Balans, Amsterdam, 1996-1, 215 blz. (eerste druk 1996, Nederland) Genre: roman
Uitgelezen op: 12 december 2000
2. Verantwoording van keuze
Ik had van een vriendin gehoord dat ik, als ik een grappig boek wilde lezen, ik 'Phileine zegt sorry' moest lezen. Dat was volgens haar het beste boek van Giphart en er stond veel sarcastische humor in volgens haar en ze wist dat ik dat leuk vond. 3. Verwachtingen vooraf
Door de aanbeveling van die vriendin verwachtte ik een vooral grappig en niet al te zwaar boek. Toch hoorde ik ook van andere mensen dat de humor soms de grens met grof en beledigend behoorlijk dicht naderde. Daardoor was ik al goed voorbereid op Giphart's schrijfstijl. 4. Eerste reactie achteraf
Phileine en Max hebben al een lange tijd een goede relatie in stand weten te houden. Totdat Max zijn passie, toneelspelen, in New York gaat uitvoeren. Omdat Phileine hem zo mist vliegt ze naar Manhattan om haar vriend te zien. Als ze aankomt blijkt het dat haar minnaar in een pornografische versie speelt van Romeo & Juliet. Waarin hij een andere vrouw, Joanne, op het podium bevredigt. Phileine en Joanne's vriend, L.T. genaamd, zijn hierdoor geshockeerd. En als het blijkt
dat het toneelstuk drie keer opgevoerd moet worden nemen ze wraak op hun geliefden door met elkaar de liefde te bedrijven op de speedboot van L.T. Max weet hier echter niets van en distantieert zich ondertussen nog meer van Phileine
omdat hij alleen nog maar denkt aan "toneelspelen". Door een aantal misverstanden
krijgt ze ruzie met Max' medespelers en houdt ze nog maar een paar vrienden over: Gulpje (een kamergenote van Max) en L.T. Met z'n drieën besluiten ze naar de laatste
voorstelling van Romeo & Juliet te gaan. Tijdens de liefdesscène van Max en Joanne wordt het Phileine te veel en loopt ze het
podium op waar ze haar vriend voor de cruciale keuze stelt: of hij speelt de scène af en
verliest z'n vriendin of hij gaat met haar mee om nooit meer over dit voorval te
spreken. In plaats van antwoord te geven, scheldt Max haar uit omdat ze een scène
verstoort. Dit schiet Phileine in het verkeerde keelgat en slaat haar overspelige vriend
in het gezicht voordat ze het theater verlaat. De volgende ochtend staat haar actie van de vorige avond in alle kranten. David
Letterman, de talkshowpresentator, hoort het nieuws en vindt het zo grappig dat hij
haar in de "Late Show" uitnodigt. Ze zet David's hele show op stelten en om daarna wat
het motto: we zullen nooit meer praten over wat er gebeurt is!! Om elkaar echt alles te vergeven gaan ze naar het Aids-gala, waar Phileine op het
podium haar excuses aanbiedt tegenover iedereen die ze tijdens haat verblijf in
Manhattan in de zeik heeft gezet. Omdat ze dit met zoveel toewijding doet vergeeft
Max haar ook alles. 6. Verdieping
a Tijd en ruimte
Dit verhaal speelt zich af eind jaren negentig. Het verhaal wordt niet continu verteld, we
beginnen een jaar later, het is één grote terugblik. Verder zitten er nog meer
tijdsprongen in, het verhaal is dus niet-chronologisch. De roman beslaat 215 pagina's. De verteller laat het gebeurde heel scenisch zien, dit was ook zijn bedoeling. Het hele
boek moet als een film lijken, in het midden zit reclame en aan het eind is er een
aftiteling. De roman is een terugblik; in het begin wordt vermeldt dat het zich allemaal een jaar geleden afspeelde. Echter, zodra het verhaal begint, wordt er alleen nog in de tegenwoordige tijd geschreven, met uitzondering van de terugblikken in het verhaal
