Titel: De aanslag
Schrijver: Harry Mulisch
Uitgeverij: Wolters-Noordhoff, Groningen
Serie: Penta pockets
Nr. druk: 34e
Jaar druk: 1999
Jaar eerste druk: 1982
Aantal bladzijden: 203 Ik heb het boek gekozen omdat het me een spannend boek leek, waarin veel gebeurt. Als er veel gebeurt in een verhaal, blijft de vaart er in en leest een boek vaak gemakkelijk. Ik vond het boek niet echt herkenbaar omdat ik niet de tweede wereldoorlog of een andere oorlog heb meegemaakt en ik me dus niet helemaal kan inleven in de situatie zoals die toen was. Ik vond het verhaal ook diepzinnig omdat je veel over de gedachten van Anton leest. Ik vond het verhaal ook zielig, omdat Anton zijn ouders en zijn broer op 12-jarige leeftijd verliest. Samenvatting
Proloog: Aan de rand van Haarlem staan langs het Spaarne vier villa’s. In ‘Buitenrust” woont de familie Steenwijk: vader (griffier bij de rechtbank), moeder, Peter (17 jaar) en Anton (12 jaar). Links van hun villa staat de villa van de familie Beumer en rechts staat de villa van meneer Korteweg en zijn dochter Karin. Eerste Episode: 1945

Op een avond in januari 1945 wordt de familie Steenwijk opgeschrikt door zes schoten. Voor het huis van de buren Korteweg ligt het lijk van Fake Ploeg, hoofdinspecteur van de politie. Korteweg en Karin slepen het lijk voor het huis van de familie Steenwijk. Peter rent naar buiten om het dode lichaam weer terug te leggen. De Duitsers komen; Peter vlucht weg en neemt het pistool van Ploeg mee. Anton en zijn ouders worden uit het huis gehaald en het huis wordt in brand gestoken. Anton wordt in een auto gestopt en weggevoerd. Wat er met zijn ouders gebeurt, weet hij niet. Hij wordt in een cel in het politiebureau in Heemstede gezet. In deze cel zit al een vrouw. Ze troost Anton en praat met hem over de facisten. Anton wordt de volgende dag overgebracht naar de Ortskommandant in Haarlem, van wie hij naar zijn oom en tante mag gaan. Tijdens de rit van Haarlem naar Amsterdam wordt het konvooi door een Engels vliegtuig beschoten, waarbij enige doden vallen. In Amsterdam komt Anton bij een Duitse generaal terecht, die heel vriendelijk tegen hem is. Zijn oom Peter haalt hem op. Tweede episode: 1952
Anton wordt door zijn oom en tante, die geen kinderen hebben, opgevoed. Na de oorlog blijkt dat zijn ouders en Peter in die nacht ter plekke zijn doodgeschoten. Anton reageert beheersd; hij gaat niet op onderzoek uit. Na het gymnasium gaat hij medicijnen studeren. Als hij tweedejaars is, wordt hij door een studiegenoot uitgenodigd op een feestje in Haarlem. Zo komt hij voor het eerst sinds januari 1945 weer terug in Haarlem. Het feestje wordt voor hem een teleurstelling, omdat een paar flauwe studenten kwetsende opmerkingen maken. Anton wordt hierdoor herinnerd aan wat hij in de oorlog heeft meegemaakt. Hij besluit om het feestje te verlaten en een kijkje te gaan nemen in zijn oude straat. Daar ziet hij mevrouw Beumer die hem binnen vraagt. Ze vertelt dat Anton’s moeder die nacht in januari een Duitser is aangevlogen en dat zij en haar man daarna samen met anderen zijn doodgeschoten. Ook vertelt ze dat er aan het eind van de straat, op de plek waar geschoten was, een monument is opgericht. Anton gaat het monument bekijken, hij ziet de namen van zijn ouders, maar Peter staat er niet bij. Na rondvraag blijkt dat zijn oom de onthulling niet wilde bijwonen. Anton voelt voor het eerst iets van angst voor het afgesloten verleden. Derde episode : 1956
Na zijn kandidaatsexamen gaat Anton op kamers wonen in de binnenstad van Amsterdam. In 1956 vallen de Russen Hongarije binnen. Dagenlang is het rumoerig en zijn er rellen. Tijdens een relletje ontmoet Anton in de portiek van zijn huis Fake Ploeg jr., die een kei in zijn hand heeft. Op de kamer van Anton ontwikkelt zich een heftig gesprek. Omdat zijn vader in de oorlog fout was, kon Fake niet gaan studeren. Hij werkt nu in een zaak voor huishoudelijke artikelen. Hij is fel anticommunistisch. Anton verwijt Fake dat het de vrienden van zijn vader waren, die zijn ouders hebben vermoord. Fake wordt woedend en verbrijzelt de spiegel met zijn kei. Kort daarop ontploft de oliekachel, waardoor Anton’s kamer helemaal onder het roet zit. Vierde episode: 1966
