Meeuwen door J. Bernlef

Titel Meeuwen Auteur J.Bernlef Titel verklaring Meeuwen komen in de decorbeschrijving voor(symboliseren isolement). De mantelmeeuw die alleen op de golven drijft en die later wordt gedood kan worden vergeleken met Wijtman. Opbouw Twintig vrij kleine hoofdstukjes zonder titel; enigszins scenische opbouw, een filmachtige structuur. Samenvatting a) De Wijtman lijn: Arend Wijtman hoort dat hij keelkanker heeft. Hij zal binnenkort geopereerd worden; de operatie biedt 50% kans op genezing. Hij zal dan opnieuw moeten leren praten. Wijtman besluit ter voorbereiding niet meer te spreken en vertrekt voor een korte vakantie naar een eiland. Het isolement waarin hij toch al verkeerde, wordt hierdoor versterkt. Wijtman verliest het contact met de werkelijk- heid. Met behulp van zijn kijker probeert hij de werkelijkheid onder handbereik te houden en te doorgronden. Dit mislukt echter, waardoor het isolement steeds groter wordt. Alleen de dood (zelfmoord) biedt nog uitkomst. b) De Wigman lijn: Rechercheur Leo Wigman komt naar het eiland om de vermissing van een meisje op te lossen. Hij kan geen aanknopingspunt vinden. De verdenking valt op Wijtman vanwege zijn zonderlinge gedrag; de verdenking wordt groter als zijn lichaam na zijn dood wordt gevonden. Een oplossing heeft Wigman echter niet gevonden.
Tijd Het verhaal is niet chronologisch; Hoofdstuk 2 gaat aan 1 vooraf. Er zijn veel vooruitwijzigingen(dood, kanker, verdrinken). Enkele hoofdstukken zijn synchroon. Er komen enkele flash-backs en terugverwijzingen in het boek voor. Er zijn vrij veel hiaten. Ruimte Afgezien van het begin speelt het verhaal zich op het eiland af. (Benadrukken van het isolement). De hoofd- figuren hebben met andere mensen nauwelijks contact. Verschillende keren wordt de omvang van het eiland genoemd (10 bij 3,5km.). Het is slechts een klein vlekje op de atlas; in werkelijkheid is het voor Wijtman onover- zichtelijk; men kan er gemakkelijk verdwalen; het meisje is onvindbaar; zwervend over het eiland ontmoeten de hoofdpersonen niemand. Overigens bevat de ruimtebeschrijving vreemde elementen: het lijkt op een Waddeneiland; er zijn rotsen; er is een oude spoorlijn; er is een visafslag. De meeuwen vormen een terugkerend element in de ruimte- beschrijving. De ruimtebeschrijving en de ontwikkeling van de gemoedstoestand van Wijtman lopen parallel: isolement. Bovendien is het herfst: de bladeren vallen (verwijzing naar de dood). Personen Alle belangrijke personen zijn eenzamen. De lichamelijke aftakeling speelt een grote rol in hun leven. Arend Wijtman is altijd alleen geweest. De enige personen die voor hem betekenis hebben gehad, zijn ouders, zijn dood. Hij heeft die eenzaamheid in het verleden trachten op te heffen door niet aan hem gerichte brieven te lezen. Nu dringt hij binnen in de kamer van mevr. De Bont en doorzoekt haar spullen. Hij isoleert zichzelf nog meer door niet te spreken; aan de andere kant wil hij door middel van zijn kijker toch contact met de werkelijkheid houden. Contact met de werkelijkheid met behulp van taal houdt interpretatie , zingeving in. Dat wil Wijtman niet meer. Met de kijker houdt hij de werkelijkheid onder handbereik, de feitelijke werkelijkheid is er, maar de samenhang is zoek. De schokkende ervaring(keelkanker, spoedige dood) is er de oorzaak van dat de visie van Wijtman op de werkelijkheid verstoord wordt. Vgl. Hoofdstuk 