natuurlijk. De vertelde tijd is dus eigenlijk een jaar, met verhaal dat verteld wordt duurt 6 dagen. En de verteltijd is ongeveer 5 en een half uur. De belangrijkste topografische plaats is Manhattan. De kamer van Max is een belangrijke ruimte, daar verblijft Phileine tijdens haar bezoek. Belangrijker is echter het theater, waar Max optreedt. Daar beginnen de ruzies tussen
Er is een ik-perspectief in de persoon van Phileine. Daardoor kan je je beter inleven in Phileine, maar hoor je natuurlijk ook maar één kant van het verhaal. Hoewel Phileine's karakter je wel de indruk geeft dat ze de situaties waar de in terecht komt toch vrij realistisch en objectief beschrijft. c Spanning
Phileine zegt sorry is niet echt een spannend boek. Er zijn wel een paar spannende momenten, dat zijn vooral momenten waarop Phileine iets geks doet voor (heel) veel mensen, zoals het ingrijpen bij de toneelvoorstelling, de Show van David Letterman op z'n kop zetten en een toespraak houden op een aids-gala voor 5 duizend mensen. Het boek is denk ik ook niet echt geschreven met de bedoeling dat het een spannend boek zou worden, maar meer met de intentie dat het een grappig en makkelijk weg te lezen boek zou worden. d Thema en motieven
Thema: Overspel
Motieven: 1. Phileine vliegt naar New York. 2. De jaloerse vriendin ziet Max op een podium overspel plegen met Joanne. 3. Phileine gaat naar bed met Joanne's vriend als wraak. 4. Phileine biedt voor een groot publiek haar excuses aan. e Personages
Hoofdpersonages: - Phileine: Phileine is, zoals zij zelf vindt, "degene die bot, lomp, stug en onaardig mag doen" (blz. 20) en dat doet ze dan ook. Max noemt haar: "brains beauty beast best" (blz. 25) en ook dat karakteriseert haar goed. Ze is inderdaad slim, mooi, en beestachtig goed. Phileine manifesteert zich al binnen enkele bladzijden als een irritant zelfingenomen, tweeëntwintigjarige, cynische, eersteklas bitch met gortdroge en scherpe, meestal
kwetsende humor. Aan het eind van het boek komt de ommekeer: Phileine
verontschuldigt zichzelf voor haar gedrag. "Ik bied mijn verontschuldigingen aan. Ik
zeg sorry. Sorry, Max. Sorry, mensen,’ fluister ik en iets harder - misschien iets te hard - voeg ik er aan toe: ’Sorry dat ik besta.’" (blz. 214) Round karakter. - Max: Max is Phileine's vriend, hij is de reden dat zij naar Manhattan vertrekt. Max is een
toneelspeler, op zoek naar zijn grote doorbraak. Hij is eigenlijk de tegenpool van
Phileine, kalm, rustig en zachtaardig. De indruk wordt gewekt dat hij zijn carrière
afscheidsbriefje van Max op de stoel naast zijn bed. Hij schrijft dat hij al vroeg is
weggegaan om toneel te spelen, dat ik voorzichtig moet zijn vandaag en dat we
vanavond samen in een restaurant kunnen eten. Eigenlijk staat er: ‘even snel kunnen
eten’, dat staat er. Nee, Max is echt blij om mij te zien, dat heb ik duidelijk door." (blz. 34) Flat karakter. Bijpersonages: - Jules: Jules is een afzichtelijk vrouwenwezen, dat vreselijk kan zaniken. Zij wordt uitgebreid
beschreven: "Helaas: voor ik dit kan doen gaat de achterste deur open en een
vrouwelijk type brilmontuur1977 komt me wild knikkend tegemoet. ‘Hai! So you must
be Philaine!’ roept het mollige propje dat achter de bril schuilgaat uitgelaten als ze
zeker aan vijf sloten heeft gemorreld.’ (blz. 18). Uiteindelijk, tijdens een gesprek over
sexual harassment bij mannen, blijkt Jules een man te zijn: "(…) en het feit dat je in deze samenleving nog veel meer onder druk staat dan als
