Een heilige van de horlogerie door Willem Frederik Hermans

Titel Een heilige van de horlogerie Over de schrijver Willem Frederik Hermans is geboren in Amsterdam in 1921. Hij studeerde fysische geografie en was lector (leraar) in Groningen na zijn studie. Hij nam na allerlei conflicten ontslag en ging in Parijs wonen. Hij was medewerker van verschillende kranten en tijdschriften. Literatuur schrijven deed hij vanaf voor zijn studie. Toeval, onbegrip, werkelijkheid, de dood en een chaotische wereld zijn thema's die veel in Hermans werk voorkomen. Enkele bekende boeken van hem zijn: 'De tranen der acacia's', '
Een heilige van de horlogerie', 'Nooit meer slapen', 'De donkere kamer van Damokles' en 'Au pair'. Titelverklaring Constantin Brueghel ziet zichzelf als een heilige in de horlogerie, omdat hij de heerser van de tijd is. Heel lang geleden zag men zo iemand die een systeem wist aan te brengen in de tijd als een heilige. (Volgens zijn scriptie over Tijd en Duur.) Samenvatting Constantin Brueghel, de zoon van een naar Frankrijk geëmigreerde Nederlandse kaasboer en een Franse vrouw, kon na zijn studie filosofie geen werk vinden en gaat bij zijn oom werken. Zijn oom is klokkenmaker en heeft tevens de taak om alle 1473 klokken in een leegstaand paleis aan de praat te houden. De laatste hertog had namelijk in zijn testament gezet dat hij het paleis aan de gemeente zou schenken als ze zou zorgen dat alle klokken blijven lopen en niet worden verplaatst. Constantin neemt deze taak over van zijn oom. In het paleis is ook een zeer grote oude klok waarvan het gewicht het hele paleis mee zou nemen als hij niet meer opgewonden zou wordenen door de vloer zou zakken. Dus Constantin neemt zijn taak erg serieus. Constantin blijft plichtsgetrouw ondanks het feit dat de ambtenaren die in het gebouw zitten de klokken willen stilzetten omdat ze het hinderlijk vinden. Op een dag als hij bij Plantsoenendienst binnenkomt ziet hij dat er een nieuw meisje is, Louise genaamd. Ze lijkt sprekend op Louise Brooks, een filmster van wie Constantin al sinds zijn jeugdjaren droomt. Ze heeft een briefje in een klok gestopt met de boodschap dat ze hem wil zien. Ze gaan wat drinken. Later blijkt ze al een vriend te hebben, de communistische miljonair Ménard, die wethouder is. Een dag of wat later blijkt zijn tas te zijn gestolen met zijn loper en alle sleutels om de klokken mee op te winden. Van zijn oom krijgt hij wat sleutels om het merendeel te kunnen opwinden, hoewel zijn oom denkt dat het einde van de collectie klokken in zicht is. Twee dagen later wordt het paleis bevolkt door Rode Kruismedewerkers en allerlei mensen die dakloos zijn geworden door een overstroming. De Grote Klok wordt afgebroken, wat toch blijkt te kunnen. Ook worden veel klokken gestolen en tevens lopen zijn plannen, om de collectie uit te breiden, in het honderd. Zijn oom zegt hem dat hij maar naar zijn moeder in Parijs moet gaan. Als hij in de bus zit komt de auto van de wethouder langzij met Louise erin die met zijn tas loopt te zwaaien. Hij denkt dat ze zo aardig zijn om hem terug te geven op het station maar daar aangekomen blijken ze er niet te zijn. Motto 'Daar is een lied voor zwoegers in de zon'. Theocritus, De twee Maaiers. Dit motto slaat op Constantin. Hij is iemand die zwoegt op zijn werk en het zo goed mogelijk wil doen, ook al is de zin ervan niet geheel duidelijk. Dat maakt hem niet uit. Het is zijn taak en hij zal het goed doen, vandaar dat hij ook niet toegeeft aan de ambtenaren, ook al haten ze hem daardoor. De zon is een belemmerende factor tijdens het werk. Dat zijn de ambtenaren voor Constantin.
