A. Samenvatting
Toen Lotte en Anna zes jaar oud waren, overleden hun ouders kort na elkaar. De familie besloot daarop dat Anna bij een oom en tante op het Duitse platteland zou worden opgevoed, terwijl Lotte werd ondergebracht bij het gezin van een neef van de vader in Nederland. Op 74-jarige leeftijd lopen de twee vrouwen elkaar toevallig tegen het lijf in het kuuroord Spa, wat een waterval van beiden levensverhalen teweegbrengt. Anna’s leven op de boerderij wordt door haar luie, geniepige stieftante bijna ondraaglijk gemaakt. Rond haar twintigste slaagt ze erin om het plattelandsleven te ontvluchten en als dienstmeisje aangenomen te worden bij een adellijke familie ergens op een kasteel in Pruisen. Hier leidt ze een veel gemakkelijker bestaan, ondanks het feit dat de oorlog nu is uitgebroken. Ze maakt ook kennis met een Oostenrijker, Martin Grosalie, die als SS-soldaat in het Duitse leger dient en met wie ze uiteindelijk zal trouwen. Helaas komt hij kort daarna, met het einde van de oorlog al in het vooruitzicht, om het leven in Frankrijk. Anna werkt dan als Rode-Kruiszuster in de veldhospitalen van het Duitse leger en ervaart zo het oorlogsleed van dichtbij. De komst van de Amerikaanse bevrijders maakt een einde aan haar werkzaamheden als verpleegster. Na een korte gevangenschap wordt zij maandenlang meegesleurd in de algehele ontreddering waarin het land verkeert. Uiteindelijk maakt zij zich een groot deel van haar verdere leven nuttig bij de kinderbescherming, maar hertrouwen doet ze niet. In vergelijking met de jeugd van Anna is die van Lotte vrijwel zorgeloos verlopen. Zij groeit op in de mooie, bosrijke omgeving van het Gooi. Haar stiefvader houdt zich vooral bezig met het lezen van Marx en de ontwikkeling van de geluidstechniek. Lotte ervaart de oorlog voor het eerst van dichtbij wanneer in de beginjaren van de bezetting een joodse vriend van haar wordt opgepakt en naar Duitsland gestuurd. Na de ernstige ziekte van haar pleegmoeder gaat vervolgens al haar aandacht uit naar de verzorging van het gezin en de vele onderduikers die inmiddels bij de familie inwonen. Uit angst voor een lege toekomst en omdat ze niet langer thuis wil blijven wonen, trouwt Lotte in alle stilte met een van de onderduikers, vioolbouwer Ernst Goudriaan. Na de bevrijding van Nederland gaat het echtpaar in Den Haag wonen. Enige tijd daarna weet Anna hun adres te achterhalen. Bij haar bezoek aan Den Haag wil Lotte echter niets van haar weten; ze weigert zelfs Duits met haar te spreken. Lotte en haar man (die tien jaar voor het weerzien in Spa is overleden) zullen vijf kinderen krijgen. Aan het begin van Lotte’s derde week in Spa, op de ochtend na het laatste gesprek van de twee zussen, sterft Anna in een veenturfbad aan een hartaanval. Met pijn in haat hart beseft Lotte op dat moment dat haar erkenning met haar Duitse wederhelft te laat is gekomen. B. Romananalyse
1a. Titel

De roman is het verhaal van de tweeling Lotte en Anna. b. Motto ‘Die Welt ist weit, die
Welt ist schön, wer
Weiss ob wir uns wiedersehen.’ Deze regels slaan op het levenslot van de twee hoofdpersonen van de roman. De Tweeling is vanaf de eerste bladzijde een weerzien tussen twee uit elkaar gerukte zusters. c. Thema
De verhoudingen tussen Nederland en Duitsland zijn het centrale thema, met daarin veel aandacht voor het lot van de Duitse bevolking voor, tijdens en na de oorlog. 2. Genre
Het is een realistische roman, de schrijfster wil een duidelijk beeld van de werkelijkheid scheppen en alle vooroordelen uit de wereld helpen. Ook is het verhaal een opeenvolging van avonturen; belevenissen die de twee vrouwen gedurende hun leven hebben meegemaakt. De lotgevallen van het hoofdpersonage Anna zijn grotendeels gebaseerd op het verhaal van Maria Hesse, een vriendin van Tessa de Loo. Gedeeltes van het boek zijn dus biografisch te noemen, sommige zelfs autobiografisch omdat de schrijfster vaak haar eigen visie laat doorklinken in het personage van Lotte. Ten slotte valt De tweeling natuurlijk ook nog onder het genre van de oorlogromans. 3. Motieven
