Druk: 14e druk
Uitgever: Em. Querido's Uitgeverij B.V. Amsterdam, 1986. Aantal pagina’s: 160
Eerste druk: 1984
Genre: psychologische roman. Thema: dementie en depersonalisatie. Titelverklaring
Maarten lijdt aan dementie. Zijn gedachten zijn een soort schimmen, omdat ze uit het niets opkomen en verdwijnen. Zijn herinneringen aan vroeger worden steeds vager en onduidelijker (schimmen). Aan het einde van het boek bestaan al zijn gedachten uit niets dan schimmen. Op een gegeven moment kan hij nauwelijks meer onderscheid maken tussen vroeger en nu. Hij denkt dan bijvoorbeeld dat ze in de oorlog leven en geen radio mogen hebben. Die gedachten zou je ook hersenschimmen kunnen noemen. Motieven - Het verdriet van Vera om Maarten. - Het accepteren van de ziekte van Maarten. - Maarten die de winter de schuld geeft van het in de war zijn en dus niet wil accepteren dat het aan hem zelf ligt. - Het belang van herinneringen voor ouderen. Opbouw
Het verhaal is chronologisch verteld. Het begint bij de eerste tekenen van dementie, en eindigt als Maarten bijna niets meer kan plaatsen. Ergens in het midden van het verhaal vindt er een soort omslag plaats. Maarten wordt (of is) dan echt dement en dat is erg duidelijk te merken door de schrijfstijl: de zinnen worden daar kort en onsamenhangend. Aan het einde van het boek, waar Maarten zwaar gedementeerd is, bestaat het verhaal meer uit woorden dan uit zinnen. De alinea’s zijn op het einde zeer kort. Uiteindelijk is het allemaal niet meer zo goed te volgen, omdat het zo onsamenhangend is. Personages

Maarten Klein: de hoofdpersoon in het boek. Maarten is 72 jaar, geboren in Alkmaar, maar woont al vijftien jaar in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, een visserijorganisatie, maar is inmiddels al gepensioneerd. Hij is een 'round character', omdat we steeds meer over hem te weten komen, vooral over zijn verleden. Vera: de vrouw van Maarten. Zij is ook een belangrijk persoon in het boek. Zij is al vijftig jaar getrouwd met Maarten en moet hulpeloos toekijken hoe Maarten aan het dementeren is. Vera is ook een ‘round character’. Fred en Kitty: de twee kinderen van Maarten en Vera. Zij zijn typen, omdat dit ook het enige is wat we over ze te weten komen. Zij komen alleen voor in de gedachten en herinneringen van Maarten. Wezenlijk verschijnen zij dus niet in het boek. De ouders van Maarten: zij komen, net als Kitty en Fred, alleen maar voor in Maarten’s herinneringen. Andere karakters in het verhaal zijn: - Dokter Eardly, een naïeve arts, die denkt Maarten's bewustzijn met behulp van medicijnen en rust weer te kunnen doen opflakkeren. - Phil Taylor, de gezinshulp, die door Maarten soms wordt gezien als Maarten's dochter Kitty en zijn pianolerares. Je komt weinig of deze personen te weten en zijn daarom typen. Tijd
Het verhaal speelt zich af in acht dagen, wat zeer kort is. Het duurt normaal gesproken veel langer om dement te worden. Het verhaal is chronologisch. Er zijn uiteraard flashbacks, want Maarten handelt steeds in functie van het verleden. Perspectief
Het verhaal is geschreven in het ik-perspectief. Je ziet alles gebeuren vanuit de ogen van Maarten, naargelang het verhaal vordert verandert dit, want Maarten wordt steeds meer dement en zijn persoonlijkheid gaat hier onder lijden. Maarten ziet zichzelf (of delen van zichzelf) als (delen van) iemand anders. Plaats
Het verhaal speelt zich af in en rond het huis van Maarten en Vera in Gloucester in de Verenigde Staten. De sneeuw en Amerika hebben ook een symbolische betekenis, namelijk isolatie en ruimte. Samenvatting
