Querido, Amsterdam (1984) Titelverklaring: De herinneringen van de hoofdpersoon aan zijn verleden zijn, als gevolg van het dementieproces, erg vaag. Hierdoor zijn zijn herinneringen niet meer dan hersenschimmen. De auteur: J. Bernlef - de naam van een blinde dichter uit de achtste eeuw -is het pseudoniem van Hendrik Jan Marsman. De schrijver Bernlef wordt op 14 januari 1937 geboren in St. Pancras. Hij debuteert in 1960 met de dichtbundel Kokkels. Voor het prozawerk Stenen spoelen ontvangt hij in datzelfde jaar de Reina Prinsen Geerligsprijs. Van 1958 tot 1971 en van 1977 tot 1987 is hij als redacteur verbonden aan de tijdschriften Barbarber en Raster. In Barbarber wordt stelling genomen tegen elke vorm van kunst, onder andere door middel van ‘ready made’-teksten. Raster experimenteert met proza en poëzie. In de beginjaren ’70 debuteert hij als toneelschrijver met het toneelexperiment Sterf de moord ofwel val dood, gevolgd door In verwachting. Voor zijn totale oeuvre ontvangt hij in 1984 de Constantijn Huygensprijs. In 1987 mag hij voor de roman Publiek Geheim de AKO Literatuurprijs in ontvangst nemen en in 1994 ontvangt hij de P.C. Hooftprijs. Zijn totale oeuvre bestaat uit gedichtenbundels, romans, verhalen en essays. Meest recente werk: Achter de rug. Gedichten 1960-1990 (uitgegeven in 1997). Verloren zoon (1997). Schijngestalten (1997, een bundeling van Hersenschimmen, Vallende ster en Eclips). Literaire stroming: Moderne Nederlandse literatuur. Genre: Hersenschimmen is een psychologische roman; de lezer kijkt mee door de ogen van de dementerende Maarten. Samenvatting: Maarten Klein is een man van 71 jaar, die samen met zijn vrouw Vera al vijftien jaar in Gloucester, Amerika, woont. Voordat Maarten met pensioen ging, werkte hij in Boston als secretaris bij een internationale visserij-organisatie. Hun twee kinderen, Kitty en Fred, wonen ver van hen vandaan. Op een zondag staat Maarten uit het raam te kijken. Hij wacht op de kinderen die elke schooldag langs het huis lopen om met de bus naar school te gaan. Pas nadat zijn vrouw Vera hem vertelt dat het zondag is en de kinderen dus niet naar school hoeven, weet hij dat hij zich vergist heeft. Diezelfde dag blijkt Maarten steeds vergeetachtiger te worden. Hij bevindt zich plotseling in het washok, scheurt zonder enkele reden een krant aan stukken en kan de kruiswoordpuzzel niet meer oplossen. De volgende dag - het is maandag - geeft hij zijn vrouw suiker bij de koffie, terwijl ze al meer dan tien jaar geen suiker meer gebruikt. Hij gaat met zijn hond Robert wandelen, maar hij verdwaalt. Tot overmaat van ramp raakt hij ook nog eens de hond kwijt. Maarten wandelt naar de antiquair en koopt een boek. De antiquair informeert naar zijn mening over de vorige aanschaf, maar Maarten weet niet waar de man het over heeft. Vera pikt hem uiteindelijk met de auto op, nadat hij al een halve dag van huis is geweest. Die avond beweert Maarten zich dingen te herinneren die volgens Vera nooit zijn gebeurd. De verwarring neemt toe als Maarten zich boven wil gaan scheren; iets wat hij al vijf jaar niet heeft gedaan. Maarten informeert bij Ellen Robbins naar haar (overleden) man. Een pijnlijke vergissing! Maarten vindt plotseling een ansichtkaart van Kitty in zijn zak. Hij vraagt zich af wie dat is. Na een uitgebreid ontbijt vertrekt Maarten naar zijn werk - waar hij al vier jaar niet meer werkt. Om naar binnen te kunnen, forceert hij een gesloten deur en spreekt hij de denkbeeldige bestuurders van de visserij toe. Opeens beseft hij waar hij is en haast hij zich weer naar huis. Op advies van de huisarts toont Vera hem het familiefotoalbum. Maarten kan zich nauwelijks iets herinneren van al die mensen op de foto’s. Alleen de oude foto’s roepen vage herinneringen op. De huisarts komt langs en Maarten heeft ineens moeite met zijn Engelse uitspraak. De vergissingen worden steeds omvangrijker. Maarten herkent zijn eigen huisarts niet meer en wantrouwt hem. Hij ziet zijn eigen vrouw aan voor zijn moeder en gooit, om de hond binnen te laten, een raam in. Uiteindelijk schakelt Vera de hulp in van een verzorgster en Maarten wordt vastgebonden op zijn bed. Vera en de verzorgster krijgen overal de schuld van en Maarten uit grof taalgebruik. Hij