De twee zusters treffen we steeds weer etend, drinkend of wandelend aan ergens in de nabijheid van het kuuroord. Vanuit dit soort situaties graven ze telkens opnieuw het verleden in. Vrijwel al hun gesprekken staan dan wel direct of indirect in verband met de oorlog en de gevolgen van dien. 4. Perspectief
De tweeling is geschreven vanuit het perspectief van de alwetende verteller die de hoofdpersonen in het vertelheden verhalen laat vertellen over het verleden. De verteller identificeert zich vaak met Lotte. 5. Tijd
De periode dat Lotte en Anna in Spa met elkaar het verleden doornemen, duurt veertien dagen. Hun gesprekken en herinneringen zijn lange flash-backs op hun leven, dat wil zeggen van 1916 tot het heden dat in 1990 speelt. In deze omvangrijke roman komen weinig grote tijdsprongen voor, maar is er wel tijdsverdichting. Vaak passeren in een paar bladzijdes meerdere jaren de revue. De drie door elkaar heenlopende verhaalstrengen worden stuk voor stuk in een strikt chronologische wijze beschouwd. De verteltijd is 435 bladzijdes. 6. Ruimte
Topografische ruimte is in dit boek het belangrijkst, het is Nederland tegen Duitsland met Spa als kader. Dit Belgische kuuroord is niet alleen de plaats waar het lot de zusters bij elkaar brengt, maar ook een plek waarop in twee wereldoorlogen strijd werd geleverd. Bovendien blijkt het negentiende eeuwse karakter van Spa erg geschikt om het verleden te doen herleven, zoals dat in de gesprekken van Lotte en Anna gebeurt. 7. Opbouw

Het verhaal is opgebouwd uit drie met elkaar verweven strengen: het verhaal van het weerzien in Spa, het verhaal van Anna en dat van Lotte. Het is een raamvertelling waarbij het verslag van de regelmatige gesprekken tijdens het weerzien dient als kader. Het boek bestaat uit drie delen, “Interbellum’, ‘Oorlog’ en ‘Vrede’, die weer zijn opgesplitst in ongetitelde hoofdstukken van wisselende omvang. Vaak gebruikt de schrijfster een nieuwe dag, dus een nieuwe duik in het verleden, als criterium bij de opbouw. 8. Personages
Lotte en Anna zijn de enige personages die, zowel innerlijk als uiterlijk, echt worden uitgediept, we hebben dus te maken met round characters. Alle andere bijfiguren zijn slechts figuranten in het dramatisch verlopen leven van de tweeling. Anna groeit op in Duitsland, ze weet van aanpakken en geeft niet gauw op. Het hele boek door probeert ze met veel onstuimigheid de onschuld van de gewone Duitse bevolking te bewijzen. Lotte, die in Nederland is opgevoed, is veel terughoudender en wil Anna’s betoog eigenlijk helemaal niet aanhoren. Desondanks laat ze zich elke keer weer meeslepen door het onophoudende relaas van haar zuster. Ze legt zich er pas bij neer als het al te laat is. De Kunstenaar
Tessa de Loo is het pseudoniem van Johanna Martina Duyvené de Wit. Op haar vijfde jaar verhuist zij van Bussum naar Oss, waar haar vader bij een farmaceutische bedrijf werkt. Ze krijgt een atheïstische opvoeding, wat duidelijk terug te vinden is in de persoon van Lotte, die een communistische pleegvader heeft. Andere delen van deze hoofdfiguur gaan volgens De Loo terug op ervaringen van haar eigen moeder. Anna daarentegen is grotendeels gebaseerd op het levensverhaal van Maria Hesse, een Duitse vrouw die de auteur in 1985 in een pension in Frankrijk heeft ontmoet en met wie zij bevriend is geraakt. Als voorbereiding op het schrijven van de roman heeft De Loo met haar diverse locaties van haar leven in Duitsland bezocht. In het werk van Tessa de Loo speelt het menselijk tekort vaak een grote rol, waarbij de mens door zijn onvolmaaktheid slachtoffer is van zichzelf. Ook in De tweeling komt dit naar voren uit de vraag in hoeverre de individuele Duitser schuld droeg aan de misdaden tijdens het Derde Rijk. De cultuurhistorie
Dit boek speelt van 1916 tot 1990 waarvan de periode van de Tweede Wereldoorlog de belangrijkste is. Er zijn duidelijk verschillen te herkennen tussen de samenleving waarin de zusters in het begin van het verhaal leefden en de hedendaagse maatschappij. Toch is die andere manier van leven en vooral denken zeker niet vreemd voor mij. De oude normen en waarden van toen vind ik duidelijk terug in mijn grootouders. Bovendien is de oorlog zo’n besproken onderwerp dat iedereen zich wel enigszins een voorstelling kan maken van de toenmalige crisis situatie. Eigen mening
