Verschenen in: 1997
Aantal blz.: 156
Genre: Autobiografische roman
2. Eerste reactie
Keuze
De naam ‘Kader Abdolah’ klonk me bekend in de oren. Na nader onderzoek bleek hij een allochtone Nederlander te zijn. Het leek me interessant om eens een boek van hem te lezen. Inhoud
Het boek was interessant om te lezen. Ik ben een beetje te weten gekomen hoe een allochtoon over Nederland denkt. Korte samenvatting
Een vluchteling, ‘Bolfazl’ genaamd, krijgt een huis aangeboden naast een zekere René in een dorp aan de IJssel. Hij leefde nog in twee werelden, de ene besloeg Iran waar hij vandaan kwam. De andere was zijn nieuwe plek aan de IJssel in Nederland. Bolfazl moest erg wennen aan de nieuwe cultuur. De buurt bood hem afgedankte spullen aan, wat hij als een belediging ervoer. René leefde op dat moment samen met een andere man die Bolfazl Moka Moka noemde, omdat hij z'n naam niet kon onthouden. Anderhalf jaar later kwam zijn moeder op bezoek. Zij moest niets weten van de homofiele René, die van haar een foto had gemaakt. Moeder wilde precies weten waar Mekka lag. Bolfazl zei dat ze zich richting de kerktoren, die juist boven de dijk uitkwam, moest richten. Op een dag was ze overstuur, de kerk was weg. Het was mistig die dag. René had echter een windwijzer, een haan. Dat deed Bolfazl denken aan de haan van Hassan de Verdwaalde. De haan gaf voortaan Mekka aan. René had ook een dochter, Miranda genaamd, welke al gauw het huis zou verlaten. Bolfazl zat enkele dagen later op uitnodiging in de tuin bij René een glas wijn te drinken. René had al een fles leeg voor zijn glas leeg was. Ze praatten over hoe zij hun vrouwen hadden leren kennen. Er stonden na een tijd veel lege flessen op het punt te vertrekken, de reis van de lege flessen. Moka Moka woonde niet veel later niet meer bij René. René zat sollicitatie- brieven te schrijven. Bolfazl dacht aan het verhaal van gekke Karim die altijd brieven schreef aan z'n vriendin achter de bergen. Toen kreeg Bolfazl een baantje aangeboden, hij moest mest verscheppen. Toen hij na maanden lang werk poolshoogte nam bij René, was deze er niet meer. Er hing nog één pruim aan de boom. Als die zou vallen, kwam René niet meer terug. Maar die kwam terug, met grijs lang haar en een baard. Hij was verward en werd opgenomen. Het huis van René was een tijd gesloten. René was voor hem de verbinding met de rest van de buren, maar die was er niet meer. Dan denkt Bolfazl weer over zijn jeugd. Zijn grootvader woonde in de bergen. In z'n huis was een kelder met lege flessen, al eeuwen. Ze vertelden over de doden en de geheimen van de mannen in het huis die er niet meer waren. Grootvader had er ook zijn lege flessen bijgezet. Binnenkort zou hij er niet meer zijn. Iedere fles vertelde een verhaal van een moord, een verboden relatie, een arrestatie. Toen opa stierf haalde oma alle flessen en wierp ze in de rivier. Bolfazl werkte in de blikfabriek. Na z'n werk ging hij naar de bibliotheek om precies om 5 uur naar huis te gaan, net als de andere mannen in de wijk. Hij kwam René tegen, maar zwaar onder de kalmeringsmiddelen herkende die hem niet. Toen Bolfazl merkte dat René z'n verleden niet meer herinnerde en niet meer wist wie Bolfazl was, realiseerde hij zich dat ook hij zich maar met moeite zijn eigen verleden kon herinneren, de geur van zijn eerste meisje bijvoorbeeld. Hij realiseerde zich dat z'n gezin uit elkaar begon te vallen. Wat had hij hen nog te bieden? In z'n vaderland was hij