Kurban Said – Ali en Nino

Eerste zin:
We vormden een zeer uiteenlopend gezelschap, wij veertig schooljongens die op een hete middag aardrijkskundeles hadden aan de Keizerlijke Russische Humanistische Middelbare School van Bakoe in Transkaukasië: dertig mohammedanen, vier Armeniërs, twee Polen, drie sektariërs en een Rus.

Samenvatting:

Het boek begint in Bakoe, hoofdstad van Azerbeidzjan. In de Kaukasus, het gebied tussen Europa en Azië in, leven verschillende volken naast elkaar. Ali Khan Shirvanshir, een jongen uit een adellijke moslimfamilie, zit in Bakoe op school. Al sinds zijn kindertijd is hij bevriend met Nino Kipiani, een christin uit een rijke familie. Hij weet al sinds jaar en dag dat hij met deze Georgische wil trouwen. Ali en Nino hebben een zeer verschillende culturele achtergrond. Waar Ali heeft geleerd dat vrouwen in de schaduw van hun man horen te leven, voelt Nino er niets voor om in een harem opgesloten te worden. En waar Ali houdt van de zandwoestijn van Azerbeidzjan, droomt Nino van Berlijn en Parijs.

Nadat Ali en Nino hun middelbare school afronden, verloven zij zich. Ze reizen naar Tiflis (sinds 1936 heet deze stad Tblisi, de hoofdstad van Georgië), waar Ali uitgebreid kennismaakt met de grote familie van Nino. Terwijl Nino en Ali door de stad lopen, merkt Nino hoe zeer zij van haar vaderland houdt. Ze wenst dat Ali dezelfde liefde zou voelen voor deze stad, die meer Europees dan Aziatisch voelt, maar beseft ook dat Ali’s hart in Bakoe ligt en dat dit niet zal veranderen.

Terug in Bakoe gebeurt er iets rampzaligs. Nino wordt ontvoerd door Nacharayan, een Armeense jongeman, waar Ali en Nino voorheen bevriend mee waren. Ali wordt gewaarschuwd door zijn goede vrienden Seyd Mustafa, Mehmed Haidar en Iljas Beg. Gezamenlijk zetten zij de achtervolging in en weten Nacharayan en Nino op te sporen. In blinde woede, en tegelijkertijd zoals het een man betaamd, doodt Ali Nacharayan. Volgens de gebruiken die Ali en zijn vrienden kennen, zou hij Nino ook moeten doden, maar hij vraagt zijn vriend Iljas Beg haar veilig thuis te brengen. Zelf weet Ali dat hij moet vluchten en dat hij altijd en overal zal moeten vrezen voor de bloedwraak van de familie Nacharayan.

Ali vlucht naar een bergdorp in Daghestan (een gebied in Rusland), waar hij veilig is van de Nacharayans. Nino krijgt op een gegeven moment lucht van zijn verblijfsplaats en zoekt hem daar op. In een allerkleinst gezelschap trouwen ze daar. Ali en Nino beleven een gelukkige periode in Daghestan. Nino, die veel luxe gewend is, schikt zich makkelijk in het eenvoudiger bestaan in het bergdorp. ’s Ochtends haalt zij water bij de put met de andere vrouwen van het dorp. En ze vindt het prettig om Ali te kunnen tonen dat zij haar man kan dienen. In Daghestan raakt Nino zwanger.

Ali is zich ervan bewust dat hun zorgeloze periode niet tot in het oneindige zal voortduren, vanwege de verschuivende verhoudingen in de landen om hen heen en op een dag bereikt hen het bericht dat dit bevestigt. Ali en Nino vluchten naar Perzië, naar Shimran, in de buurt van Teheran. Zij kunnen leven in een paleis van een oom van Ali. Nino kan niet aarden in het harem waarin ze hier moet leven. Ali koopt sieraden en andere Perzische luxeartikelen voor haar, maar Nino blijft zich verloren voelen op deze plek, en voelt dat ze de Perzische gebruiken nooit zal begrijpen. Haar verdriet bereikt een dieptepunt als zij Ali ziet deelnemen aan een islamitisch ritueel dat op straat wordt vertoond, en waarvan zelfkastijding een onderdeel is. Ze voelt een diepe haat richting Ali, en zegt hem dat ze niet langer met hem in Perzië wil blijven, omdat ze hier niet verlost kan worden van deze haat.
Als de Democratische Republiek van Azerbaijan wordt gesticht, keren Ali en Nino terug naar hun Bakoe. Daar bevalt Nino van een meisje. Ze noemen haar Tamar, een naam die door christenen zowel als moslims wordt gebruikt. Ali berust zich in het feit dat zijn kind zich meer zal identificeren met de gebruiken van Europa dan die van Azië.
Als Iljas Beg het bericht komt brengen dat de Russen in Bakoe zijn, weet Ali dat hij zijn land moet beschermen, hoewel dit een verloren zaak lijkt. Hij vraagt Nino te vluchten, samen met Het Speelding. Na dagen van vechten, sterft Ali Khan Shirvanshir. Een dag later behalen de Russen hun overwinning.

