Lijmen / Het been door Willem Elsschot

Zakelijke gegevens
Oorspronkelijke uitgave Lijmen: 1924
Oorspronkelijke uitgave Het Been: 1938
Querido, Amsterdam, 1969 15e druk
219 pagina’s. Eerste reactie
Ik heb dit boek gekozen omdat ik Willem Elsschot een hele leuke schrijver vind en dit tot de boeken behoort die mij na het lezen van Verzameld Werk het meest zijn bijgebleven. Ik heb op vakantie in Frankrijk alle romans van Elsschot in rap tempo achter elkaar gelezen en dit is een van de beste. Het lijmen is erg leuk om te lezen en het schijnt een vrij autobiografisch boek te zijn en als puber ben ik natuurlijk erg geinteresseerd om te weten hoe de wereld in elkaar zit en dit geeft daar een erg grappige beschrijving van. Verdieping
Samenvatting

Het verhaal begint met Laarmans die een dure fles drank besteld in een café. Hij begint te vertellen waarom hij zo verschrikkelijk veranderd was. Zelfs zijn hoed, pijp, knuppel en sik waren verdwenen sinds hij 15 jaar geleden Boorman had ontmoet. Boorman was directeur van het “Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen”. Boorman had Laarmans een contract aangeboden, dat hij ook tekende. Laarmans was verheugd over het hoge salaris. De enige voorwaarde was dat hij alles moest doen wat Boorman hem opdroeg. Misschien zou hi over tien jaar zelfs de zaak over kunnen nemen. Lijmen is het belangrijkst leerde Boorman aan Laarmans. Na een paar weken kreeg Laarmans door hoe de vork in de steel zat. Het algemeen wereldtijdschrift moest verkocht worden aan klanten, door ze te lijmen. De klant moest zo worden beïnvloed, dat ze het contract zouden tekenen. Er kwam dan namelijk een vreselijk positief artikel over het bedrijf in het tijdschrift. De tweede vereiste was dat de klanten een zo groot mogelijk aantal tijdschriften zou bestellen. Er was geen klant die de tijdschriften ooit kwijt raakte. Boormans en Laarmans zijn en subtiel soort oplichters die profiteren van de ijdelheid van bedrijven. Op een gegeven moment proberen onze helden de firma van mevrouw Lauereyssen te lijmen. Deze firma produceerde keuken-liften. Mevrouw Lauereyssen was heel erg dik, maar wel netjes. Na een vriendelijk “Dag, Heren” begon ze te klagen over haar been; hoe ze ook haar best deed, de pijn ging maar niet over. Boorman deed zijn best om zo medelijdend mogelijk te doen en na meer vlotte verkoopbabbel mochten de twee een concept maken voor een artikel. Laarmans mocht het schrijven, alhoewel de tekst al grotendeels klaar was. Het enige wat Laarmans hoefde te doen was het woord “piano’s” veranderen in “keuken-liften”. Het artikel werd aan mevrouw Lauereyssen opgelezen, ze was razend enthousiast. Boorman liet haar het contract tekenen. Ze bestelde wel honderdduizend exemplaren, beide heren wisten dat ze deze aan de straatstenen nog niet kwijt zou raken. Na korte tijd stond meneer Lauereyssen voor de deur. Het kleine bedrijfje wilde maar al te graag terug krabbelen, maar Boorman wimpelde ze af en zei dat alles al besteld was. Het was aan Laarmans om iedere maand het hoge termijnbedrag te komen ophalen. Laarmans voelde zich terecht schuldig, ook had hij er spijt van dat hij het zo leuk had voorgelezen. Laarmans bood mevrouw Lauereyssen aan de laatste termijn te laten zitten, maar ze betaalde toch omdat ze dit nou eenmaal eerlijk vond om te doen. Het kleine bedrijfje kreeg het financieel steeds moeilijker. Het Been begint met dat Laarmans verteld hoe weer was veranderd. Laarmans rookt weer pijp, heeft weer een sik en is ongeveer het zelfde als hij vroeger was. Ook nu verteld hij hoe dit in zijn werk is gegaan. Boormans en Laarmans liepen op een marktdag toevallig mevrouw Lauereyssen tegen het lijf. Haar zieke been was nu zelfs geamputeerd. Zelfs Boorman voelde zich nu erg schuldig. Het leek Boorman dat het been niet geamputeerd had hoeven worden, als er nog genoeg geld was geweest om naar een goede dokter te gaan. Boorman dacht er nu zelfs aan om het geld terug te geven. Boorman kreeg nu echt spijt. Hij ging naar mevrouw Lauereyssen en probeerde haar een flink geldbedrag te overhandigen. Zij wil niks van weten en wil helemaal niks hebben van de persoon die haar heeft