een man met perspectief, hier een zoeker naar kortstondige baantjes. Hij zat in een dal. Hij ging op bezoek bij René op diens nieuwe adres. René liet hem een schilderij zien van een trein. Toch kon Bolfazl geen woorden meer vinden. Het dossier René was in hem gesloten, z'n gevoel was weg. En voor wie weg was heb je geen woorden meer. Z'n vrouw en z'n zoon waren Bolfazl in het Nederlands ver vooruit. Hij hoefde in de fabriek ook niets te zeggen, alleen de productielijn in de gaten te houden. Toen ging de telefoon, de ex van René: hij was dood, zelfmoord. Hij had zich voor de trein geworpen. In een afscheidskaart had hij haar geschreven dat hij gecremeerd wilde worden en dat alleen zij twee aanwezig mochten zijn. Zelfs z'n dochter was niet welkom. Anneke, de ex van René, kwam op bezoek. Bolfazl werd weggestuurd bij de blikfabriek. Z'n zoon sprak in z'n moederstaal met een Nederlands accent. Bolfazl echter worstelde met het Nederlands. Toen kreeg Bolfazl een nieuwe buurman, Jacobus. Bolfazl hielp hem met het plaatsen van een nieuwe antenne op het dak. Deze kwam in plaats van de windhaan die eerder op het dak werd geplaatst, zodat de moeder van Bolfazl wist waar Mekka lag, die was nu niets meer dan een roestige herinnering. Hij kreeg nieuw werk, bij het gemeentelijk depot van dossiers. Z'n huwelijk liep steeds slechter. Z'n vrouw had werk gevonden bij een chocoladefabriek. Ze ging een leven voor zichzelf opbouwen. Jacobus vulde geleidelijk de lege plek van René op. Toch kon hij geen vriendschap met hem opbouwen. Een vrouw kwam, Mary Rose, de vrouw van Jacobus. Haar vader in Mexico was gestorven. De vrouw van Bolfazl wilde niet met haar praten omdat haar Nederlands dan achteruit zou gaan. Wat was Mary Rose eigenlijk voor hem, hoop, rust? Miranda, de dochter van René, stuurde een felicitatiekaart naar hem, omdat hij 40 werd. Zij zocht dus contact met hem. Hij ging naar haar toe in Groningen. Zij verbaasde zich over zijn Nederlands. Toen ging hij ook naar Anneke en haar nieuwe vriend. Hij voelde zich als iemand die uit een slaap van vijf, zes, zeven jaar ontwaakte, omdat hij de taal een beetje onder de knie kreeg. Hij vertelde aan de vriend het verhaal van de fles en de reis van de lege flessen. Ze dronken oude jenever. De vriend maakte een schilderij van hem, die zich niet verzette. Het was de vlucht, een verlengstuk van de ballingschap. 3. Verdieping I

Tijd en ruimte
Het verhaal speelt zich af in een plaatsje aan de IJssel. Het verhaal wordt chronologisch verteld, af en toe afgewisseld met herinneringen van vroeger in Iran. Tussen het begin en het eind lopen enkele jaren. De wijze van vertellen
De ikpersoon ‘Bolfazl’ verteld het verhaal. Spanning
Ik heb zelf geen duidelijke spanningsboog kunnen vinden. Het verhaal is eigenlijk een aaneenschakeling van gedachten en gebeurtenissen. Thema en motieven
Het thema van het verhaal is de moeilijke aanpassing die buitenlanders in een totaal ander cultuur als die van Nederland ondervinden. Terugkerende motieven zijn herinneringen van vroeger als houvast, het gekleineerd worden, onbegrip en onzekerheid. Personages · Bolfazl: hij is een vluchteling naar Nederland gekomen. Vanuit zijn ogen maken we het verhaal mee. Hij is een 33-jarige Iraniër en heeft moeite met de Nederlandse cultuur. · René: de buurman van Bolfazl. Hij is de enige houvast die Bolfazl in het vreemde Nederland heeft. Als René later verhuist, heeft Bolfazl daar dan ook grote moeite mee. · Moka