In 1959 doet Anton staatsexamen. Hij krijgt een assistentschap in de anesthesie en gaat in de buurt van het Leidseplein wonen. Hij werkt in het Wilhelmina Gasthuis. In Londen ontmoet hij een stewardess Saskia de Graaff. Een jaar later trouwen ze. Ze kopen een half huis en de buurt van het concertgebouw. De vader van Saskia is ambassadeur in Athene. In de oorlog speelde hij een belangrijke rol in het verzet. Begin juni 1966 wordt Sjoerd begraven. Hij was een bekende journalist, die in de oorlog in het verzet zat. Omdat hij een vriend was van de Graaff, gaan Anton, Saskia en hun dochtertje Sandra ook naar de begrafenis. Na afloop van de plechtigheid komt Anton in contact met de verzetsstrijder Cor Takes. Deze heeft Fake Ploeg doodgeschoten. Anton wil eigenlijk niet meer over het gebeurde uit de oorlog praten, maar Takes moet zijn hart luchten en blijft tegen hem aan praten. Hij tracht zich te rechtvaardigen door te vertellen over de gruweldaden die Ploeg begaan had. Over het gezeul met het lijk van Ploeg weet hij niets. Hij vertelt over zijn vriendin Truus Coster. Ze blijkt het meisje te zijn met wie Anton in de cel heeft gezeten. Anton hoort nu dat ze drie weken voor de bevrijding door de Duitsers doodgeschoten is. Takes geeft zijn adres en telefoonnummer aan Anton. Anton gaat met zijn gezin en schoonouders ergens lunchen. Daarna gaat hij met Saskia en Sandra naar het strand. Door de onthullingen van Takes is hij helemaal uit zijn evenwicht gebracht. Hij wilde de foto van Truus, die in het bezit van Takes is, zien. In een foto van Saskia herkent hij het beeld dat hij sinds 1945 in zijn hoofd heeft van Truus. De volgende dag gaat Anton naar Takes die nog helemaal met zijn gedachten bij zijn oorlogsverleden zit. Het vrijlaten van de oorlogsmisdadiger Lages maakt de verzetsheld woedend. Anton ziet de foto van Truus Zij was het die de laatste twee schoten op Ploeg afvuurde. Ploeg heeft haar daarna nog met een schot verwond. Anton is door emoties overmand. Vijfde episode: 1981
Anton en Saskia zijn gescheiden en Anton is hertrouwd met Liesbeth, die kunstgeschiedenis studeert. Ze hebben een zoon: Peter (1969). Anton verdient veel en heeft vier huizen. Hij is vaak in Italië. Hij wordt neerslachtig en heeft soms ook last van een crisis. In 1978 gaat hij met Sandra naar Haarlem. Op de plaats waar het verbrande huis heeft gestaan is een bungalow gebouwd. Ze bezoeken het monument en het graf van Truus Coster op de erebegraafplaats in Bloemendaal. Sandra legt een roos op het graf. Door de emoties weet Anton nu weer wat Truus in de cel tegen hem gezegd heeft. Als Anton dit tegen Takes wil vertellen, merkt hij dat het huis van Takes is afgebroken. Tijdens die vredesdemonstratie op 21 november 1981 in Amsterdam ontmoet Anton Karin Korteweg. Van haar hoort hij, dat Peter in die nacht in januari 1945 bij hen is binnnen gevlucht. De Duitsers hebben hem neergeknald. Korteweg en zijn dochter zijn naar de Ortkommantur gebracht. Anton herinnert zich dat hij Korteweg daar in een glimp gezien
heet. Hij hoort nu ook waarom Korteweg het lijk weg wilde hebben : hij was bang voor zijn hagedissen. Die hagedissen waren alles voor meneer Korteweg, ze hadden te maken met de dood van zijn moeder. Maar toen bleek welke maatregelen de Duitsers namen, heeft hij de beestjes zelf doodgetrapt. Hij wilde het lijk niet voor het huis van Aarts leggen, omdat daar Joden zaten ondergedoken. Ook vertelt Karin dat haar vader zelfmoord heeft gepleegd in 1948. Nu weet Anton alles. Hij laar Karin hulpeloos achter en wordt door de menigte opgenomen. Samen met Peter loopt hij verder. Fictie en werkelijkheid
Het verhaal is fictief maar wel realistisch omdat het wel echt zou hebben kunnen gebeuren omdat de tweede oorlog echt heeft plaatsgevonden. Misschien is dit verhaal een beetje autobiografisch. Personages