De 72-jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren vijftig zijn ze uit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen bleven in Nederland wonen. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston. Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar tweemaal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange winter. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak door associaties af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen op de wc. De juffrouw vroeg hem destijds de potlodendoos te halen en Maarten gaat hem zoeken, op een plank in het washok. Hij moet op een stoel gaan staan om erbij te komen. Als Vera hem daar vindt, beseft hij pas wat hij doet. Tijdens een wandeling met de hond Robert, verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het café‚ waar hij even uitrust, herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat, waar hij kort daarvoor 'The Heart of the Matter' van Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verder dwaalt door de stad, vindt Vera hem. Ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maarten's dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktetas. Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen. Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland, drie jaar geleden, niet plaatsen. Later weet hij dat weer, maar als de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij hem heeft opengebroken. Op het bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die imponerend bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer vermengt Maarten's verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met dat van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het ene moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic (telkens wanneer hij aan Karl denkt, denkt hij eraan dat je die naam uit moet spreken als: Simmitsj). Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Maarten vergeet steeds wie ze is en waarom ze er is, en verwart haar met zijn pianolerares van vroeger en met zijn dochter. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt, geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij 'het' aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslachtsdeel is dat boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep, waardoor Maarten hem houdt voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door: zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen. Mijn mening
Ik heb dit boek gekozen, omdat het onderwerp mij erg aansprak. Het boek stond in de ECI-gids. Toen ik het stukje erbij las leek het me een erg mooi boek en ik wilde het graag hebben. Maar het bleek dat het al bij ons in de boekenkast stond. Ik bekeek het en beetje van binnen en het viel me meteen op dat het zulke korte alinea's waren. Toen ik erin begon te lezen bleek het redelijk gemakkelijk te lezen, juist door die kleine stukjes tekst. Nadat ik eenmaal aan het lezen was kon ik niet meer ophouden. Ik had het (voor mijn doen) erg snel uit: binnen twee of drie dagen. Mijn eerste reactie was goed: ik vond het boek erg mooi om te lezen. Vooral het einde van het verhaal vond ik prachtig, maar wel erg verdrietig. Ook als Maarten en Vera in het fotoboek aan het bladeren zijn en Maarten zich iets moois herinnert vind ik een erg mooi moment. Als Maarten met Robert, de hond aan het wandelen is en Maarten 'verdwaalt' en de hond kwijtraakt, is een aangrijpend fragment. Ik vond wel dat er soms minder mooie stukjes in zaten, bijvoorbeeld als Maarten naar zijn werk wil gaan, en daarvoor een 'verkeerd' ontbijt neemt. Soms komen er langdradige gedeeltes in het verhaal voor. Die stukjes over de IMCO bijvoorbeeld. Niet allemaal, maar er zijn er wel een paar. De schrijfstijl van het boek vind ik erg goed bij het thema passen, korte zinnen, onsamenhangend vaak. Dat heeft zeker veel met dementie te maken. De schrijfstijl geeft je ook het gevoel alsof je zelf langzaam dement wordt, vind ik. Kortom: ik vind het een erg mooi en goed geschreven boek, zodat je je goed in de karakters kan inleven. Het is daardoor erg aangrijpend. Ook lijkt het me realistisch, maar eigenlijk mag en kan ik daar niets over zeggen, omdat ik zelf niet dement ben. Over de auteur
J. Bernlef is het pseudoniem van de auteur. Zijn echte naam is Henk Jan Marsman. Hij heeft als pseudoniem de naam van een blinde Friese dichter uit de achtste eeuw gekozen. Dat was een zanger van wie alleen de naam en een paar titels gevonden. Hij werd op 14 januari geboren. Zijn debuut was zijn gedichtenbundel ‘Kokkels’ (1960).