Titelbeschrijving Adriaan van Dis
Indische Duinen
1994, Meulenhoff Plaats (waar) en Tijd (wanneer) Het verhaal speelt zich via de brieven in het verleden af. Zo speelt het zich af in de Jappenkampen, waar de schrijver stukje bij beetje meer over te weten komt. Maar ook in Canada, waar Jana heen verhuisd is, om aan haar trauma te verwerken. Ada gaat later naar haar toe om, ze heeft kanker, afscheid van Jana te nemen. Verder speelt het verhaal zich af in het huisje in de duinen, waar de verteller is opgegroeid. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is ongeveer vier maanden. Deze begint na de dood van Ada, wanneer hij haar dagboek leest, tot de dood van Jana. De gehele voorgeschiedenis wordt aan de hand van flashbacks verteld De tijd wanneer het verhaal zich afspeelt, dus wanneer hij Ada's dagboek vindt is ongeveer in 1992. "Zesenveertig jaar later stond ik aan het sterfbed van mijn halfzuster" Met zesenveertig jaar later bedoelt hij 46 jaar na hun terugkeer uit Indië. De Tweede Wereldoorlog duurde in het oosten, met Japan langer dan bij ons. Zeg dat zij in 1946 terugkeerde in Nederlands, dan is 46 jaar later dus 1992.
Samenvatting Het boek gaat over een persoon(ik)die probeert meer over zijn verleden en dat van zijn familie te weten te komen. De hoofdpersoon is in Nederland geboren, vlak nadat zijn moeder, zijn drie zussen en zijn vader uit Indië zijn teruggekeerd. Ze hebben allen een oorlog en één of meerdere Japanse kampen achter de rug. Maar gedurende de hoofdpersoon zijn strenge opvoeding wordt er over de kampen in Indië niet gesproken. Bij de dood van een van zijn zussen vindt hij haar dagboeken en begint zo zijn zoektocht naar het verleden van zijn familie. Hoe meer hij over zijn vader en diens leed te weten komt, hoe meer hij beseft dat hij toch wel van zijn vader hield, ondanks de vele vernederingen en slaag die hij door hem moest doorstaan, en alle haatgevoelens die dat met zich meebracht. Ook komt hij veel te weten over zijn andere zussen en zijn moeder, en ziet hij in dat zijn familie toch wel belangrijk voor hem is, zelfs als hij er niet goed mee overweg kan. Figuren De hoofdpersoon uit het boek is de ikfiguur. Hij is de onwettige zoon van Lea(een Waldense boerendochter) en Justin Van Bennekom, een KNIL-soldaat. Hij heeft drie bruine halfzussen. Tijdens zijn kinderjaren werd hij door zijn vader dikwijls geslagen. Hij werd door hem gedwongen om te presteren, hij moest een 'echte vent' worden. Omdat hij niet in staat was dit waar te maken begon hij zichzelf te haten. Toen zijn vader stierf(ikfiguur was toen nog maar 12)heeft hij die haat geprojecteerd op zijn vader. Door de dood van zijn halfzus Ada komen de herinneringen aan zijn vader terug. Hij begint een speurtocht naar het verleden en het herontdekken van zijn vader(met diens goede en slechte kanten). Tegelijkertijd maakt hij ook een speurtocht naar zichzelf mee. Op het einde van het boek houdt hij van zijn vader, zij het met nog enigszins gemengde gevoelens. Thema's Naar mijn mening heeft het boek twee thema's, namelijk: 1.Relatie vader-zoon en 2.oorlogstrauma
1 & 2. In zijn jeugd was de relatie tussen vader en zoon niet al te best. De vader van de ikfiguur heeft tijdens de oorlog in Indië gediend als officier in het KNIL(Koninklijk Nederlands Indië Leger). Door zijn ervaringen uit deze oorlog is hij getraumatiseerd. Na de oorlog komt het gezin weer in Nederland wonen. Over de oorlog word niet meer gesproken. Maar dat er niet meer over gesproken wordt wil niet zeggen dat de vader van de Ikfiguur de oorlog vergeten kan. Zijn kinderen behandelt hij als onderdanige soldaten, alsof hij nog officier is in het KNIL. Hij slaat zijn kinderen slaat hij en commandeert hij. Van zijn vader moet de hoofdpersoon presteren. Want dat presteren zou een 'echte