opgelicht. Boorman weet niet wat te doen en begint zelfs een rechtszaak. Boorman probeert het zo te laten lijken dat mevrouw Lauereyssen per ongeluk te teveel heeft betaald en vervalst een creditnota. De rechter was dit niet gewend en snapte niet wie nu de eiser en wie de gedaagde ontvanger was. De rechter wilde meer bewijs hebben. Mevrouw Laureyssen zat nu financieel echt aan de grond. Tot zijn groot verdriet ziet Boorman dat alle inventaris en het pand zelf van de firma Lauereyssen geveild wordt. Op de inventaris staat vierduizend kilo oud papier vermeld. Boorman bedenkt dat hij hier een bod op kan uitbrengen voor het bedrag dat hij eigenlijk had willen geven. Bij de veiling maakt iedereen hem voor gek uit, vanwege het hoge bedrag. Er ontstaat enorme opschudding over deze onsmakelijke grap. De politie probeert Boorman op te pakken, maar hij vloert een agent. Vervolgens kwamen er meer agenten en een tijdje bevindt Boorman zich in een tehuis. Laarmans neef Jan haalt Boorman hier weer vandaan. Deze neef van Laarmans blijkt mevrouw Lauereyssen te kennen en Boorman wordt uitgenodigd bij hem op bezoek te komen. Het wordt zo geregeld dat mevrouw Lauereyssen hier ook aanwezig is. Ze verzoenen zich met elkaar, maar Boorman wil absoluut het geld geven. Mevrouw Lauereyssen accepteert het uiteindelijk, maar zegt het te gaan uitgeven aan een goed doel. Laarmans houdt op met het bedrijf, maar Boorman blijft op dezelfde manier zijn geld verdienen. Laarmans beschouwt Boorman als een vaderfiguur, maar wil hem toch niet meer zien. Hij blijft grote waardering voor Boorman hebben. Boorman helpt hem ook aan een vrouw, toch zou hij volgens Laarmans pas rust vinden na zijn dood. Laarmans heeft zijn leven gebeterd. Op zoek naar de verhaaltechniek: De karakters worden duidelijk uitgediept en ze ondergaan duidelijke psychologische ontwikkelingen. Frans Laarmans begint het verhaal bijna zonder bezit en aan het eind is hij gelukkig en zeker niet arm. Zijn karakter is niet zozeer veranderd door Boorman, toch heeft hij veel van hem geleerd. Laarmans krijgt eerder spijt dan Boorman, maar reageert minder drastisch. Opvallend is wel dat Boorman toch door gaat. Over de karakters is een hoop te zeggen en er zit dan ook een hele hoop ontwikkeling in het verhaal en het is erg realistisch geschreven. Het verhaal speelt zich af in Antwerpen tussen 1920 en 1935. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Het zijn eigenlijk twee grote flashbacks. Laarmans vertelt in beide boeken over hoe zijn leven veranderd is, dit doet hij wel chronologisch. Het tweede deel is een opdracht aan “Aan Menno ter Braak”. Het eerste deel bevat geen opdracht. De ruimte is tekenend voor de sfeer in dit boek. De firma Lauereyssen bijvoorbeeld, huist in een vies en slecht onderhouden pand. Verder zijn er nog een aantal plaatsen, zoals het café waar Laarmans vertelt die invloed hebben op het verhaal. Willem Elsschot bedient zich in dit boek van het ik-perspectief, maar dit perspectief wordt niet altijd gebruikt vanuit dezelfde verhaalfiguur. Meestal is Frans Laarmans aan het woord, maar in de raamvertelling is de ik-figuur de persoon die luistert naar zijn verhaal. Dit levert geen verwarring op en het gebeurt erg zorgvuldig. Deze boeken zijn apart te lezen en hebben allebei hun eigen titelverklaring. Met lijmen wordt het manipuleren van klanten bedoeld en het been van mevrouw Lauereyssen is de aanleiding voor de spijt van beide heren en de ommekeer van Laarmans. Willem Elsschot gebruikt lange zinnen, die erg goed lopen. Het boek bevat redelijk wat Franse teksten die erg leuk zijn, maar ik kan me voorstellen dat mensen die deze taal niet machtig zijn het storend vinden. De acties van Boorman en Laarmans zijn erg komisch, maar hebben vaak een dramatisch effect. Het boek komt daardoor erg realistisch over en ik vind het heel knap om deze twee stijlen zo naast elkaar te zetten. Het verhaal speelt zich af binnen een periode van ongeveer vijftien jaar. Tussen de twee delen zit een gat van ongeveer vijf jaar. De boeken kunnen in een keer door gelezen worden en het taalgebruik verschilt nauwelijks. Op zoek naar de thematiek