bevuilt zijn eigen bed en krijgt de kans om weg te lopen. Hij verdwaalt, maar de vuurtorenwachter brengt hem weer bij zijn vrouw terug. Op de laatste dag - zaterdag - verscheurt Maarten alle foto’s uit het album in een poging om het lot af te wenden. Diezelfde dag brengt de ziekenwagen Maarten naar de inrichting. Tijd en tijdvolgorde: Het chronologische verhaal begint op een winterse zondagmorgen. Een week later eindigt het verhaal op de zaterdag. De vertelde tijd is enkele dagen, maar beslaat door allerlei flash-backs ongeveer 65 jaar. Plaats/ruimte: Hersenschimmen speelt zich hoofdzakelijk af in de Amerikaanse stad Gloucester. Daarnaast keert Maarten in gedachten terug naar Nederland (o.a. Alkmaar). De ruimte is in overeenstemming met de aftakeling van Maarten. Karakterbeschrijving en –ontwikkeling /onderlinge relaties: Maarten Klein: We leren Maarten pas echt kennen door de gesprekken van zijn vrouw met anderen. Hierdoor ontwikkelt Maarten zich tot een rond karakter. Maarten Klein is de hoofdpersoon. Hij is een man van 71 jaar, die sinds vijftien jaar met zijn vrouw Vera in de Verenigde Staten woont. Samen hebben zij twee kinderen, Kitty en Fred, en een hond, Robert. Maarten heeft rechten gestudeerd. Vóór zijn pensionering werkte hij als secretaris bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation in Boston. Maarten is een gesloten en verlegen persoonlijkheid. In Hersenschimmen dementeert Maarten snel, waardoor hij aan het einde van het verhaal alleen nog flarden van herinneringen heeft. Maarten heeft zich ontwikkeld van een hardwerkende man tot een ‘hoopje mens’, volledig afhankelijk van andere mensen. Hij is een rond karakter. Vera Klein: Vera is in het verhaal een bij-figuur, waarvan we maar weinig te weten krijgen. Ze is een vlak karakter. Vera is getrouwd met Maarten en de moeder van Kitty en Fred. Vera deed vroeger veel vrijwilligerswerk in de bibliotheek. Door de dementie van Maarten heeft ze zich ontwikkeld tot een sympathieke en zorgzame vrouw. Ze doet er alles aan om Maarten te helpen en neemt uiteindelijk de zware beslissing om haar man te laten opnemen in een inrichting. Zij is een rond karakter. Kitty en Fred Klein: De kinderen van Maarten en Vera Klein. Zij zijn vlakke karakters. Robert: De hond van Maarten en Vera Klein. Dr. Eardly: De huisarts van Maarten. Ellen Robbins: Een goede kennis van Maarten en Vera. Weduwe van Jack Robbins. Zij is een vlak karakter. Geloofwaardigheid van het verhaal: …. Thematiek: Dementie: Hersenschimmen beschrijft het proces van dementie. Maarten voelt zich verward en onzeker. Hij verliest de greep op de werkelijkheid achter de feiten en lijdt aan geheugenverlies. Ook vervreemdt hij meer en meer van zijn vrouw, met wie hij al jaren getrouwd is. Het winterse landschap maakt dat er geen onderscheid gemaakt kan worden tussen dingen. Alles lijkt op elkaar en vervaagt. Maarten heeft dan ook een hekel aan de winter. Motto: ‘A touching dream to which we are all lulled. But wake from separately.’ (The building - Philip Larkin) Betekenis: een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd, maar elk afzonderlijk uit wakker wordt. Het leven staat in het teken van de dood. Taalgebruik: Hersenschimmen bevat geen moeilijk taalgebruik. Er is afwisselend gebruik gemaakt van de tegenwoordige en verleden tijd, waardoor heden en verleden door elkaar lopen. Je ‘beleeft’ het verhaal vanuit Maarten’s standpunt door de, af en toe, brokkelige tekstfragmenten. Met name aan het einde van het verhaal gebruikt Maarten korte, onsamenhangende zinnen en woorden. Het is daarbij dan nog maar de vraag, of Maarten de gebeurtenissen naar waarheid vertelt. Opdracht: Geen. Vertelsituatie: Er is sprake van een ik-vertelsituatie. Het verhaal wordt verteld door Maarten Klein, die zelf de hoofdrol speelt in het verhaal. Het is eigenlijk een soort ooggetuigenverslag, waarbij de lezer de gebeurtenissen en chaos in Maarten’s leven ‘meebeleeft’. Perspectief: Ik-perspectief. Verhaalopbouw: Hersenschimmen is opgebouwd uit negen ongenummerde hoofdstukken. Elk stuk begint met een cursieve zin, waarmee het begin van de nieuwe dag aangegeven wordt. Het verhaal begint op zondag en eindigt op zaterdag: dus een hele week. Eigen mening: ….