vent' van hem maken. Omdat hij moet presteren, ontwikkeld hij een zelfhaat. Deze blijft stand houden tot het overlijden van zijn vader. Vanaf dat moment projecteert de 'ik' zijn haat op zijn vader. Door zijn vader voelde hij zich ellendig. Door zijn vader werd hij geslagen. Niet alleen de vader heeft last van oorlogstrauma's, ook de zussen van de hoofdpersoon heeft hier last van. Vooral Saskia. Zij is voor haar trauma zelfs hulp gaan zoeken bij Centrum '45. Dit is een centrum die problemen ondervinden aan hun ervaringen uit de oorlog. Na de dood van Ada vindt de hoofdpersoon haar dagboek. Dit begint hij te lezen. Hierdoor komt hij te weten wat zijn familie allemaal heeft moeten doorstaan in de oorlog. Maar ook na de oorlog, in Nederland. Via Ada's dagboek komt de ikpersoon steeds meer over zijn vader te weten. Hij krijgt meer inzicht waarom hij was zoals hij was. Hij krijgt meer inzicht in zijn slechte kant, maar ook in zijn goede kanten. Zo verwerkt hij ook zijn eigen jeugd, die bestaat uit zelfhaat en haat tegenover zijn vader. Aan het einde heeft hij meer vrede met het gedrag dat zijn vader vertoonde, hoewel hij het ook niet helemaal goedkeurt. Maar ook heeft hij meer vrede met zichzelf. Zijn zoektocht is ook een zoektocht naar een beetje geborgenheid, iets dat hij in zijn jeugd niet echt gekend heeft. Aan het einde heeft hij dat niet helemaal terug gevonden, maar heeft hij een stuk meer over zijn familie te weten gekomen, en dit stelt hem enigszins gerust. Bijzonderheden Wat mij erg opviel was te toon waarmee de van Dis dit boek geschreven heeft. In het boek komen veel sarcastische, ironische, maar ook ontroerende zinnen voor. Enkele voorbeelden: -sarcasme: "Ja, eigenzinnig…, verwend koloniaal kreng dat hij was" (blz. 32) -ironie
De begrafenisondernemer trekt van alles in het ironische, hij spreekt over mensen en dingen met bepaalde woorden en beelden die op dat moment het tegenovergeld van de gebeurtenissen zijn. "ik heb laatst mijn eigen moeder begraven, koud kunstje zou je zeggen na al die jaren"(blz. 28)
"warme mensen, die Indonesiërs"(blz. 33) -ontroering
Ontroerende passages vind je op blz. 270-272: hier vindt een gesprek plaats tussen de moeder en verteller; op blz. 196: hier krijgt de verteller een aantal kinderfoto's van zijn vader te zien; blz. 289: hier probeert de verteller Saskia te troosten; blz. 110: "soms hield ik echt van mijn moeder". Vele stukken tekst uit hoofdstuk 3 en 4 waarin de verteller herinneringen bovenhaalt aan zijn vader, zijn ontroerend. Bijvoorbeeld op blz. 143: "Zacht was mijn vader in zee, waar water ons omringde kon hij mij niet slaan" Ik denk dat van Dis bewust gekozen heeft voor deze toonzettingen. Sarcasme en ironie om het boek iets luchtiger of komischer te maken, en ontroering om goed aan te geven hoe de relatie tussen de verteller en de hoofdpersoon was. Het zorgt voor een goede balans Titelverklaring Ik denk dat "Indische Duinen" op twee manier te verklaren is… Nadat de familie Indië heeft verlaten zien zij de duinen als eerste stukje Nederland. Dus zijn zien na Indië als eerste duinen. Ik denk dat het een soort tegenstelling is tussen heden en verleden. Indië is verleden en probeert de familie te vergeten(vandaar dat over dit onderwerp thuis niet gesproken mag worden)en de toekomst is zijn de duinen, Nederland. Hier zal men gaan proberen een nieuw bestaan op te bouwen. Een andere mogelijke verklaring zou zijn dat de verteller in Indië verwekt is, maar in Nederland geboren is, in het huisje in de duinen. Het kan dus ook zijn dat voor hem de duinen, zijn geboorteplaats, ook een stukje Indië is, omdat hij daar verwekt is. Motto + voorwoord Moet ik nog even opzoeken. Het boek dat ik had was deze bladzijde uitgescheurd. Weet dus ook niet of het boek ook wel werkelijk een motto heeft.