Anton Steenwijk: In het begin van het verhaal is hij volgzaam en heel rustig, maar langzaam aan wordt hij zelfstandiger en zelfbewuster. Ook wordt hij verder in het verhaal gevoeliger. Hij toont meer emoties als het om zijn verleden gaat. Saskia Steenwijk: Over Saskia kom je niet zo veel te weten, doordat zij meer op de achtergrond blijft. Wel weet je dat zij veel van Anton houdt en nog meer van hun dochtertje Sandra. Later als ze gescheiden is blijft ze wel goede vrienden met Anton. Sandra Steenwijk: Ook over haar kom je weinig te weten omdat ook zij op de achtergrond blijft. Wel merk je aan het verhaal dat ze erg goed met haar vader kan opschieten en die twee samen ook een erg goede band hebben. Liesbeth: Van haar weet je alleen dat ze met Anton getrouwd is en dat ze samen een zoon (Peter) hebben. Cor Takes: Een oude verzetsheld die de oorlog niet uit zijn hoofd kan zetten, omdat zijn vriendin daarin is omgekomen. Opbouw
Het boek is onderverdeeld in vijf episoden, allemaal met een jaartal gedateerd. Elke episode is op haar beurt onderverdeeld in genummerde hoofdstukken. Het geheel wordt voorafgegaan door een proloog. Vanaf de tweede episode ontmoet Anton in elke episode een man of vrouw die nauw betrokken was bij de aanslag. Het boek eindigt met de volgende toevoeging van de auteur: ‘Amsterdam, januari-juli 1982’. Tijd

Het verhaal begint in januari 1945 en eindigt in november 1981. In de eerste episode volgt de lezer de twaalfjarige Anton op de avond van de aanslag en de ochtend erna. Rond de tijd van de oorlog in Korea bezoekt hij de straat waar hij vroeger heeft gewoond. De derde episode speelt zicht af op de dag dat de Russen Hongarije binnenvallen en in de vierde episode staat voor iedereen behalve Anton de oorlog in Vietnam centraal; Anton ontmoet in 1966 de man die de NSB’er heeft doodgeschoten. In de laatste periode treft hij tijdens een demonstratie tegen kernwapens (1981) zijn vroegere buurmeisje. Omdat er tussen de episoden flinke sprongen gemaakt worden gemaakt, wordt elk eerste hoofdstuk gebruikt om kort te beschrijven wat er in de tussentijd is gebeurd. Het geheel is dus chronologisch, maar je leest vooral fragmenten. Onderwerp
Het onderwerp spreekt me aan omdat het me heel erg lijkt om je ouders en broer te verliezen. Een oorlog lijkt me helemaal verschrikkelijk. Het boek heeft me nieuwe kanten van het onderwerp laten zien, want ik had er nog nooit echt over nagedacht hoe erg het moet zijn om een zoon of dochter te zijn van iemand die ‘fout’ was in de oorlog. Je wordt door iedereen geminacht en wordt als minderwaardig beschouwd. Ik heb van het boek geleerd dat het niet goed is om je af te sluiten voor je verdriet. Want de hoofdpersoon van dit verhaal doet dit wel, en komt op latere leeftijd helemaal in de knoop met zichzelf. Ik vond het bijzonder dat ze ook de gevolgen van de oorlog en het verlies van de ouders van Anton uitvoerig bespreken. Vaak gaat het in zo’n verhaal dat de verzetsheld het moeilijk heeft, maar toch ‘wint’ van de NSB’er/Duitser. Hier gaat men ook dieper in op de psychische gevolgen van zulke gebeurtenissen. Wel vond ik dat je het verhaal alleen langs Anton zijn kant meemaakt. Gebeurtenissen
De gebeurtenissen komen logisch uit elkaar voort omdat aan het begin van elke episode duidelijk wordt uitgelegd wat er allemaal in de tussentijd gebeurt is. Ik vond de gebeurtenissen dramatisch omdat zoiets als je ouders en je broer verliezen een ingrijpende gebeurtenis is. Ik de gebeurtenissen boeiend omdat Anton steeds meer over de avond in januari in 1945 te weten komt. De indrukwekkendste gebeurtenis vond ik dat de Duitsers binnenvielen en het gezin zomaar uit elkaar rukken. Ook is het moment waarop Karin vertelt hoe het die avond precies gegaan is heel ingrijpend voor Anton. Personages