Thematiek:

Liefde tussen mensen met een verschillende culturele en religieuze achtergrond:
“Ali en Nino” laat zien dat liefde in essentie om andere dingen gaat dan om culturele opvattingen, namelijk alleen om de liefde. Tegelijkertijd wordt geen geromantiseerd beeld geschetst. Het verhaal laat zien hoe ingewikkeld het soms voor Ali en Nino is om van elkaar te houden, zelfs om elkaar niet te haten. Ook is de omgeving waarin zij zich begeven bepalend voor hoe zij zich ten opzichte van elkaar voelen. Zo voelt Nino dat dat Perzië geen vruchtbare grond zou kunnen geven voor een leven samen met Ali.

Trivia:

Kurban Said is een pseudoniem. Het is echter onduidelijk wie de werkelijke auteur van dit boek is. De meest erkende theorie is dat Ali en Nino geschreven is door Lev Nussibaum, die ook wel onder het pseudoniem van Essad Bey heeft geschreven, en het pseudoniem Kurban Said koos toen hij zich bekeerde tot de islam.
Nussibaum is geboren in Bakoe en is oorspronkelijk joods. In 1920 vluchtte hij naar Berlijn, waar hij verkeerde in kringen van Russische schrijvers in ballingschap. In 1933 vluchtte hij naar Oostenrijk. Toen ook daar de nazi’s binnenvielen vluchtte hij naar Italië. In 1942 overleed hij. Hij werd begraven met een Koran onder zijn hoofd.

Structuur en perspectief:
Het is een chronologische vertelling. Aan het begin van ieder hoofdstuk moet je je soms wel even oriënteren in de tijd.
Het verhaal is geschreven vanuit het perspectief van Ali Khan Shirvanshir.

Decor:
Zoals uit de samenvatting duidelijk is geworden, speelt het verhaal zich af in Kaukasië en omliggende gebieden, met als belangrijkste plek Bakoe, Azerbeidzjan. Het verhaal speelt zich af in een onstuimige periode in de geschiedenis. De veranderingen die zich op het wereldtoneel voltrekken zijn ook zeer belangrijk voor het verhaal. Ali en Nino speelt zich af ten tijde van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en de Russische revolutie. In 1918 wordt de Democratische Republiek Azerbeidzjan gesticht. In 1920 wordt Bakoe ingenomen door de Bolsjewieken. Hier eindigt het verhaal.

Slotzin
Het leven van onze republiek is ten einde, net als het leven van Ali Khan Shirvanshir.

Kapitein Iljas Beg, zoon van Seinal Aga, uit het dorp Binyadi bij Bakoe.

Beoordeling
Ik vond Ali en Nino een adembenemend verhaal. Het centrale thema van een interculturele liefde doet wellicht wat cliché aan, maar zo heb ik het in Ali en Nino niet ervaren. De liefde tussen Ali en Nino voelt ook niet als een onmogelijke liefde, maar als een vanzelfsprekende liefde, een liefde die er gewoon is.

Als lezer begeef je je in de belevingswereld van Ali. Daarin weerklinken voor de Westerse lezer onbegrijpelijke opvattingen, bijvoorbeeld over de positie van vrouwen. Naast een bepaalde hardheid, ervaar je met hem zijn tedere gevoelens voor Nino. Deze gevoelens worden niet breed uitgemeten. Ik vond het bijzonder hoe Kurban Said zonder ook maar ergens zoetsappig te worden, deze diepe genegenheid wist over te brengen,

Doordat ik weinig bekend was met het deel van de geschiedenis dat een belangrijke rol heeft in dit liefdesverhaal, was het – om het verhaal goed te kunnen begrijpen – nodig zo nu en dan wat op te zoeken. Dat maakte dat het boek voor mij niet weg las als een trein. Het was echter wel een mooie manier om meer te weten te komen over (de geschiedenis van) Kaukasië.