Psychologische laag Constantin is een man die zijn taak erg serieus neemt, ook al is het een vrij nutteloze taak. Hij gelooft ook heilig in de legende van de Grote Klok. Als uiteindelijk blijkt dat ondanks zijn inspanning toch zijn levenswerk in één keer te niet gedaan wordt, ziet hij pas in dat het niet zo'n geweldig belangrijke taak is naar de bevolking toe. Ook ziet hij dat de werkelijkheid ook anders is als hij dacht. De Grote Klok blijkt bijvoorbeeld helemaal niet zo'n zwaar gewicht te hebben. Thematische laag Centraal in het boek staat de nutteloosheid van het leven. Constantin heeft een nutteloze taak om de klokken van een leegstaand paleis op te winden door een uitspraak in het testament van een al heel lang overleden hertog. Twee belangrijke thema's in het boek zijn vooruitgang en wederkeer. Tijd is erg belangrijk in het boek. Constantins werk hangt er helemaal vanaf. In zijn scriptie vertelt hij dat een klok steeds weer van voren af aan begint. Er zit geen vooruitgang in. Een kalender biedt vooruitgang in tijd. Constantins leven was eerst als een klok. Elke dag hetzelfde. Louise doorbreekt deze 'eeuwige rondgang'. Door zijn liefde voor haar wijkt hij voor het eerst van zijn ronde af. Zijn leven krijgt weer zin en gaat een bepaalde richting op zonder die wederkeer. Zijn leven wordt weer als een kalender. Louise vertegenwoordigt niet alleen de vooruitgang maar ook de wederkeer. Zij lijkt namelijk precies op de filmster Louise Brooks toen ze even oud was als Louise. (vele jaren geleden) Een ander belangrijk thema is traditie. Constantin neemt zijn taak erg serieus, hoe nutteloos die taak ook is. Hij houdt de traditie hoog. Zijn hele leven staat in teken van die taak. De naam Constantin is afgeleid van constant. Dit benadrukt de wederkeer en traditie in zijn leven. In het boek zitten allerlei dubbelheden of tegenstrijdigheden. Zo komt er de communistische miljonair Ménard in voor. Eigenlijk kan dat helemaal niet. In zijn scriptie over Tijd en Duur heeft Constantin gezet dat een kalender een geraamte is voor de toekomst. Alleen alle toekomstplannen die Constantin heeft, worden gelijk weer in de war gestuurd. Hij wil de collectie uitbreiden, maar die dag daarna heeft hij geen baan meer omdat de klokkenverzameling is geplunderd. Een andere tegenstrijdigheid is dat Constantin in zijn scriptie erg laatdunkend is over de klok terwijl hij wel zijn leven geeft aan het klokken repareren en opwinden. Dit boek is een typisch Hermans boek. De hoofdpersoon is een buitenstaander. Veel mensen haten hem en hij kent voor de rest weinig mensen. Ook het toeval zit weer duidelijk verwerkt in het verhaal. Heel toevallig is er een overstroming en moeten de mensen juist in zijn paleis verblijven, waardoor de collectie eraan gaat en dus ook zijn baantje. Constantin begrijpt niet waarom die mensen dat nou doen. Ook begrijpt hij niet dat er mensen zijn die zijn werk niet waarderen Ook komt het thema dubbelganger weer naar voren net als in 'De donkere kamer van Damokles'. Louise lijkt sprekend op de filmster Louise Brooks. Alleen door het verschil in tijd zijn ze niet dezelfden. In het werk van Hermans komt het thema chaos vaak voor. Klokken en kalenders brengen in dit geval structuur in onze chaotische wereld. Ook de werkelijkheid blijkt anders te zijn: het gewicht van de Grote Klok blijkt helemaal niet het hele gebouw mee te nemen: is niet massief maar hol.