Vertelwijze Het verhaal wordt verteld vanuit van uit twee standpunten. De proloog en epiloog worden verteld vanuit het standpunt van de moeder. Dit heeft te maken met haar beide aankomsten in Nederland. De eerste na de oorlog, wanneer ze naar Nederland komen, de tweede keer na de dood van Jana, wanneer ze met de bood vanuit Canada weer de Nederlandse kust ziet. De hoofdstukken 1 t/m 6 zijn verteld vanuit het perspectief van de ikfiguur. Hierdoor maak merk je vrij direct wat de verteller allemaal meemaakt en te verwerken heeft. Je komst steeds meer gevoelens te weten van de verteller. Chronologie Het boek is niet chronologisch verteld. Er komen veel flashbacks in voor. Als de verteller het dagboek leest van Ada ga je steeds terug naar het verleden. Naar de vertellers jeugd, naar de jeugd van zijn familie in de kampen etc. etc. Hierdoor kom je stukje bij beetje meer te weten wat er in het verleden heeft afgespeeld, en hoe zijn vader het trauma is gekomen, net als zijn halfzussen. Tijdsbehandeling In het verhaal verloopt 46 jaar. Zie hiervoor punt twee: plaats en tijd. Werkelijkheid Het boek heeft aspecten die in onze maatschappij ook in het dagelijksleven aangetroffen kunnen worden, of die historisch juist zijn Enkele hiervan zijn: Nederlanders in Indië Oorlogstrauma's
Terugkerende Nederlanders vanuit Indië Relatie vader-zoon
Jappenkampen De Nederlanders in Nederlands-Indië De Portugezen waren de eerste Europeanen die zich definitief in Indonesië vestigden. Ze onderworpen de Molukken in 1522. Ze importeerden de op Indonesië veel voorkomende en in Europa fel gegeerde specerijen. In de 16de eeuw ontstond er een machtsstrijd tussen de Portugezen, de Fransen en de Engelsen om de specerijenhandel. Maar het waren uiteindelijk de Hollanders die de handel overnamen. Ze stichtten er de VOC (Vereenigde Oostindische Compagnie) in 1602 ter coördinatie van de handelsactiviteiten op de Indonesische Archipel. Ze kregen het alleenrecht om met de Molukken handel te drijven. Het hoofddoel van het toenmalige kolonialisme was zoveel mogelijk gewin uit de gebieden te halen en hiervoor werden vaak wreedheden begaan. Door een slecht beleid, corruptie en bedrog ging het met de VOC in de loop van de 18de eeuw bergafwaarts. In de oorlog tegen Engeland in 1782 verloor ze de meeste schepen en ondanks een grote territoriale macht ging de VOC failliet in 1799. De VOC werd ontbonden en de rechten kwamen toe aan de Nederlandse staat. Door snelle en krachtige hervormingen werden er maatregelen genomen die de koloniale handel ten goede kwamen. In de periode van de Napoleontische oorlogen (1811-1816) nam Engeland het bestuur op Java over. Maar na een korte periode werd het terug aan Nederland overgedragen. Het herstel van de oude macht was echter niet gemakkelijk. Nederland zag zich genoodzaakt radicale politieke en vooral economische hervormingen door te voeren. Felle kritiek op het beleid leidde tot een geleidelijke afschaffing van de gedwongen culturen om in 1915 te eindigen met de afschaffing van de koffiecultuur. Het ervoor in de plaats gekomen plantagestelsel werd door de regering toevertrouwd aan de Europese particulieren in de als onbebouwd beschouwde gebieden, terwijl de traditioneel door de dorpen in eigendom bezeten gronden aan de inheemse bevolking werden overgelaten. Van toen af trok de Nederlandse beweging zich terug uit de handel en hield zich enkel nog bezig met het bestuur. Begin van de jaren '40 werd de Nederlandse heerschappij bedreigd door het nationalistische onafhankelijkheidsstreven van de vroegere intellectuelen en door de sociale nood van de boeren, toen in '42 de Japanse inval kwam. Door anti-Nederlandse maatregelen van de Japanners (gevangenneming en afschaffing van het Nederlands als officiële taal) werden de nationalistische gevoelens nog versterkt. Maar Japan misbruikte Indonesië ook als kolonie. De Indonesiërs werden gedwongen om rijst te leveren en ze dienden als arbeidskrachten om de Japanse oorlog te steunen. In 1944 beloofde de Japanse bezetter Indonesië onafhankelijkheid. Toen Japan in '45 capituleerde riep Soekarno de onafhankelijke republiek Indonesië uit. Pas op 27 december 1949 werd Indonesië definitief onafhankelijk. De Japanse interneringskampen in Indonesië Tijdens de Japanse bezetting van Indonesië werden zeer veel Nederlanders opgesloten in kampen. De kampen waren een ware hel die bij de meeste gevangen een diepe stempel hebben nagelaten. De Japanners wilden belangrijke grondstof- en afzetgebieden verwerven en wilden in een goed boekje staan met de autochtone bevolking. Er werd een duidelijk onderscheid gemaakt tussen die Indonesiërs, die als rasverwante van de Japanners werden beschouwd, en de Nederlanders en de geallieerden, de vijanden. Al gauw waren de kampen overbevolkt en in 1942 werden de Indonesiërs vrijgelaten mits ze konden bewijzen dat ze van Indonesische herkomst waren. Ze moesten een eed van trouw zweren aan het Japanse leger, zich laten registreren en een enorm bedrag betalen aan rechten. Ruim veertigduizend Nederlandse mannen bleven in de kampen achter. Later hadden dezen geen rechten meer, noch enig bezit of vermogen. De Japanners hadden het leven in de kampen streng gereglementeerd. Er was weinig verschil tussen de militaire kampen en die voor de gewone burgers. Iedereen moest op dezelfde wijze worden behandeld. Mannen en vrouwen werden gescheiden. Werken was de voornaamste bezigheid in de kampen en kwam volgens de Japanners zowel het lichaam als de geest ten goede. De kampen waren heel sober, versieringen waren verboden. De gevangenen moesten ook heel sober leven. Zo werden er geen kleren voorzien. Er waren haast geen gelegenheden voor geestelijke activiteiten zoals lezen of schrijven. Er was nauwelijks contact met de buitenwereld. Het principe van de Jappenkampen was het langzaam uithongeren van de gevangenen. In het begin was alles zwak georganiseerd. De Japanners hadden het aantal Europeanen in Indonesië onderschat zodat de kampen eerder iets weg hadden van een getto. De wijken werden later langzaam omgevormd tot kampen, eerst door prikkeldraad, later door een poort met een wacht.