2: ontzetting had alles, woorden, beelden uit hem weggezogen, uit ieder gesprek leek de grammatica weggezakt. Dit is te vergelijken met de hevige pijn die de buitenwereld uiteen deed vallen in zinloze, stuitend rauwe brokken werkelijkheid. Wijtman maakt geen deel meer uit van het conventionele beeld dat we van de werkelijkheid hebben; hij ziet stukken werkelijkheid als bedreiging: de orde, het systeem functioneert niet meer; TV-programma's begrijpt hij niet meer, alsof de loop plotseª ling uit de gebeurtenissen valt, alsof hij een camera was geworden, hij hoort niet meer bij de dingen, de dokter zegt: momenten dat alles u zinloos lijkt. Wijtmans poging de werkelijkheid waarin hij is terecht- gekomen, te doorgronden mislukt. De enige uitweg is dan de dood. Leo Wigman loopt tegen zijn pensioen; hij ziet alleen de negatieve kanten van het leven. Er is een kleine poging nog iets nieuws te beginnen (hij gaat met de vrouw van Lozen naar bed), maar er blijft enkel de ontgoocheling. Het eiland noemt hij een groot bejaardencentrum. Ook makelaar Ris is eenzaam (seksueel contact met een pop). Hij pikt het notitieboekje van de verdronken Wijtman. Opvallend is het dat alle belangrijke figuren volledig langs elkaar heen leven. De meeste schrijvers leggen in hun boeken tussen de gebeurtenissen verband. Personen en gebeurtenissen staan dan in een zinvol samenhangend verband met elkaar. In veel moderne romans (kenmerkend voor Bernlef) is het verschijnsel dat tussen gebeurtenissen en personen juist geen verband bestaat. In feite benadert het boekje daarmee de werkelijkheid beter: allerlei dingen die in de realiteit plaatsvinden, hebben niets met elkaar uit te staan. Perspectief Er is een wisselend subjectief perspectief. Hoofdstuk 1-4 worden gezien door de ogen van Wijtman; vanaf hoofdstuk 7 wisselend perspectief bij Wigman en Wijtman. Het eerste deel van hoofdstuk 15 is objectief; het begin van hoofdstuk 17 ligt het perspectief bij Zijlstra en in hoofdstuk 9 en 20 ligt het perspectief bij Wigman. Het effect van dit wisselend perspectief: het zonder verband langs elkaar lopen van de twee verhaallijnen wordt hierdoor benadrukt, terwijl er anderzijds overeenkomst tussen de figuren bestaat. Motieven - dood; doorgroeiend haar, droom van meisje in bad, het doden van de meeuw, zelfmoord, het geraamte. - kanker; bleek zien, stem niet gebruiken, vlekje in hals van jongen. - afgedankt worden, vergankelijkheid; voorwerpen weggooien, tramkaart verbranden, herfst, kaalheid. - isolement; keuze voor eiland, niet praten, verdwalen, bevrediging met pop. - geen samenhang zien; dingen niet begrijpen, verwarring, - spiegelen; observatie van zichzelf in ruiten, spiegel.
Thema Isolement, waaruit alleen de dood een uitweg biedt. Stijl Tamelijk eenvoudige, korte zinnen, geen moeilijke woordkeus. Veel gedachten. Genre Psychologische roman. Mening Ik heb dit boek gelezen, omdat de naam Bernlef me wel bekend voorkwam. Ik had verder totaal geen verdere ervaring met deze schrijver. Ondanks dat ik er niks vanaf wist, is het boekje me goed bevallen. Vooral op het punt dat de hoofd© personen volledig langs elkaar heen leven, want hiermee wordt de werkelijkheid beter benaderd. In het gewone leven bestaat er ook vaak geen verband tussen willekeurige personen. Dit boekje is voor mij ook de aanleiding geweest om meer werk van deze schrijver te lezen en het is zodoende ook mijn thema geworden.