Moka: de homofiele vriend van René. Deze speelt niet zo’n grote rol in het verhaal. Omdat René de Nederlandse naam van hem niet kon onthouden, had hij deze zelf een naam gegeven: Moka Moka. · Jacobus: de nieuwe buurman van Bolfazl. Hij is treinconducteur en verwoed fan van zendapparatuur. Bolfazl denkt zelfs dat hij de man is op de trein zat toen Rene zich ervoor wierp. Ook al is hij de nieuwe buurman, hij zal niet dezelfde band met Bolfazl krijgen, zoals René die met Bolfazl had. · Miranda: de dochter van René. Zij wordt door Bolfazl Mietra genoemd. Als Bolfazl later in Groningen bij haar komt, doet ze hem denken aan het eerste meisje dat hij had in Iran. · Mary Rose: de vrouw van Jacobus. Haar vader in Mexico was gestorven. De vrouw van Bolfazl wilde niet met haar praten omdat haar Nederlands dan achteruit zou gaan. Bolfazl sprak wel met haar. Hij putte hoop en rust uit haar. Waarschijnlijk omdat zij dezelfde aanpassingsmoeilijkheden doormaakte die hij ook gekend had. Titel
De titel ‘De reis van de lege flessen’ slaat op een herinnering aan zijn grootvader. In z'n huis was een kelder met lege flessen, al eeuwen. Ze vertelden over de doden en de geheimen van de mannen in het huis die er niet meer waren. Toen opa stierf haalde oma alle flessen en wierp ze in de rivier, waar ze aan een lange reis begonnen. Deze herinnering kwam bij Bolfazl boven toen hij bij René een glas wijn dronk. Na een tijd stonden er veel lege flessen, die ook aan een reis zouden beginnen. 4. Verdieping II
Relatie tussen tekst en auteur
Kader Abdolah stamt uit een familie met een lange traditie in de Perzische literatuur en woont sinds 1988 in Nederland. Voor zij eerste Nederlandse verhalenbundel ‘De adelaars’ kreeg hij ‘Het Gouden Ezelsoor 1993’. Zijn tweede werk ‘De meisjes en de partizanen’ werd bekroond met het ‘Charlotte Kohlerstipendium’ en stond op de longlist van de ‘AKO literatuurprijs’ en de ‘LIBRIS literatuurprijs’. Abdolah is vaste columnist van ‘de Volkskrant’. De landelijke pers was lovend over zijn werk. Ook internationaal breekt Abdolah door. Aangezien Abdolah zelf uit Iran komt zou het heel goed kunnen dat de gebeurtenissen en gedachten autobiografisch zijn. Voor zover ik weet is Abdolah echter geen vluchteling, maar als goed schrijver zal hij natuurlijk ook aanpassingsproblemen hebben gehad. Relatie tussen tekst en literatuurgeschiedenis
Er is geen stroming in de literatuur waarbij je deze tekst kunt indelen. De hoeveelheid allochtone schrijvers in Nederland valt dan ook in het niet in vergelijking met autochtone schrijvers. Relatie tussen tekst en maatschappij

Het werk heeft zeker een maatschappelijke boodschap. Abdolah weet heel mooi te beschrijven wat een buitenlander meemaakt en welke problemen hij ondervindt bij de aanpassing aan de gevestigde cultuur. 5. Beoordeling
Algemene beoordeling
Ik heb twee recensies verzameld welke ik hieronder zal bespreken. Frank Kools van ‘Trouw’ vond de eerdere verhalen van Abdolah eigenlijk beter. Abdolah is volgens hem op zijn best als hij koele observaties van de balling in zijn rol als buitenstaander op papier zet. Deze zijn er veel te weinig. De lezer blijft ook met de vraag zitten wat er in Bolfazl omgaat bij alle veranderingen in zijn leven. Ook de Hollandse personages worden nergens in het verhaal figuren van vlees en bloed, ze worden onvoldoende belicht. De stijl bevredigt volgens hem evenmin. Waren de geladen zinnen eerder Abdolahs kracht, in deze roman