Oorlogstrauma's Door ervaringen als bijv. hierboven genoemd, kunnen mensen trauma's oplopen. Een trauma is een erge psychische aandoening die zich kan uiten in bijvoorbeeld dromen, waanbeelden, maar ook in lichamelijk klachten. Het wordt veroorzaakt door schokkende gebeurtenissen in het verleden die moeilijk tot niet te verwerken zijn voor die persoon. Oorlog is een van zo'n verschrikkelijke ervaring. Terugkerende Nederlanders vanuit Indië Na de oorlog kwamen veel Nederlanders terug uit Indië. Wat velen daar hadden meegemaakt was verschrikkelijk. Ze zaten in interneringskampen. Terug hier in Nederland werd er haast niet naar hun problemen geluisterd, omdat men vond dat men zelf ook meer dan genoeg problemen had gekend na de Tweede Wereldoorlog. Hierdoor kwamen deze mensen behoorlijk in de kou te staan. Door het niet kunnen praten over deze ervaringen kropten veel mensen hun problemen op, maar kregen hier toch later problemen mee. Genre Psychologische roman. Dit omdat het de beweegredenen duidelijk weergeeft van de verteller waarom hij die zoektocht naar zijn vader begint. Hij haatte zijn vader. Maar naarmate zijn zoektocht komt hij steeds meer over zijn familie te weten, bijv. dat zijn vader eerder getrouwd is geweest. Aan het einde is hij duidelijk ontwikkeld, omdat hij anders tegen zijn vader aankijkt. Hij waardeert nu ook zijn goede kanten, maar accepteert niet geheel zijn foute kanten. Hij heeft dus duidelijk een ontwikkeling doorgemaakt. Eerst dacht ik dat het ook wel een historische roman zou kunnen zijn, omdat er zeker raakpunten uit de geschiedenis te ontdekken zijn. Het jappenkamp bijv. Maar de aanknopingspunten hiervoor vond ik te gering om het gelijk een historische roman te noemen. Gemotiveerd waardeoordeel Ik vond het een mooi boek om te lezen. Omdat het met flashbacks verteld wordt kom je steeds meer over het verleden van de familie te weten. Het lijkt net of je over zijn schouder meeleest in het dagboek en in zijn zoektocht naar de families verleden. Ik vond het boek niet super origineel, er zijn naar mijn mening wel meer boeken over zoektochten naar vaders of moeders. Bezonken Rood is niet helemaal hetzelfde, maar gaat over een jongen die zijn moeder haat en die in een vrouwenkamp in Indië zat. Dus erg origineel is het niet helemaal. De stijl van schrijven vind erg mooi. De hoofdpersoon spreekt mooi zinnen uit, zoals ik die noemde bij 'bijzonderheden-ontroerend' Ik vond het boek dan ook best ontroerend. Ik kan me namelijk niet voorstellen hoe het is om een vader te hebben met een oorlogstrauma en die me slaat. Het lijkt me verschrikkelijk. Maar om te lezen hoe het kan gaan bij iemand die dat wel heeft ondergaan vind ik erg boeiend. Het verhaal in het algemeen geeft wel een aardig beeld wat er allemaal kan gebeuren als je een oorlog ondervindt, maar er hierna niet over mag/wil praten. Het kan iemands leven kompleet verwoesten. Het einde vind ik ook erg mooi, wanneer de moeder, in de epiloog op de boot terugkomt vanuit Canada, en voor de tweede keer de kust van Nederland zit. Dit slaat dus weer terug op de proloog wanneer de moeder vertelt over haar eerste aankomst in Nederland. Het is alsof een soort cirkel rond is.