1. Het onderwerp
Het onderwerp op zich is behoorlijk cliché, maar de uitwerking ervan maakt het geheel een stuk interessanter en vernieuwender. Zelf had ik de oorlog ook nog nooit vanuit een Duits gezichtspunt aanschouwd. Ook al ligt het niet direct in mijn belevingswereld, door vele geschiedenislessen en oude anekdotes van mijn grootouders is de Tweede Wereldoorlog ook een stukje van mijn leven geworden. 2. De gebeurtenissen
Het boek blijft vrijwel van het begin tot het einde boeien, enkel de beschrijvingen van het weerzien in Spa worden op den duur wel erg vervelend. De meeste gebeurtenissen zijn dramatisch, soms moest ik zelfs een stukje dubbel lezen om er zeker van te zijn dat er bijvoorbeeld toch écht stond dat een adellijke tante haar trouwe hond als seks-object gebruikte. Ook het beeld wat Anna voor ogen krijgt als ze als verpleegster een zaal binnenloopt en oorlogsinvaliden zonder ledematen vindt, maakte erg veel indruk op mij. “Ze konden alleen nog maar rollen…”. Dat Anna op het einde van het boek moet sterven is natuurlijk wel treurig, maar belangrijker is dat Lotte eindelijk haar afkomst durft te erkennen. 3. De bouw
Alhoewel er in dit boek verschillende verhaallijnen door elkaar lopen ervoer ik het niet als lastig. Het verhaal komt in een redelijk tempo op gang. De voortdurende onderbrekingen van lunches, koffiekransjes, dineetjes en wandelingen in Spa laten het geheel wel wat stroever verlopen. 4. De personages
In het begin identificeerde ik me vooral met Lotte, niet alleen omdat de vertelster dat doet, maar ook door haar anti Duitse sentiment. Niet dat ik principieel ooit wat tegen onze oosterburen heb gehad, maar dat beeld wordt er hier toch een beetje ingeprent. Naarmate het boek vordert verplaatst mijn begrip steeds meer naar Anna’s kant toe. Ik vind het zelfs behoorlijk irritant dat Lotte telkens weer nazi misdaden aan Anna toe verwijt. Desalniettemin voel ik me bij beiden personages betrokken, en snap waarom ze zich op een bepaalde manier gedroegen. 5. Het taalgebruik
Het taalgebruik is makkelijk te volgen. Wat me opvalt is dat de gesprekken tussen de zussen geen echte gesprekken zijn, alleen als ze zich met z’n tweeën in Spa bevinden is er sprake van dialogen. Hun levenservaringen worden als een verhaal verteld, zonder dat de ander af en toe commentaar geeft. De auteur verplaatst het vertelheden als het ware naar de levenshistorie van om de beurt Lotte of Anna. De beroepsrecensent

In “Een tweeling verweesd in de geschiedenis” laat Jeroen Vullings blijken niet bijster positief gestemd te zijn ten opzichte van deze roman. Hij is van mening dat De tweeling een veelbelovende thematiek heeft, maar dat de uitwerking de lezer verhindert om ervan onder de indruk te raken. Hier ben ik het niet mee eens, misschien heeft het te maken met het feit dat ik nog niet zo belezen ben dan Meneer Vullings; mij zet de roman in ieder geval wel aan het denken. Verder is het waar dat de Tweede Wereldoorlog historisch overbekend is, maar dat de oorlogstijd zelf belangrijker is dan de persoonlijke worsteling van de hoofdpersonen zou ik niet durven beweren. Het neemt een groot deel van het verhaal in beslag, maar uiteindelijk is het ook diezelfde oorlog die de twee dames zo ver uit elkaar heeft gedreven. Wel ben ik het met Meneer Vullings eens over het ‘intens saaie kader’ van de roman. De twee oudjes blijven maar aan het eten en drinken en op strak chronologische hun verhaal vertellen. Zoals ik eerder ook al benadrukte, er is geen sprake van een echte conversatie. Ten slotte vind ik het, in tegenstelling tot de recensent, niet zo belangrijk dat de gebeurtenissen niet door de schrijfster zelf zijn meegemaakt. Hoe kan ze nou het bestaan van twee uiteengerukte vrouwen hebben geleefd? Dat het verhalen van de tweede hand zijn maakt het er niet onrealistischer op, ik vind het een boeiende roman, die mij de gelegenheid heeft gegeven om de oorlog door een andere bril te bekijken. - Brouwers, Ton (1998), Lexicon van Literaire Werken - Veen, Rinske van der (1994), Prisma Uittrekselboek 4: Nederlandse Literatuur 1991-1994, Uitgeverij Het Spectrum B.V. - Vullings, Jeroen (1994) in Vrij Nederland (8-jan-1994)