Leesverslag Het bittere kruid
Primaire bibliografie
Marga Minco, Het bittere kruid; een kleine kroniek. Bert Bakker, Amsterdam, 24ste druk juli 1983 (1ste druk mei 1957). Secundaire bibliografie* Kees van Oostrum**, Het bittere kruid. Arcade Video Collection, z.d., 1995 (origineel: Verenigde Nederlandsche Filmcompagnie, z.d., 1985). * In dit geval is het de verfilming van het boek (zie C. Verwerkingsopdracht) ** Kees van Oostrum is hier niet de schrijver, maar de regisseur
A. Verwachtingen en eerste reactie

Ik heb dit boek gekozen omdat de tekst op de achterflap me wel aansprak. Er stond o.a. dat het boek bekroond was met de Vijverbergprijs en dat er ook vertalingen van dit boek zijn verschenen in Amerika, Engeland, Frankrijk, Duitsland, Noorwegen, Zweden, Hongarije, Spanje en Wales. Het moest dus wel een goed boek zijn. En boeken uit de oorlog spreken mij altijs al aan. Ik verwachtte dat het over een Joods gezin zou gaan dat steeds moest vluchten en onderduiken voor de Duitsers tijdens de WOII. Dit was inderdaad zo, eigenlijk is de hoofdpersoon de hele tijd op de vlucht. Het boek heeft me niet teleurgesteld, het las ook wel lekker snel. B. Beknopte samenvatting en analyse
SAMENVATTING
Het verhaal begint als in 1940 de oorlog uitbreekt en de joodse familie Minco uit Breda vlucht. Als het weer rustig is keren ze terug naar hun huis in Breda. Tijdens de oorlogsjaren worden Marga en haar zusje Bettie vaak uitgescholden en geslagen omdat zij joods zijn. In het eerste oorlogsjaar wordt Marga ziek en moet naar een kuuroord in Utrecht. Als zij weer beter is mag ze naar huis om daar nog een tijdje uit te rusten. Dan bepalen de Duitsers dat de Joden een gele ster moeten dragen en zo krijgt de familie Minco een hele collectie sterren in huis. Op een dag moeten vader en Dave (Marga's broer) zich melden voor een keuring voor een Duits werkkamp. Vader weet van te voren dat hij niet goed gekeurd zal worden omdat hij een huidziekte heeft. Dave is gezond maar om te voorkomen dat hij goeggekeurd wordt, neemt hij een drankje in zodat hij erg ziek lijkt en ook afgekeurd wordt. Op een dag wil Marga's moeder familiefoto's aan mevrouw Zwagers laten zien, maar dan blijkt dat de hele familie Zwagers verdwenen is. Dat is de eerste keer dat de familie Minco hoort dat iemand is ondergedoken. In Amsterdam wordt Bettie opgepakt tijdens een razzia. Ze stuurt al snel een kaart dat het goed gaat, maar later horen de Minco's van een kennis dat ze naar een concentratiekamp is afgevoerd. Ze zien haar nooit meer terug. Na een tijd moeten vader en moeder Minco naar Amsterdam verhuizen en in het Judenviertel (= een getto) gaan wonen. Marga en Dave krijgen ook een oproep om zich te melden. Dave lijkt het wel avontuurlijk en ze kopen een hele uitrusting. Maar het blijkt allemaal overbodig omdat Marga en Dave een verklaring krijgen van de arts zodat zij niet moeten werken. Lotte , de vrouw van Dave, mag bij hen blijven om hen te verzorgen. Na een paar weken komt Marga op het idee om haar ouders te bezoeken. Ze onderneemt de gevaarlijke reis maar komt toch heelhuids aan bij haar ouders in Amsterdam. Haar ouders zijn heel gelukkig als ze haar terugzien. Als Marga op een dag aan het tennissen is, slaat ze de bal over de schutting en komt in een geul terecht. Ze komen er achter dat ze zich daar goed zouden kunnen verstoppen. Als ze op een dag