Het thema is: als iemand ergens goed spijt van heeft -wat voor persoon dan ook- blijft het hem zijn leven achtervolgen, totdat hij het probleem echt heeft kunnen oplossen. Ik heb voor dit thema gekozen, omdat het verhaal ging over een gelijmd iemand, die de eerlijkheid zelve was, nooit een kip kwaad wil doen en dan toch zo veel pech heeft. Zelfs Boorman had spijt. Als Jan, Boorman en mevrouw Lauereyssen niet bij elkaar had gebracht, was Boorman zijn hele leven achter zijn probleem aan blijven lopen. Een algemeen motief is spijt. Door spijt kwam het verhaal op gang. Ook hebzucht is een algemeen motief. Een verhaal motief is het geldbedrag (de bankbiljetten) die Boorman aan mevrouw Lauereyssen wilde geven. Plaats in de literatuurgeschiedenis
De Antwerpse schrijver Willem Elsschot (1882- 1960) moest tot zijn vijftigste jaar wachten tot er een enthousiast publiek ontstond voor zijn boeken. In tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten wordt hij nu echter nog veel gelezen. Vooral Elsschot zijn eerste boeken, die kort voor en kort na de eerste wereldoorlog verschenen, werden weinig gelezen. Waarschijnlijk week zijn schrijfstijl te veel af van wat in die tijd gebruikelijk was. Misschien werd Elsschot wel ondergesneeuwd door een stroming die zich liet beinvloeden door de Tachtigers in het gebruik van sierlijke taal. Elsschot heeft een voorkeur voor het gewone woord en schrijft heel begrijpelijk. Elsschot maakt ook geen gebruik van hemelse inspiratie of verheven gedachtes, maar beschrijft de wereld om hem heen op een realistische en grappige manier. De opkomst van de “Forum-generatie” omstreeks I930 gaf wat meer ruimte aan zijn werk en aan waardering van het gewone woord ten opzichte van een poëtische manier van schrijven. In I924 verscheen deze roman die door velen als Elsschots meesterwerk wordt beschouwd. Bij het schrijven hiervan werd hij géïnspireerd door de periode kort voor de eerste wereldoorlog, toen hij in Brussel samen met zijn vriend Jules Valenpint “La Revue Générale Illustrée” uitgaf. Dit tijdschrift had geen enkele abonnee en was inderdaad nauwelijks meer dan een advertentiefuik, bedoeld om ijdele zakenlui van hun geld af te helpen. In het boek komt daarbij ook de weduwe Lauwereyssen in de klem, waardoor het een tragische ondertoon krijgt. Het is niet bekend of dit gegeven ook autobiografisch is. Nadat ook “Lijmen” bij verschijnen vrijwel onopgemerkt was gebleven, schreef Elsschot bijna tien jaar niks meer. De dichter Jan Greshoff moedigde hem aan om weer eens aan een boek te beginnen. Het resultaat was de roman 'Kaas' (1933), die opnieuw in de zakenwereld speelt. Een jaar later kwamen Elsschots aangrijpende 'Verzen van vroeger', uit, die grotendeels al dateren uit de periode vóór 1910. Belevenissen uit zijn gezinsleven verwerkte hij in de ontroerende verhalen 'Tsjlp' (1934) en 'De leeuwentemmer' (1940). Tussen deze twee boeken in verscheen het vervolg op “Lijmen” dat nu bijna alleen gebundeld wordt uitgegeven, het is dan ook bijna niet te merken dat er zoveel jaren tussen zitten. Beoordeling
Ik vind dit boek heel erg leuk geschreven. Het is echt een plezier om te lezen. Het is heel knap dat Elsschot grappige situaties gebruikt om dramatische effecten te creëren. Het is erg grappig als Boorman een enorm bedrag biedt voor het oud papier (zijn eigen tijdschriften) om zijn eigen geweten te sussen, waardoor niemand hem geloofd en hij zelfs wordt opgepakt. Toch leeft de lezer met Boorman mee en voor Boorman zelf is het natuurlijk ook niet grappig. Alleen het feit al dat ik het heb over Boorman alsof hij een echt persoon is, zegt iets over hoe realistisch Elsschot dit verhaal heeft geschreven. Ik kan me voorstellen dat Elsschot qua literaire stromingen een beetje buiten de boot is gevallen, maar uiteindelijk is ook dat stof geweest voor zijn boeken die stuk voor stuk erg goed zijn geworden. Het taalgebruik van Elsschot vind ik erg mooi, maar het is misschien te begrijpelijk voor mensen die graag woorden als esthetisch in de mond nemen. Het is allemaal weinig mysterieus, maar erg goed geschreven. Ik denk dat ik erg enthousiast ben over deze auteur en ik denk dat hij nog lang gelezen zal worden.