Titel Het Bittere Kruid, een kleine kroniek Auteur Marga Minco Druk Ooievaars, eerste druk Jaar eerste druk 1957, Uitgeverij Bert Bakker/ Daamen N.V./ Den Haag Aantal pagina's 128 Bijzonderheden tekeningen door Herman Dijkstra Motto 'Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om...' -Bert Voeten Marga Minco, de schrijfster en ook de ik-persoon in het verhaal, is joods en maakt mee hoe haar familie in de Tweede Wereldoorlog naar onbekende bestemmingen gestuurd wordt en ze moet proberen om alle erge dingen die ze toen heeft meegemaakt te vergeten. De auteur Marga Minco werd geboren op 31 maart 1920 in Ginneken (Noord-Brabant) als Marga Menco, maar door een fout in het geboortenregister wordt ze nu Minco genoemd. Zij schreef het bittere kruid na haar eigen ervaringen en de dingen die ze zelf meemaakte in de Tweede Wereldoorlog. Het is geen autobiografie. Marga Minco trouwde na de oorlog met de dichter Bert Voeten (zie motto).
Samenvatting De ik (Marga Minco) woont met haar vader, moeder en zusje in Breda. Ze heeft ook een broer, Dave. Hij woont in Amsterdam met hun zus Bettie. Het is een joods gezin. Marga vond het erg moeilijk dat er zoveel verboden was voor de joden. Marga wordt in het eerste jaar van de oorlog ziek en moet kuren volgen in het ziekenhuis. Ze zijn dan net aan het verhuizen naar Amersfoort om bij Dave in te trekken die inmiddels getrouwd is. Marga moet weer naar het ziekenhuis. Nu ligt ze in Utrecht en begint opnieuw aan de kuren. Op een dag moet Dave gekeurd worden voor een werkkamp, maar gaat medicijnen slikken, waardoor hij ziek wordt en gelukkig wordt hij afgekeurd. Hij wordt er ziek van en gaat met Marga op een kamer in hun huis in Amersfoort liggen waar ze door Lotte, Dave's vrouw, verzorgt worden. Ze blijven de hele dag thuis in hun pyjama's rondhangen, want de bel kan elk moment gaan doordat de Duitsers hun elk moment kunnen komen halen. Dan horen ze dat Bettie is opgepakt bij een razzia in Amsterdam. Het is onbekend waar ze heengebracht is en wat er met haar is gebeurd. De ouders moeten naar Amsterdam verhuizen, omdat ze boven de vijftig zijn. Marga blijft bij haar broer en Lotte in Amersfoort wonen, maar gaat uiteindelijk toch bij haar ouders in Amsterdam wonen. Dave en Lotte gaan ook in Amsterdam wonen, maar niet bij zijn ouders. Op een middag moet Marga een boodschap doen. Ze raakt verstrikt in een bezetting van een straat in haar buurt. Ze wordt bijna meegenomen, maar kan nog net ontglippen, omdat ze op haar identiteitspas kan laten zien dat ze niet in die straat woont. Op een avond gaat de bel. Het zijn de Duitsers. Marga kan via de achterdeur ontsnappen. Ze gaat naar Dave en Lotte. Lotte helpt Marga haar haar met water-peroxyde te bleken zodat ze niet herkend kan worden op straat. Ook vervalsen ze haar identiteitskaart. Samen besluiten ze te vluchten, maar tijdens het vluchten worden Dave en Lotte op het station in Utrecht opgepakt. Marga zit in haar eentje in een trein. Na de oorlog is er nog een oom van haar in leven. Ze gaat hem opzoeken en na een paar weken sterft ook hij. Marga blijft bij haar tante. Thema Het boek gaat over vrijheid, iets wat je om de onduidelijkste redenen afgenomen kan worden. Op die manier kun je veel verliezen, zo ook de mensen waar je van houdt. Het is heel triest. De Tijd Het verhaal speelt zich vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog tot een paar weken na de bevrijding af. De gebeurtenissen die beschreven worden duren dus ongeveer 5 jaar. De verteltijd is ongeveer twee en een half uur. Het boek heeft 128 pagina's. De Ruimte Het verhaal speelt zich op heel veel verschillende plaatsen af. Eerst in Breda, waarna de familie naar Amersfoort verhuist en vervolgens naar Amsterdam, waar ze denken veiliger te zijn. Marga wordt ook een paar keer door haar ouders naar gastgezinnen gestuurd, omdat ze denken dat ze daar veiliger is, maar dat valt tegen. Aan het eind gaat ze met een tram naar Zeist, waar haar oom woont. De omgevingen waar ze is zijn somber en ongezellig, omdat het oorlog is. De personen Marga Minco (ik): Een round character, ze wordt steeds meer en anders omschreven. Er gebeurt veel met haar in de periode van dit boek. In het begin van het boek is ze 14 jaar oud. Aan het eind is ze ongeveer 18. Ze groeit op in een joods gezin. Ze verhuist veel tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze heeft bruin haar, maar bleekt het, omdat ze niet herkend mag worden. Moeder: Flat character, hoewel het hele verhaal meedoet, maar alleen als Marga af en toe weer bij haar ouders woont. Ze is een zorgzame vrouw. Vader: Ook een flat character, hij wordt in een keer neergezet. Hij is het hoofd van de familie. Dave: De broer van de ik-persoon. Hij wordt in Utrecht op het station opgepakt. Lotte: Flat character, zij is met Dave getrouwd. Bettie: Flat character, zij is de zus van Marga en wordt al in het begin van de oorlog opgepakt bij een razzia in Amsterdam.
Compositie Het boek begint op de dag dat de hele familie terugkomt na een paar dagen weg geweest te zijn. De hele stad had namelijk moeten evacueren. Verder wordt het verhaal in de verleden tijd verteld op de volgorde waarin het gebeurde. Het wordt dus chronologisch verteld. Het verhaal bevat geen tijdsprongen en slechts een paar flash-backs. Motief Het verhaal heeft een dubbelgangersmotief. Het perspectief De vertelster verteld over de dingen die ze heeft meegemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze vertelt het vanuit haar eigen ogen. Ze is de ik-persoon in het boek. Het is een waargebeurd verhaal. Titelverklaring De titel is: Het bittere kruid. Dat slaat op een deel van het voedsel dat gegeten wordt tijdens een joods feest (Pesach/ Israëlische paasdagen) om de bittere tijden van de joden in Egypte (eeuwen geleden) te herdenken. Nu beschrijft Marga Minco de bittere tijden die ze tijdens de oorlog meemaakt. Persoonlijk Oordeel Ik vond dit een heel goed boek. Ik vond het handig om te lezen omdat het niet zo'n dik boek is. Ik zou het zeker aan veel mensen aanraden. Het was fijn om te lezen, want ik wilde weten hoe het verhaal afliep. Dat was heel leuk.