vrouw, vanwege het verschrikkelijke fenomeen sexual harrassment. Dat laatste ontgaat me eerlijk gezegd. ‘Als man?’ zeg ik halflachend. Alle drie kijken ze mij nu niet begrijpend aan. ‘Ja, als man…’ antwoordt Jules, terwijl ze vragend haar schouders ophaalt. Ik laat het een kort moment op me inwerken. ‘Maar daar hoef jij je toch geen zorgen over te maken, jij bent toch geen man? ’roep ik verbaasd. ‘Jij… eh?’ Er valt weer een stilte. Jules is toch geen man? Ik zeg: ‘Hé? Wat?’ Jules schudt haar brillenglazen en zit zich duidelijk op te winden. Wat heb ik verkeerd
gezegd, wat heb ik gvrdmm nu weer gedaan? Gulpje smoort haar lach in haar hand en
meisje televisie te kijken. Ze stelt zich voor als Gulpje Degompelaere. Ik vraag of ik het
goed gehoord heb. Ja, ze heet Gulpje Degompelaere, ze is Vlaams, haar vader laat
haar hier aan een of ander sophisticated instituut een zo hoog aangeschreven
economische studie volgen dat ze later kan trouwen en nooit meer hoeft te werken. Aldus Gulpje." (blz. 21) Ook zij is een bitch, maar Gulpje laat het minder merken. Toch
weet ook zij dit van zichzelf: "’Ik ben een slecht mens, ik ben het niet waard een levend
wezen te worden genoemd, ik ben scum, ik ben the pits!’ (…)Gulpje komt enthousiast
naast me zitten en vertelt dat ze zich vanmiddag echt onuitstaanbaar heeft
gedragen."(blz. 138) Flat karakter. - L.T.: L.T. is het vriendje van Joanne, Max’ tegenspeelster. Phileine vrijt een keer met L.T. omdat ze troost nodig heeft en uit wraak. Flat karakter. - Joanne: Max’ tegenspeelster. Hij bedrijft de liefde met haar op het podium. "Op het podiumpje
zien we hoe Max’ hand toneelspeelt tussen de benen van L.T.’s vriendin. Dan
toneelspeelt zij Max’ voorhuid opnieuw heen en weer." Flat karakter. - Leonard: Aids-patiënt en de vriend van Jules. "Hij is bleker dan m’n oma in haar kist, zijn ogen
beetje te knuffelen." (blz. 135) Flat karakter. - Fabian: "Fabian is van het type dat vroeger nog wel eens een shawl droeg, maar tegenwoordig
zijn onderkin om zijn nek kan binden." (blz. 12) Met hem heeft Phileine een principeafspraak: als de omstandigheden veranderen gaan
ze met elkaar naar bed. Hij is een beetje een vaderfiguur voor haar. Flat karakter. f Titel, ondertitel en motto "Phileine zegt sorry" komt eigenlijk pas terug in het einde van het verhaal. Dan voelt zij
zich schuldig voor alles wat ze Max en al zijn vrienden heeft aangedaan en biedt zij publiekelijk haar excuses aan. In feite is dit Giphart die zijn lezers zijn verontschuldigingen aanbiedt voor al zijn grofheden. Het motto is een spotprent van Gummbah, getiteld "Meisje met een ondraaglijk hoog
IQ". Op de achtergrond zie je twee mensen die "een permanente 'sla mij' uitdrukking" hebben. Hun gesprek: "wil je nog koffie?" "Ja, graag". Op de voorgrond zit een meisje aan een bureau met haat handen in het haar. Ze roept, duidelijk gefrustreerd, "OH God! Wat zijn ze dom!!!!" dit laatste is Phileine's mening over iedereen, behalve zichzelf. Deze roman bevat geen ondertitel. 7. Recensie met reactie (de Volkskrant van 06-12-1996, door ARJAN PETERS) Ronald Giethars onverfijnde kijk op de mens