klinken ze te vaak gewild kort en onbeholpen. Soms leggen ze uit of zijn ze zelfs ronduit pathetisch (de zielige asielzoeker). De symboliek ligt er in het boek ook te dik bovenop, aldus Kools. Rob van Erkelens was wel te spreken over ‘De reis van de lege flessen’. Het succes van het boek zit hem volgens van Erkelens onder meer in het feit dat Nederlanders het altijd leuk vinden om te lezen hoe buitenlanders over hen denken. En dat terwijl we eigenlijk gewoon Hollanders zijn, logge, boerse mensen zonder veel verfijning. De gewoonten van de Lage Landen komen stuk voor stuk aan bod: de vrije seksuele moraal, vreemde samenlevingsverbanden, begrafenissen en crematies, slecht weer, raar eten. Abdolah legt ze allemaal onder een vergrootglas, en weet ze, zonder ze belachelijk te willen maken, op een buitengewoon grappige wijze te laten zien. Dat kan hij doordat hij een balling is, een vluchteling met te veel verhalen in zijn hoofd, een eeuwig reizende tussen twee werelden. En de grote kracht van ‘De reis van de lege flessen’ is dat de auteur niet in de eerste instantie op zoek is naar de verschillen tussen twee werelden, maar vooral naar de overeenkomsten. René en Bolfazl, Nederland en Iran, heden en verleden hebben meer gemeen dan op het eerste gezicht lijkt. Hoe er een band tussen hen ontstaat wordt meesterlijk verteld. Niet zwaar op de hand en serieus, maar in een lichte toonzetting en met een droge, verfijnde humor, zo schrijft van Erkelens. Persoonlijke beoordeling
Ik had nog nooit iets van een (voormalig) allochtone schrijver gelezen. Ik had gehoord dat Abdolah heel mooi zijn ideeën over Nederland beschrijft in ‘De reis van de lege flessen’. Het onderwerp sprak me eigenlijk meteen al aan. Ik had zelf wel eens nagedacht over hoe een allochtoon zich moet voelen in ons land, een land met een totaal andere cultuur, maar dat is toch niet te snappen. Abdolah maakt goed duidelijk hoe het is om als allochtoon gekleineerd te worden en welke moeite het kost om je aan te passen. De gebeurtenissen speelden niet zo’n grote rol in het boek. Eerder de herinneringen aan vroeger. Ik vond het mooi hoe Bolfazl de link legde met vroeger en hoe later dan blijkt dat dit toch niet voldoende is. De gebeurtenissen waren niet echt interessant. Je volgde als het ware zijn leven van tijd tot tijd. Het goede aan dit verhaal is denk ik ook dat de hoofdpersoon een willekeurige allochtoon kan zijn. In dit verhaal was de hoofdpersoon een vluchteling. Abdolah zelf is een zeer ontwikkeld man. Toch denk ik dat het boek autobiografisch is, omdat iedere allochtoon moeite zal hebben zich aan te passen. De vluchteling in het verhaal had zelfs wiskunde gestudeerd in zijn eigen land, maar mag in Nederland mesthopen scheppen. Hij maakt duidelijk dat als je een buitenlander bent er niet naar je kwalificaties wordt gekeken, maar naar of je in staat bent vuile klusjes op te knappen. Ik vond het moeilijk me in te leven in de hoofdpersoon, omdat ik nooit in een vreemde cultuur heb geleefd. Positieve eigenschappen aan de hoofdpersoon vond ik zijn geduld en rust. Hij werd niet woedend als hij werd gekleineerd, hij was het wel, maar bleef hopen dat zijn tijd nog wel zou komen. Het verhaal had een logische opbouw. Het begon gewoon bij het moment dat Bolfazl in Nederland kwam en een huis kreeg toegewezen. De afwisselingen van ervaringen, gerelateerd aan herinneringen vond ik het boek een extra waarde geven. Zo kreeg je echt een beeld van de