers ( hij zat nog in haar jas, die ze in het huis van haar ouders had moeten laten hangen) onderging Marga een metamorfose; haar haar werd gebleekt. Toch besluiten ze om naar Utrecht te gaan om daar onder te duiken, maar op het station worden Lotte en Dave opgepakt. Marga redt het naar Utrecht, maar kan niet bij het onderduikadres terecht. Ze gaat weer terug naar Amsterdam en wordt daar door een jongen, Wout, geholpen met een ander adres te zoeken. Omdat er of weinig plaats was, of omdat ze moest betalen en haar geld opraakte, moest Marga een aantal keren van onderduikadres wisselen. Tot na de oorlog verblijft ze in Heemstede. Na de oorlog gaat ze haar oom en tante opzoeken in Zeist. Zij zijn niet opgepakt omdat haar tante Nederlands was. Haar oom kon nog steeds niet begrijpen dat zijn familie allemaal dood was en ging ook elke dag naar de tramhalte om te kijken of ze niet toevallig langs kwamen. Toen haar oom gestorven was en Marga haar tante nog eens op ging zoeken zag ze ook de tramhalte waar hij altijd had gezeten. Alleen zij beseft wel dat noch haar ouders noch Bettie, Dave of Lotte terug zouden komen. Thematiek
Het Bittere Kruid heeft haast een mythologisch karakter: de geordende wereld wordt uit haar voeten gelicht door het kwaad. De thema’s zijn oorlog en ook vereenzaming. Het gevoel alleen te staan in de wereld. Motieven
In de titel, maar ook in het verhaal zelf spelen gedachten en beelden uit de joodse religieuze cultuur een rol. Er zijn heel veel verwijzingen uit de bijbel. Zo is het verhaal verdeelt in 22 hoofdstukken. Dit is een bijzonder getal in de joodse cultuur. Ook een motief is ‘de vijandschap van God tegen zij eigen volk’. Er zijn in het boek ook heel veel verwijzingen naar klaagliederen. Een voorbeeld van een citaat uit de klaagliederen is het motto: ‘Knechten heersen over ons; er is niemand, die ons uit hunne hand rukke.’ Het gaat hier om de omgekeerde wereld. Dave drinkt een medicijn om ziek te worden en niet om te genezen, in het hoofdstukje ‘Verzegeld’ worden Lotte en Marga inbrekers in eigen huis, en als Dave zijn ster opheeft en het huis verlaat, kijkt iedereen hem na alsof er iets heel bijzonders is. Personages
Marga: Zij is de hoofdpersoon (ik-figuur). Je kan je goed inleven in haar situatie. In het begin is zij nog niet bang voor de Duitsers, maar dat verandert naarmate het verhaal vordert. Zij wordt in de loop van het verhaal verstandiger. Ook is ze vrij zelfstandig, want ze gaat alleen naar Amsterdam naar haar ouders. Ze is ook wel slim, want toen ze haar identiteitsbewijs in huis had achtergelaten, ging ze niet terug, omdat ze anders ook zou worden opgepakt. Vader: Hij is niet uitgebreid omschreven in het boek. Wel is duidelijk dat hij erg optimistisch is, en dat hij niet onder wil duiken. Hij is afgekeurd voor het leger. Moeder: Het enige wat je kan opmaken is dat zij zorgzaam en bezorgt is. Dave: Hij is de broer van Marga. Ook hij is afgekeurd voor het leger, door het drinken van een drankje, wat best wel moedig is. Hij is dus vrij moedig. Hij offert zichzelf ook op voor zij vrouw, Lotte. Verder wordt hij niet echt omschreven. Lotte: Zij is de vrouw van Dave, dus de schoonzus van Marga. Zij is wel slim, want ze liet haar haren bleken en die van Marga. Ondanks dat werd ze toch betrapt. Zij wordt ook niet uitgebreid beschreven. Schrijver

Naam: Marga Minco
Geboren: 1920
Debuut: Het bittere Kruid (1957, roman) Genre: Roman, novelle, kort verhaal, televisiespel, kinderboek
Bijzonderheid: Doet gemiddeld tien jaar over één roman
Citaat: ‘Door te schrijven over mijn leven, heb ik aan mijn leven een bepaalde vorm gegeven. Ik houd mij nu aan die vorm. Ik zie mezelf door de ogen van de schrijver die ik ben geworden.’ (Libelle, 28-11-1997) Recent werk: De verdwenen bladzij (1994, kinderverhaal), Nagelaten dagen (1997, roman), Door het land (1998, roman)