D E AAP IS uit de mouw gekomen. Het heeft een poos geduurd voordat Ronald Giphart zijn ware gezicht liet zien, maar nu is het zover. Deze week is het pamflet Niet Nix verschenen, waarin inleider Giphart zich aansluit bij twintig jonge PvdA'ers die pleiten voor solidariteit tussen de generaties. Hun modieuze frasen doen pijn aan de oren: 'Wij gaan ervoor, als de huidige elite ons tenminste de ruimte biedt.' Want anders gaan ze er niet voor, en doen liever 'gewoon iets leuks'. En de elite? Die hoorde het onbewogen aan, schonk zich het glas nog eens vol, en stak er een pijp bij op. De halfzachte teneur van het pamflet correspondeert opvallend met een toespraakje dat Phileine, de hoofdpersoon uit Phileine zegt sorry, tegen het eind houdt: 'Want waar je ook kijkt zie je: geldingsdrang, competitie, geniepig gemarchandeer, agressie en zucht naar macht. (. . .) Ik wil pleiten voor meer tolerantie.' Ronald Giphart is geen twintiger meer. De branie van zijn eerste twee romans Ik ook van jou (1992) en Giph (1993), onder meer het lezen waard doordat zich daarin een schrijver al schrijvend bevrijdt van zijn loden voorbeeld en de axioma's van academici en critici, is hem zelf blijkbaar niet meer genoeg. Zijn voorlaatste boek, Het feest der liefde (1995), was een halfgaar samenraapsel van korte stukken. Giphart was toen, ik citeer de flaptekst, 'aangekomen bij een kruispunt in zijn oeuvre'. Het gaat hard tegenwoordig: één boek is een debuut, twee is een oeuvre, met het derde is het kruispunt daarin bereikt. Ook heette Giphart '(de) ontluiking voorgoed voorbij'. Een gevaarlijk kruispunt derhalve, want voorbij de ontluiking en het eerste succes staan de verlokkingen van de columnitis (Komrij), televisie, reclame, literaire avondjes en andersoortige schnabbels in een lange rij te wachten om een schrijftalent te versnipperen en uit te knijpen. De roofbouw heeft niet zo fnuikend doorgezet dat zij Giphart verhinderde zijn derde roman te schrijven. 'Maak je toch een keer een geintje, dan is het niet duidelijk wat je werkelijk vindt en wat niet, en daar kunnen mensen niet tegen.' Aldus Phileine (22), de zus van Giph die in de vorige roman het woord deed, met de krachteloze en aanvechtbare uitlating (weg met dat 'en wat niet', en waarom zou een geintje zo verwarrend zijn) die haar specialisme vormt. Ronald Giphart laat geregeld doorschemeren hoe onverfijnd zijn kijk op de mens is. Een meisje dat geintjes maakt, en niet nadenkt voordat ze weer een mensensoort danwel afschuwwekkende trend in de kunst, de mode of het taalgebruik op haar snijtafel legt, is voor iemand die met de naam Phileine geduchte verwachtingen wekt, een pijnlijk geval van miscasting. Vilein, dat is de bijtende schimpscheut van de rotzak die je het liefst zou negeren maar je toch behoorlijk van je stuk brengt. Phileine is nergens vilein, net zomin als Giph in Giph bijtend giftig was. Goed, ze kankert wat af - aan ijver in dezen geen gebrek - en haar scheldwoorden, die voor het hoofddeel verwijzen naar de poep-, pies- en neuksector, duikelen over de bladzijden, tot groot vermaak van haarzelf en haar gelijkgestemde Vlaamse vriendin Gulpje. Met darmkrampen van het lachen kronkelen de wichten over de vloer. Het effect van hun optreden mag dan bij de omgeving steevast verlegenheid en bewondering zijn, de lezer gaat gapen van dit mitrailleurvuur aan geschimp. Deze roman doet sterk denken aan een theaterprogramma van Youp van 't Hek, de cabaretier die zowel patsers als burgers met invectieven pleegt te bekogelen, waarbij het klapvee het uitgilt, omdat het op zijn beurt de trend volgt dat dit hoogstaand amusement is. Het ergste komt ook daar aan het slot, wanneer Van 't Hek de luim aan de kant schuift en het publiek afscheept met een moralistische finale in de vorm van een lied of gedicht. De strekking is onveranderlijk de een of andere variant op 'Word wakker, mensch, en durf te leven', waarbij de schor geworden entertainer ervan uitgaat dat nog niemand in de zaal