cultuurverschillen die Bolfazl doormaakte. De afloop was een beetje raar, omdat het midden in een handeling stopt, er is geen mooie slotzin. Het taalgebruik was niet moeilijk en alle gebeurtenissen waren op een helder wijze beschreven. Er kwamen wel een aantal dialogen in voor, welke het boek altijd een extra dimensie geven. De lezer wordt dichter bij het verhaal betrokken, het speelt zich voor je gevoel recht voor je neus af. Er waren wel een aantal mooi fragmenten in het boek, waarvan sommige me ook aan het denken zetten. Hieronder volgen er drie. Het onderstaande citaat geeft eigenlijk de kern van het verhaal weer. Door de werkelijkheid met herinneringen uit Iran te verbinden, houdt hij greep op het leven. Tot het moment dat de herinneringen niet meer voldoende zijn. Eerlijk gezegd vertrouw ik mijn herinneringen niet meer zo. Ik verzin al die verhalen zelf. Ik doe dat omdat ik bang ben. Ik vrees dat mijn geheugen me smadelijk in de steek zal laten. Ik doe het. Ik verzin zulke verhalen bij wijze van zelfverdediging. En ik geloof dat het het lot van een balling is dat zijn geheugen hem steeds meer in de steek laat. Maar of ik mijn herinneringen vertrouw of niet, het verhaal van Gasem de Verteller schoot me op dat moment te binnen. Het is het verhaal van de man wiens hoofd hem als het erop aankwam aan zijn lot overliet. Hij ging altijd op een verhoging staan en de mensen dromden om hem heen om naar zijn magische woorden te luisteren. Op een avond toen hij wilde vertellen en weer alle dorpelingen om zich heen had, stokte hij ineens midden in het verhaal. Het volgende citaat hoort bij de titel. Gedurende het hele verhaal merk je dat Bolfazl over dingen nadenkt, waarbij wij Nederlanders daarentegen helemaal niet stilstaan. Dit fragment is een goed voorbeeld. De flessen zijn leeg en zijn nu waardeloos, waardoor ze aan hun laatste reis kunnen beginnen. De regendruppels tikten nu duidelijk tegen de lege flessen. Ze stonden voor mijn voeten in het gras, maar ik hoorde getik, het getik van regendruppels achter me. Ik draaide mijn hoofd weg. Ik zag een hoop lege flessen die naast elkaar in het donker stonden. Op het punt te vertrekken. Om hun reis te beginnen. De reis van de lege flessen. Het volgende fragment speelt zich in de tuin af als Bolfazl Jacobus daar tegenkomt. Hier blijkt denk ik uit hoe frustrerend het kan zijn om je niet verstaanbaar te kunnen maken, om begrepen te worden. Er blijkt uit dit stukje dat Bolfazl alleen nog maar zijn eigen gedachten over heeft sinds hij in Nederland woont. Door zijn gebrekkige Nederlands begrijpt niemand hem. Hij kan zich niet op papier uitten, zijn eigen vrouw snapt hem niet, maar zijn eigen gedachten pakt niemand van hem af. Jacobus was treinmachinist. Jacobus is de man die René overreden heeft, schoot het meteen door mijn hoofd. Ik kon de gedachte niet beredeneren. Als ik het hardop zou zeggen, klonk het onzinnig. Als ik het op papier zette, ontbraken er feiten. Als ik het tegen mijn vrouw had gezegd, had ze kunnen denken dat ik wartaal uitsloeg. Maar ik hoefde mijn gedachten niet hardop te zeggen. Ik hoefde ze met niemand te delen. Hartkloppingen, spanning op mijn ogen, temperatuur van mijn huid, de antenne, de boom, de pet, de tas schreeuwden me allemaal toe dat Jacobus de man was. De treinmachinist. Ik was heus niet dom. In mijn vaderland had ik immers wiskunde gestudeerd. Daar had ik in verschillende bedrijven gewerkt. Ik had geleerd om logisch te denken.