thee drinken wordt er aangebeld. Het blijken Duitsers te zijn en vader en moeder worden meegenomen en Marga vlucht weg, via de geul. Ze gaat terug naar haar broer en zus. Om minder op te vallen bleken ze alle drie hun haar (want Joden waren vaak te herkennen aan hun donkere haar). De vrouw bij wie ze wonen krijgt argwaan en ze moeten het huis verlaten. Het plan is om naar Utrecht te reizen en daar bij iemand anders onder te duiken. Voor het vertrek gaan ze nog één keer naar de bioscoop en daarna zullen ze uit elkaar gaan en apart door de controle gaan zodat ze niet opvallen. Als Marga al in de trein zit heeft ze Dave en Lotte nog niet gezien en ze zit de hele reis in spanning. Als ze op het adres in Utrecht aankomt heeft Dave al gebeld. Lotte is bij de controle aangehouden en Dave blijft bij haar. Het blijkt dat de mensen in Utrecht geen plaats meer voor haar hebben dus gaat ze weer terug naar Amsterdam omdat ze daar een kennis heeft die haar misschien verder kan helpen, Wout. Wout wacht haar bij het station op en de volgende dag wordt ze opgehaald door oom Hannes. Op de boerderij van oom Hannes zijn al veel onderduikers dus daarom wordt ze naar een ander gezin gebracht. Op de boerderij helpt ze in het huishouden en ze heeft
het er naar haar zin. Maar het belangrijkste is dat ze daar veilig is. Omdat Marga's geld opraakt wil ze het arme gezin niet meer tot last zijn. Wout weet een adres voor haar
in Heemstede. Ook heeft hij een nieuw persoonsbewijs voor haar met een nieuwe naam. Epiloog
Na de bevrijding bezoekt ze haar oom die de bezetters ongemoeid hebben gelaten, omdat hij met een niet-Joodse vrouw getrouwd was. De dood van haar vader heeft vooral haar oom erg aangegrepen, hij staat elke dag bij de tramhalte op hem te wachten. Ook heeft hij al jaren een kostuum en schoenen voor hem bewaard. Als Marga op een dag bericht krijgt dat haar oom dood is gaat ze naar Zeist, waar haar oom woonde, maar deze keer mist ze het bekende gezicht bij de tramhalte. Haar tante biedt haar het kostuum aan maar dat wil ze niet aannemen, zij kan er toch niets mee. Ze probeert positief te blijven, maar ze mist het geloof van haar oom. Ze zouden nooit meer terug komen, haar vader niet, haar moeder niet en Bettie, Dave en Lotte ook niet. ANALYSE
Personages
De hoofdpersoon in dit verhaal is de schrijfster zelf, Marga Minco. Marga Minco is het pseudoniem van Sarah Voeten-Minco. Ze is een Joods meisje dat niemand tot last wil zijn. In het boek lees je niks over haar emoties, dat vind ik wel jammer, want daardoor leer je een persoon kennen. Haar ouders zijn vrome Joden die ondanks de oorlog de joodse tradities in ere houden. Haar vader is altijd erg optimistisch, hij gelooft erin dat de Duitsers hen niets zullen doen en dat alles goed komt. Over haar zus Bettie lees je niet veel omdat die vrij vroeg in het verhaal wordt opgepakt. Haar broer Dave en zijn vrouw Lotte doen er echt alles aan om uit handen van de Duitsers te blijven. Uiteindelijk lukt dit echter niet. Tijd
Het bittere kruid begint als de oorlog een paar dagen bezig is en eindigt na de bevrijding. Het speelt zich dus af in de periode 1935-1940. De vertelde tijd is dus zo'n vijf jaar. Hier en daar zijn er flash-backs: herinneringen aan de tijd van voor de oorlog. Het verhaal wordt chronologisch verteld. De verteltijd bestaat uit 23 korte hoofdstukken, deze zijn ongenummerd maar wel betiteld. Ruimte