op eigen kracht zo ver was gekomen. Laat ons niet lachen. Cynisch, noemt Phileine zich zelf, en met datzelfde woord staat zij omschreven op de achterflap. Maar tussen cynisme en gein zit een verschil. Cynisme is een levensgezel, geen humeurtje of facultatieve uitdossing die je 's ochtends voor de spiegel keurend past. Maar door de angst voor intellectualisme die Phileine met Giphart deelt, is hier geen gelegenheid voor reflectie of hardhandig onderzoek van de eigen moraal. De jonge vrouw reist haar vriend Max achterna. Hij is acteur in een vrijmoedige adaptatie van Romeo and Juliet, dat een paar keer in New York wordt opgevoerd. Door de ogen van Phileine, die uitdagend poneert 'absoluut meningloos' te zijn en niet van mensen te houden, is New York het toppunt van kakeldom. Bovendien lopen er veel lelijkerds over straat. Is dat boffen voor de Hollandse scheldmachine, die zich onomwonden uitspreekt over de zakkenwassers en klapkutten die haar omringen. Ze woont de toneelvoorstelling bij, en ziet dan rappers, computers, dildo's en naakte acteurs die niet van elkaar afblijven. Ze huilt uit bij een andere bedrogen toeschouwer, en leutert oeverloos met vriendin en vijand over het kut- en lulgebeuren, dat onuitputtelijke reservoir voor de conferencier die aan een vette lach genoeg heeft. Bloedirritant is het mokkel in zinnen als: 'De waarheid is dat je altijd verliefd wordt, en blijft, op een verkeerd iemand die dat niet verdient' (zijn er ook verkeerde iemands die het wél verdienen?), of: 'Ons is het namelijk opgevallen dat van iedere twee gesprekken in de kroeg er één over vreemdgaan gaat.' Waarom cafégesprekken per twee tellen, en waarom niet gesteld: de halve kroeg lult over vreemdgaan? Als ze de voorstelling andermaal bijwoont, wordt het haar te veel en neemt ze het woord. Dat is het begin van haar verrijzenis uit het 'cynisme'. Phileine zegt nee. Op een aids-gala korte tijd daarna gaat ze opnieuw tekeer tegen 'de leegheid', de eeuwige strijd tussen en de intense gemeenheid van de mensen. Klapkutje pleit voor een aardiger samenleving. Bedolven onder de leut, moet de lezer zeker ook die clou nog slikken. Lief en begripvol zijn, daar gaat voorheen-Phileine voor. Ze steekt een naald in de ballon die ze in de tweehonderd voorafgaande bladzijden heeft staan opblazen. Even voor die finale was ze te gast geweest in de talkshow van David Letterman, omdat ze door haar interruptie van de Shakespeare-verkrachting het nieuws had gehaald. Bij Letterman is elk mogelijkerwijs interessant item uit den boze. Door hard te lachen en te schreeuwen zorgen presentator en publiek er wel voor dat er gedurende de uitzending niets gebeurt dat op een goed gesprek lijkt. Phileine voelt zich er als een vis in het water, en de zaal schatert om haar gevatheden. Natuurlijk, uiteindelijk is álles lucht en het najagen van wind, denk je dan met Prediker, maar toch is het bevredigender te luisteren naar de berispingen van een verstandig mens dan naar de oprispingen van een losbol, want diens fratsen lijken op de stem van brandhout onder een kookpot. Phileine moet dan nog herstellen alvorens op de proppen te komen met haar snotterige oproep om 'meer aandacht voor elkaar'. Pas dán zet de lezer, die zich al geen moment aangesproken voelde, het op een honend gieren. Reactie: Ik vind dat het boek wel iets te kritisch gerecenseerd wordt. Dat komt waarschijnlijk en omdat Giphart toch al niet zo'n goede band heeft met de critici en omdat zijn boeken (en dus ook dit boek) meestal bedoeld zijn voor jongeren. En ik denk dat je als je het boek door een 16 tot 20 jarige laat recenseren er een hele andere recensie uit zal komen. 8. Persoonlijke beoordeling