Ik zou de hoofdpersoon niet willen zijn omdat ik de verschrikkelijlke dingen die hij heeft meegemaakt niet zelf mee zou willen maken. Ik vind het vreemd van Anton dat hij zo kalm blijft nadat hij gehoord heeft dat zijn familie dood is, en dat hij niet eens nieuwsgierig is naar wat er gebeurd is, of intens verdrietig is. Dat zou ik anders gedaan hebben. Dit gedrag vond ik niet echt voorspelbaar. Ik vond de personages allemaal erg realistisch. Je komt het meest van Anton te weten omdat je het grootste gedeelte van het verhaal via zijn ogen en via zijn gedachten volgt. Hij kropt zijn verdriet op, stopt het weg. Ik zou er denk ik over praten en het verwerken. Hij heeft ongeveer dezelfde leefregels. Opbouw
Het verhaal hangt goed samen. Je kan het verhaal goed volgen ondanks dat per episode steeds sprongen van enkele jaren worden genomen. Omdat aan het begin van elke episode duidelijk wordt verteld wat er allemaal is gebeurd is het verhaal goed te begrijpen. Het verhaal is boeiend omdat je je afvraagt wat er die nacht van de aanslag precies gebeurd is, en waarom. De bouw van het verhaal ik niet gewoon (episodes) maar is wel makkelijk weg te lezen. De bouw van het verhaal past goed bij het onderwerp, want je kan niet iemands gedachten van jaren beschrijven. Weinig terugblikken in het verhaal zelf. Maar het verhaal op zich is een terugblik. Alles in de verleden tijd. Het eind is redelijk duidelijk. Je weet nu alleen niet hoe Anton de ontknoping geestelijk verwerkt. Taalgebruik
Ik vond het verhaal goed te lezen. Er werden soms wel wat moeilijkere woorden gebruikt, maar we zitten niet voor niets op het atheneum. Het taalgebruik was dus niet moeilijk, maar toch ingewikkelder dan in de meeste jeugdboeken. Ik vond dat je het verhaal bijna alleen vanuit Antons gedachten volgde, en dat vertekent je kijk op de gebeurtenissen. De taal past goed bij de personages en het onderwerp. Informatie over de auteur
Harry Mulisch werd in 1927 in Haarlem geboren. Dankzij zijn Oostenrijkse vader bleven hij en zijn joodse moeder in de oorlog uit de handen van de Duitsers. Op de middelbare school raakte hij in de ban van de wetenschap. In 1944 ging hij van school en legde zich voornamelijk toe op lezen en schrijven. Drie jaar later werd zijn eerste verhaal gepubliceerd in een tijdschrift. In 1951 won hij de Reina Prinsen Geerlingprijs met zijn debuutroman Archibald strohalm, die een jaar later werd gepubliceerd. Met de roman Het stenen bruidsbed (1959) wisselde hij de verbeelding in voor realiteit en engagement. Hij schreef in de jaren zestig voornamelijk non-fictie, zoals zijn verslagen van het Eichmann-proces, De zaak 40/61 (1962). Na 1970 keerde de mythe weer terug in het werd van Mulisch, maar hij zorgde er nu wel voor dat zijn personages van vlees en bloed zijn. Met de romans Twee vrouwen (1975), De aanslag (1982) en Hoogste tijd (1985) bereikte hij een groot lezerspubliek. Deze boeken werden met wisselend succes verfilmd; Fons Rademakers won met De aanslag een Oscar voor de beste niet-Engelstalige film. In 1978 nam Mulisch de prestigieuze P.C Hooftprijs in ontvangst en in 1995 volgde de Prijs der Nederlandse Letteren. In 1992 verscheen de allesomvattende roman De ontdekking van de hemel, waarin hij verscheidene personages en thema’s samen liet komen. De roman vormde de kroom op zijn oeuvre, maar hield geen einde van zijn schrijverschap in. In 1998 verscheen de roman De procedure. Verwerkingsopdracht: bladzijde uit dagboek hoofdpersoon
Beste Dagboek, Nu weet ik eindelijk wat er die avond gebeurd is. Ik weet niet of ik het fijn vind dat ik het weet, of dat
ik het misschien liever nooit had willen weten. Ik kan nu zien dat Korteweg in zekere zin iets goeds
heeft gedaan. Want als hij het lijk voor het huis van
Aarts had gelegd waren de Duitsers er zeker achter
gekomen dat ze onderduikers in huis hadden. Toch zal ik het hem niet kunnen vergeven dat
hij mensenlevens heeft opgeofferd omdat hij

persé zijn stomme hagedissen moest redden. Van wat ik van Karin hoorde zijn die beestjes
zowat het belangrijkste in zijn leven. Ze staan
voor hem symbool voor eeuwigheid en
onsterfelijkheid. En misschien ook nog
symbool voor de dood van zijn moeder. Wie zal het zeggen. Ik ga nu een poging doen om te slapen, en
mijn gedachten stil te leggenl
Anton