Het verhaal speelt zich op een aantal plaatsen af. In het begin woont de familie Minco in Breda tot de ouders naar Amsterdam moeten verhuizen. Na een paar weken gaat Marga dan ook bij haar ouders in Amsterdam wonen. Als die gearresteerd worden vlucht Marga naar haar broer. Ze vluchten naar Utrecht maar op het station worden Dave en Lotte aangehouden. Dan gaat Marga vanuit Utrecht naar een onderduikadres in de Haarlemmermeer. Na een tijdje daar gewoond te hebben gaat ze naar een ander onderduikadres in Heemstede waar ze tot aan de bevrijding blijft. Na de bevrijding bezoekt ze nog dikwijls haar oom in Zeist. Perspectief
Ik-perspectief, het perspectief ligt bij Marga (= de ik-figuur). Thema en motieven
De lotgevallen en grotendeelse ondergang van een Joods gezin in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Leidmotief: - steeds weer verhuizen - Joodse geloof
Stijl
Het verhaal is in gewoon alledaags Nederlands geschreven en er komt geen dialect in voor. De schrijfster maakt gebruik van korte zinnen en vertelt het verhaal sober en afstandelijk. Titelverklaring
De titel is ontleend aan Exodus 12:8. Daar wordt verteld over de instelling van het Paasfeest als de Joden in Egypte zijn. Een van de voorschriften waaraan Joden moeten gehoorzamen tijdens de viering van het Paasfeest luidt: Het vlees zullen zij diezelfde nacht eten; zij zullen het eten op het vuur gebraden, met ongezuurde broden benevens bittere kruiden. In het boek is dit terug te vinden op bladzijde 64, waar Marga terugdenkt aan hoe zij thuis het Paasfeest vierde: Dan verhaalde mijn vader op zangerige toon de uittocht uit Egypte en wij aten van het
ongezuurde brood en het bittere kruid, opdat wij het nog zouden proeven tot in de lengte van
dagen. Motto
Er rijdt door mijn hoofd een trein
vol joden, ik leg het verleden
als een wissel om... Bert Voeten (= tevens de man van Marga Minco) Opdracht
Aan de nagedachtenis van mijn ouders
Dave en Lotte
Bettie en Hans
C. Verwerkingsopdracht (nr. 17 op blz. 21 van Metropool basisboek) Ik heb het boek met de verfilming ervan (zie Secundaire bibliografie) namelijk de video Het bittere kruid, dat gebaseerd is op het gelijkgenamige boek, vergeleken. Daarbij heb ik op de volgende punten gelet: de tijd, het perspectief en de ruimte. De tijd
Op dit punt komen de film en het boek volledig overeen. Bij beiden speelt het verhaal zich tijdens de WOII af, dus in de periode 1939-1945. De vertelde tijd is ook 5 jaar in beide gevallen. Het wordt ook in de film chronologisch afgespeeld en ook komen er flash-backs in voor. Het enige (natuurlijke logische) verschil is de verteltijd, dat is 1 uur en 33 minuten bij de film. Het perspectief

Ook hier is het in beide gevallen hetzelfde, namelijk het ik-perspectief. De ruimte
Het verhaal begint in de film in Amersfoort, in het boek is dat Breda. Daarna verhuizen de ouders (bij film én boek) naar Amsterdam, waar Marga (= Sarah in de film) later ook gaat wonen. Als ze later naar haar broer vlucht, omdat haar ouders zijn opgepakt, en ze naar Utrecht proberen te gaan, worden Dave en Lotte (= David en Lottie in de film) opgepakt. Marga (= Sarah) komt wel in Utrecht aan: - Op dit punt stopt de film en gaat het weer verder als Nederland al bevrijd is en Marga (= Sarah) denkt aan haar ouder, Dave (= David) en Lotte (= Lottie), die nooit meer terug zouden komen. - Het boek gaat echter verder. Marga gaat vanuit Utrecht naar een onderduikadres in de Haarlemmermeer. Daarna gaat ze nog naar een ander onderduikadres in Heemstede, waar ze tot aan de bevrijding blijft. Na de bevrijding bezoekt ze nog dikwijls haar oom in Zeist. Dit kwam helemaal niet aan de orde tijdens de film