Ik vond 'Phileine zegt sorry' een erg leuk, grappig boek, maar ook een grof boek. Ik vond het onderwerp niet bijzonder interessant, maar overspel is ook geen saai onderwerp. Het was helaas niet echt herkenbaar in m'n eigen belevingswereld. Het boek heeft me niet echt aan het denken gezet. Volgens mij was de intentie ertoe wel, wat vooral in haar toespraak op het aids-gala te merken is, maar ik voelde me niet echt geraakt door de oproep tot 'meer aandacht voor elkaar'. Ik vind het wel jammer dat het boek toch vrijwel geen diepgang had. Daardoor vind ik het boek minder mooi en zal ik het minder lang onthouden, maar het had wel als voordeel dat het daardoor heel makkelijk weg te lezen was. Phileine's gedachten, gevoelens, opmerkingen en ideeen waren het belangrijkst in het boek en niet de gebeurtenissen. Een paar van de gebeurtenissen, vooral die dat een van beiden (Max of Phileine) vreemdgaat, zijn wel aanleiding tot de meeste gedachtes en opmerkingen. Ik vond de meeste gebeurtenissen vooral grappig, zoals bijvoorbeeld die in de studio van de David Letterman Show, waarin ze alles op z'n kop zet en ze het hele programma van de avond ontregeld. De gebeurtenissen waren niet echt geloofwaardig; alleen iemand die absoluut geen waarde hecht aan regels zou zulke dingen kunnen doen. Maar er zijn best mensen zoals haar, dus het is niet zo dat het niet mogelijk is. Maar juist doordat ze zoveel gekke dingen doet is het heel leuk om te lezen. De afloop vond ik een beetje zwak; het hele boek loopt ze iedereen vrolijk uit te schelden en de asociale bitch uit te hangen, en helemaal op het einde komt ze opeens tot bezinnen. Ik denk dat ik het einde het minste van het hele boek vind. De
Ik vond het een erg leuk, grappig boek, maar ook een grof en vies boek, bijvoorbeeld
zeer gedetailleerd. Verder gebruikt hij ook veel scheldwoorden, maar ook vele nieuwe
die ik niet kende, dus dat komt dan weer mooi uit. Dit alles vind ik wel origineel en
hierdoor wordt het geen saai en niet te lezen boek, nee het wordt een boek dat
makkelijk en vlot leest. Het boek was dan ook erg snel uit (helaas). Ik heb hard gelachen om de grappen die hij maakte, hoewel sommige toch wel heel
sarcastisch waren. Daarmee bedoel ik zinnen zoals: "Ik hoop dat je alle vormen van
kanker krijgt! Of nee, krijg maar Aids, want sommige gevallen van kanker zijn te
genezen. Het thema dat wordt beschreven, overspel, is echt zo'n herkenbaar en typisch Jerry
Springer onderwerp. Ik vind dat Giphart met zijn soort boeken, want het andere boek dat ik van hem heb
gelezen (Giph) is op eenzelfde wijze geschreven, iets heeft toegevoegd aan het woord
literatuur. Altijd als ik dacht aan literatuur, dacht ik aan "zware kost", boeken die
oersaai waren, maar er bestaat dus toch ook leuke en grappige literatuur. Daarom is dit absoluut een aanrader voor diegene die hem nog niet gelezen hebben. 9. Bibliografie
1992 Ik ook van jou (roman) 1993 Kwadraats Groot Literair Lees Kijk Knutsel en Doe Vakantieboek door Arnold Hitgrap, Coen Reidingk en Brett Tanner, pseudoniemen van Ronald Giphart, Eric de Koning en Bert Natter
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
C.
C.
Hey,
Ik heb ff een vraagje, ik zit nl ook in 4VWO, is je leesverslag uit het boek eldorado? is wel makkelijk om te weten, hoef ik er niet zoveel aan te veranderen... :-)
22 jaar geleden
Antwoorden