Ik vond dat het boek wel goed verfilmd is, tot het moment dat Marga (= Sarah) in Utrecht aankomt. Ze komt aan als er veel mensen om een tafel zitten die willen gaan eten. Een jongen leest dan Exodus 12:8 voor, waardoor zij weer terug moet denken aan haar vader. Na dat moment gaat de film verder als ze voor een raam staat en Nederland al bevrijd is. Ze denkt dan teug aan haar familieleden die nooit meer terug zouden komen. In het begin vond ik het wel verwarrend dat de (hoofd)personen andere namen hadden. Dat Marga in de film Sarah heet kan ik nog wel begrijpen, want Marga is het pseudoniem van Sarah. Maar waarom Dave in de film David heet en Lotte Lottie is me niet duidelijk. David lijkt me wel een meer voorkomende naam bij Joden, want het is een Bijbels figuur. Als ik deze film had moeten maken had ik het hetzelfde gedaan, maar dan volledig. Dus ook de gebeurtenissen nadat ze in Utrecht aankomt, tot en met het overlijden van haar oom uit Zeist. D. Eindoordeel en evaluatie
EINDOORDEEL
Gebeurtenissen
De beschreven gebeurtenissen kwamen 'echt' op me over, maar ze zijn ook allemaal waar gebeurd. Doordat de gebeurtenissen echt gebeurd zijn kon ik me ook beter in het verhaal verplaatsen. Ik had al vaker oorlogsboeken gelzen waarin (Joodse) mensen vlucht en onderduiken voor de Duitsers, maar het is elke keer weer net even anders en dus niet eentonig. Het boek heeft wel een tragisch verloop, Marga raakt steeds meer mensen kwijt in de oorlog. En als deze dan eindelijk is afgelopen overlijdt haar oom ook nog. Personen
Er worden niet veel personen (uitgebreid) beschreven, eigenlijk alleen Marga. Ik vond het alleen jammer dat haar emoties niet beschreven. Door emoties leer je een persoon echt kennen. Opbouw
De opbouw en de lay-out van het verhaal vond ik erg leesvriendelijk. Het boek is verdeeld in 23 korte hoofdstukken van samen ongeveer 80 bladzijdes. De bladzijdes van het boek zijn niet zo groot, het lettertype daarentegen echter wel. Hierdoor lijkt het lezen sneller te gaan, want je hebt zo een hoofdstuk uit. Taalgebruik
Het taalgebruik was gewoon alledaags Nederlands, het was dus niet moeilijk te lezen. Af en toe gebruikt ze Joodse woorden als bijverbeeld 'Brooche', achter in het boek staat een verklarende woordenlijst in dit geval is de verklaring 'Zegen'. Er zijn ongeveer evenveel dialogen als beschrijvingen (van gebeurtenissen) in het boek, het taalgebruik was dus ook niet eentonig. EVALUATIE
Door een leesverslag zie je een boek eigenlijk van een hele andere (technische) kant. Het maken van het leesverslag was niet moeilijk bij dit boek, want er zaten niet veel 'rare' dingen in, zoals een niet-chronologische volgorde of situaties die je je niet kan voorstellen. De verwerkingsopdracht vond ik wel leuk om te doen. Het was voor het eerst dat ik zowel het boek als de film kende. Ik vond alleen het einde van de film raar, net of ze er een stuk hadden uitgeknipt. Ik hoop dat de inhoud van dit verslag door u gewaardeerd wordt, want ik heb er het hele weekend en maandag aan gezeten.